مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

۲۰ درصد جمعیت پاکستان و نزدیک به 35 میلیون تن از ساکنان پاکستان را شیعیان تشکیل می دهند. اما در یک سال اخیر شاهد افزایش خشونت، ترور و کشتارهایی بر ضد شیعیان این کشور بوده ایم. در ماه های گذشته هم با وقوع انفجارهایی در شهر کویته مرکز ایالت «بلوچستان» پاکستان، صدها تن کشته و زخمی شدند و لشکر جهنگوی نیز آن را به عهده گرفت. در همین حال ، راجا پرویز اشرف نخست وزیر پاکستان 13 ژانویه (24 دی) با پذیرش درخواست شیعیان این کشور مبنی بر مقابله با اقدامات تروریستی در ایالت بلوچستان به مدت دو ماه دستور اجرای نظام فرمانداری را در این ایالت صادر کرد و نیروهای سپاه مرزی پاکستان با دستور مستقیم فرماندهی ارتش در بلوچستان اوضاع امنیتی این ایالت به ویژه شهر کویته را تحت نظر گرفتند. اکنون نیز دولت جدا از  دستگیری ملک اسحاق رهبر لشکر جهنگوی اعلام کرد که عملیات بر ضد این گروه تندرو را آغاز کرده است. در این میان برای بررسی بیشتر وضعیت شیعیان و حملات بر ضد آنان در این کشور به گفتگویی با زیبا فرزین نیا کارشناس پاکستان پرداخته ایم:

واژگان کلیدی: شیعیان پاکستان، کشتارها شیعیان، سپاه صحابه، لشکر جهنگوی و شیعیان پاکستان، نقش ارتش پاکستان در کشتار شیعیان

مرکز بین المللی مطالعات صلح:ˈلشکر جهنگوی(jhangvi)مسوولیت بمبگذاری اخیر علیه اعضای جامعه هزاره (شیعیان) کویته را بر عهده گرفته است.این گروه در گذشته نیز عملیات تروریستی فراوانی علیه شیعیان کویته مرتکب شده است. قدرت کنونی و میزان توان این گروه ها تا چه میزانی است؟

لشکر جهنگوی، یک گروه شبه نظامی فرقه‌ای و ضد شیعه است که در سال ۱۹۹۶ به دست گروهی از اعضای سازمان فرقه‌ای «سپاه صحابه پاکستان» ایجاد شد. خود سپاه صحابه در سال ۱۹۸۵ و در واکنش به تهاجم شوروی به افغانستان و نیز انقلاب اسلامی ایران تشکیل شده بود. هرچند لشکر جنگوی ساختار رهبری خود را پنهان نگه می‌دارد، اما یکی از رهبران ارشد این گروه، فردی به نام «ملک اسحاق» است. ملک اسحاق به شدت تحت تأثیر افکار «مولانا حق نواز جنگوی»، روحانی تندرو و پایه‌گذار سپاه صحابه بوده است. اسحاق پس از دیدار با مولانا جنگوی در سال ۱۹۸۹، رسما به سپاه صحابه پیوست و در‌‌ همان سال فعالیت‌های ضد شیعه خود را آغاز کرد. مولانا جنگوی در سال ۱۹۹۰ ترور شد و لشگر جهنگوی در سال ۱۹۹۶ تاسیس شد. با وجود اختلافات، این دو گروه با یکدیگر مرتبط باقی ماندند. در حقیقت، لشکر جنگوی به عنوان بازوی نظامی سپاه صحابه نیز در نظر گرفته می‌شود که در مقابل «سپاه محمد»، شاخه نظامی حزب شیعی «تحریک نفاذ فقه جعفریه» قرار می‌گرفت. در این میان، هرچند سپاه صحابه ارتباط خود را با لشکر جنگوی پنهان می‌کرد، سرانجام دولت پاکستان در سال ۲۰۰۲ این حزب را به دلیل مشارکت در اقدامات نظامی، غیرقانونی اعلام کرد. در این بین با وجود اعلام نشدن نام رهبر گروه، باور عمومی بر آن است که اسحاق ـ که پس از تحمل چهارده سال زندان، در سال ۲۰۱۱ آزاد شد ـ هم‌اکنون نقش اصلی را در آن دارد و شاهد این مدعا آن است که تنها اندکی پس از آزادی اسحاق، شمار حملات به شیعیان در پاکستان به طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافت.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: وزیر قانون و دادگستری پاکستان اعلام کرد: بر اساس تصمیم اتخاذ شده از سوی دولت نظام فرمانداری در ایالت بلوچستان پاکستان روز 14 مارس (24 اسفند) لغو و دولت ایالتی مجددا در فعالیت خود را آغاز می کند. این امر چه تاثیری در برقراری امنیت در بلوچستان پاکستان دارد؟

در پی حادثه دلخراش بمبگذاری در خیابان علمدار شهر کویته در دهم ژانویه ماه گذشته (21 دی) که بر اثر آن 86 نفر از اعضای جامعه هزاره (شیعیان) این شهر کشته و بیش از 150 نفر زخمی شدند و همچنین در پی اعتراض گسترده شیعیان ، آنان ضمن محکومیت این اقدام تروریستی از دولت انحلال دولت ایالتی را خواستند. راجا پرویز اشرف نخست وزیر 13 ژانویه (24 دی) با پذیرش درخواست شیعیان این کشور مبنی بر مقابله با اقدامات تروریستی در ایالت بلوچستان به مدت دو ماه دستور اجرای نظام فرمانداری را در این ایالت صادر کرد. بر اساس این قانون، نیروهای سپاه مرزی پاکستان با دستور مستقیم فرماندهی ارتش  در بلوچستان اوضاع امنیتی این ایالت به ویژه شهر کویته را تحت نظر گرفتند. اما آنچه مشخص است با لغو این حالت ویژه امنیتی و بازگشت دولت ایالتی به دلیل نزدیکی انتخابات ممکن است اوضاع امنیتی در این ایالت با مشکلاتی روبرو شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:ˈبا توجه به نزدیکی زمان برگزاری انتخابات سراسری در پاکستان (فروردین 92) و روی کار آمدن دولت ایالتی موقت (انتقالی) در ایالت (پایان اسفند) بلوچستان، مواضع و رویکرد های پاکستان در قبال ترور ها و عملیات های مسلحانه چه تاثیری در پیروزی دوباره حزب مردم دارد؟

دولت پاکستان به سبب نشان ندادن واکنش مناسب به این رخدادها، مورد انتقادهای شدید است. یک تحلیلگر پاکستانی می‌گوید: «برای دولت پاکستان، ملک اسحاق به عنوان طالبان خوب طبقه‌‌‌بندی می‌شود، زیرا گروه وی به ارتش پاکستان حمله نمی‌کند و آماده‌ است دستور کار ملی و منطقه‌ای ارتش را پیاده کند»؛ این در نقطه مقابل گروه «تحریک طالبان پاکستان» است که به اهداف دولتی حمله می‌کنند. افزون بر این، دادگاه‌ها نیز به سبب نشان ندادن واکنش مناسب، مورد انتقاد هستند. در حالی که شماری از قضات، وکلا و خانواده‌های آنان نیز از سوی گروه‌های شبه نظامی مورد تهدید قرار می‌گیرند. البته در موارد مرتبط با اسحاق، بسیاری از شاهدان پیش از رسیدن به دادگاه به قتل می‌رسند. از این بالا‌تر آن که استانداری پنجاب، متهم است که در دوره زندانی بودن اسحاق، به خانواده وی کمک مالی می‌کرده تا جلوی انجام حملات در این استان را بگیرد. اما به هر روی، روند‌ها حاکی از آن است که گروه‌هایی چون لشکر جنگوی، در اتحاد با دیگر گروه‌ها اندک اندک حمله به منافع دولتی را نیز مورد توجه قرار می‌دهند. در این میان و در شرایطی که زمان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان نزدیک شده و حملات طالبان به مراکز حساس نظامی پاکستان افزایش می‌یابد، اعتماد مردم به دولت و نهادهای نظامی آن کاهش می‌یابد و این امر چالشی را هم برای مردم و هم دولت به همراه خواهد داشت. بنابراین حملات اخیر علیه شیعیان در پاکستان تا حدودی اعتبار حزب مردم در بین شیعیان را دچار خدشه کرده است ولی از طرف دیگر دولت سعی کرد با اتخاذ اقداماتی از جمله اعلام نظام فرمانداری در ایالت بلوچستان  و استفاده از ارتش تا حدودی خشونت و ترور علیه شیعیان را کنترل نماید در انتخابات آینده این مساله که احزاب مختلف چه مواضعی در قبال این مساله اتخاذ خواهند کرد در آرای شیعیان تاثیر گذار است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در یک سال اخیر بر شدت حملات تروریستی و گاه جمعی و هدفمند علیه شیعیان افزوده شده است. علت این ترور و کشتارها علیه شیعیان پاکستان چیست؟

ترور و کشتار علیه شیعیان سابقه دیرینه ای در پاکستان دارد که در دهه اخیر با تشدید فعالیت گروههای تروریستی این ترورها افزایش یافته است. لشکر جهنگوی به عنوان بازوی نظامی سپاه صحابه نیز در نظر گرفته می‌شود. این گروه که از طرف کشورهای عربی تغذیه می شود در واقع شیعیان را هدف ترور های خود قرار می دهند. با ناامنی پاکستان محیط برای هرگونه اقدامات و توطئه های مورد نظر آنان آماده می شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش گروه ها و کشورهای خارجی در خشونت های پاکستان و کشتار هدفمند شیعیان در پاکستان و افزایش اختلافات مذهبی چیست؟

همانطور که در بالا اشاره شد در واقع کشورهای عربی با استفاده از ضعف امنیتی پاکستان از ابتدای انقلاب اسلامی ایران با تاسیس و حمایت این گروهها در واقع نه تنها محیط امنیتی پاکستان را با مشکل مواجه می سازند، بلکه از این طریق به اهداف خود در کشورهای همسایه پاکستان از جمله افغانستان و ایران و هند دست می یابند. به نظر می رسد حملات تروریستی اخیر از این رو مهم است که نشانگر دست های پشت پرده برای برهم زدن آرامش شبه قاره هند است. این منطقه به ویژه به دلیل اختلافات موجود میان پاکستان و هند همواره شاهد تنش و درگیری بوده است اما دستکم در ماه های اخیر کمتر شاهد این گونه درگیری ها بوده ایم. از این رو، انجام عملیات تروریستی برای برهم زدن آرامش منطقه از سوی گروه هایی صورت می گیرد که یا از بیرون از منطقه هدایت می شوند و یا به دلیل تفسیر رادیکال از مذهب در پی ایجاد شکاف میان مذاهب، فرقه ها و قومیت های موجود در منطقه هستند .

این مساله فقط به پاکستان مربوط نیست بلکه هند نیز همواره شاهد درگیری های مذهبی، قومی و فرقه ای بوده است. این درگیری های خونین که جان بسیاری را نیز گرفته است، نه تنها تا کنون هیچ نفعی برای مذاهب، اقوام و فرقه ها نداشته بلکه بیش از پیش شکاف های موجود میان آن ها را افزایش داده است و ضمن ایجاد جوی پلیسی و امنیتی در برخی مناطق، از امکان پیشرفت اقتصادی این مناطق نیز کاسته است زیرا یک منطقه زمانی می تواند به پیشرفت دست یابد که از امنیت حداقلی برخوردار باشد. این مساله دقیقا یکی از عوامل عمده ای است که به ویژه در عقب ماندگی اقتصادی پاکستان نقش داشته است. ثبات سیاسی و امنیت اجتماعی از جمله عوامل تاثیرگذار بر افزایش رفاه و کارآمدی دولت در کشورهای مختلف است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: سخنگوی ستاد فرماندهی ارتش پاکستان گفت: پس از حمله تروریستی اخیر به شیعیان هزاره، عملیات هدفمند علیه گروههای شبه نظامی در شهر کویته و دیگر مناطق ایالت بلوچستان توسط نیروهای ارتش و همراهی نهادهای اطلاعاتی آغاز شده و ادامه خواهد یافت. وی اظهاراتی مبنی بر حمایت ارتش از گروههای شبه نظامی از جمله برخی از عناصر غیر قانونی که مسوول خشونت ها در ایالت بلوچستان در جنوب غربی پاکستان هستند را قویا رد کرد. آیا ارتش پاکستان نقشی در کشتارهای یک سال اخیر شیعیان  پاکستان داشته است ؟

برخی معتقدند که گروههای فرقه ای با همکاری ارتش و نهادهای اطلاعاتی این اقدامات را انجام می دهند اما سلیم باجوا مدیر کل روابط عمومی ارتش پاکستان ضمن تاکید بر حمایت ارتش از تامین امنیت در ایالت بلوچستان تصریح کرده نیروهای مسلح پاکستان با هیچ گروه غیر قانونی و عناصر ستیزه جو در ارتباط نبوده و به مبارزه خود با ھر نوع و شکل تروریسم در سراسر کشور ادامه می دهد. وی در باره اجرای قانون و تامین امنیت در ایالت بلوچستان افزوده نیروهای سپاه مرزی پاکستان (FC) پس از حادثه انفجار تروریستی در کویته و با هدف تقویت وضعیت امنیتی 19 پست امنیتی و ایست های بازرسی را در مناطق مختلف ایالت بلوچستان ایجاد کردند. همچنین وی در باره نقش سازمان اطلاعات ارتش این کشور (ISI) در جلوگیری از این نوع حوادث هم گفته است سازمان آی اس آی اجرای عملیات های اطلاعاتی و امنیتی در ایالت بلوچستان را در دستور کار خود قرار داده و تاکنون 130 عملیات اطلاعاتی در این ایالت اجرا و بسیاری از حوادث تروریستی احتمالی را نیز خنثی کردہ است. با وجود این امر سلیم باجوا تصمیم عدم دعوت از نیروهای مسلح پاکستان به ایالت بلوچستان را یک حرکت سیاسی خوانده و بیان داشته است کشور در وضعیت جنگ علیه تروریسم قرار دارد و لازم است تمام نهادها و قشرهای مختلف پاکستان با یکدیگر متحد و یکپارچه باشند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: خشونت های فرقه ای در پاکستان و کشتار های شیعیان در این کشور چه پیامدهایی بر  پیکره حاکمیت و یکپارچگی این کشور وارد میکند ؟

باعث توسعه درگیری های فرقه ای- مذهبی در سراسر پاکستان می شوند که امکان دارد به دنبال آن جنگهای تجزیه طلبانه نیز پیش اید. چنانچه وزیر کشور پاکستان در این خصوص شرایط نابسامان امنیتی در شهرهای کراچی و کویته را توطئه ای جهت به تعویق انداختن زمان برگزاری انتخابات سراسری در پاکستان دانست و گفت: انتخابات سراسری در موعد مقرر و بدون تاخیر ( فروردین 92 ) برگزار می شود. وی تاکید کرد: دشمنان تلاش دارند تا پاکستان را به بی ثباتی و ناامنی گرفتار سازند اما دولت اسلام آباد از طریق برقراری اتحاد و یکپارچگی بین مردم در کشور این توطئه ها را خنثی خواهد کرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: رحمان ملکˈ وزیر کشور پاکستان هم شب گذشته (چهارشنبه) اعلام کرد: 80 درصد اقدامات تروریستی و عملیات های فرقه ای در مناطق مختلف پاکستان توسط عناصر افراط گرا و تندروی گروه ˈلشکر جهنگویˈ انجام می شود. حزب مردم هم اعلام کرده است که وضعیت امنیتی ایالات از جمله ایالت بلوچستان را بهبود خواهد بخشید. آیا نهادهای سیاسی پاکستان می توانند تروریسم ضد شیعه را کنترل کنند؟

نهادهای سیاسی پاکستان بدون همکاری ارتش و سایر نیروهای اطلاعاتی و امنیتی امکان کنترل اوضاع را ندارند. اما راجا پرویز اشرف نخست وزیر پاکستان دستور اقدام فوری و عملیات علیه گروه های تروریستی در شهر کویته مرکز ایالت بلوچستان را صادر کرد و رحمان ملک وزیر کشور اعلام کرده در حال حاضر بسیاری از عناصر کلیدی و برخی سرکرده های این گروه ها شکست خورده و در نقاط مختلف پاکستان متواری ھستند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به جمعیت شیعه در پاکستان، تعداد جمعیت، توزیع جمعیت توقف کشتار های فرقه ای به چه عواملی بستگی دارد ؟

جمعیت پاکستان از گروهها و فرقه های گوناگون تشکیل شده است و همانطور که اشاره شد درگیری های فرقه ای و مذهبی در این کشور سابقه ای دیرینه دارد این مساله نه تنها در پاکستان بلکه در هند هم یکی از مشکلات اساسی دولت است. این مساله عاملی است که دشمنان خارجی از آن استفاده کرد و برای دستیابی به اهداف خود مزدورانی را به خدمت می گیرند شناسایی ریشه های اصلی تغذیه کننده این گروههای افراطی و قطع این کمکها به علاوه آموزش و آگاهی دادن به مردم که آلت دست اینگونه افراد قرار نگیرند و توسعه وضعیت اقتصادی و رفاه اجتماعی مردم از عوامل اساسی و موثر در توقف این کشتارها می باشد.

گفتگو از: فرزاد رمضانی بونش