فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
لبنان در پایان سال ۲۰۲۵ در یکی از حساسترین مقاطع تاریخ معاصر خود قرار گرفته است. فشار فزاینده آمریکا و اسرائیل برای خلع سلاح حزبالله، همزمان با تداوم حملات اسرائیل و ضعف ساختاری دولت مرکزی، این کشور را در برابر انتخابی پرهزینه قرار داده است: یا حرکت به سوی انحصار دولتی سلاح و پذیرش تبعات داخلی آن، یا حفظ وضع موجود با خطر بازگشت جنگ گسترده. این وضعیت نهتنها امنیت داخلی لبنان، بلکه توازن منطقهای و محاسبات بازیگران جهانی را نیز تحت تأثیر قرار داده است .(1)(2)
– زمینه تاریخی – نظامی بحران
حزبالله از دهه ۱۹۸۰ با حمایت جمهوری اسلامی ایران، بهعنوان پاسخی به اشغال جنوب لبنان توسط اسرائیل شکل گرفت و بهتدریج به بازیگری تعیینکننده در معادلات امنیتی و سیاسی لبنان بدل شد. تلاشهای نظامی اسرائیل در سالهای ۱۹۸۲ و ۲۰۰۶ برای نابودی این گروه ناکام ماند. با این حال، جنگ ۲۰۲۴–۲۰۲۵ که در تداوم منازعه غزه شکل گرفت، بهعنوان نقطهای تعیینکننده در کاهش توان نظامی و ساختار رهبری حزبالله قابل ارزیابی است؛ بهویژه در پی حذف رهبران ارشد آن، از جمله حسن نصرالله و سپس هاشم صفیالدین، و آسیبدیدگی زیرساختهای اساسی این گروه.(1).با وجود آتشبس، اسرائیل توافق را بهگونهای تفسیر میکند که امکان حملات پیشدستانه علیه اهداف مرتبط با حزبالله را حفظ کند؛ رویکردی که عملاً به شکنندگی آتشبس دامن زده و زمینه بازتولید درگیری را فراهم کرده است (3).
– موضع دولت لبنان
تصمیم دولت لبنان در اوت ۲۰۲۵ برای اعمال انحصار دولتی بر سلاح، نقطه عطفی بیسابقه در نظم سیاسی–امنیتی این کشور از پایان جنگ داخلی تاکنون محسوب میشود. این تصمیم که با حمایت رئیسجمهور جوزف عون و پشتیبانی صریح آمریکا و بازیگران منطقهای همراه است، عملاً سلاحهای حزبالله را هدف قرار داده و در چارچوب نقشه راه پیشنهادی آمریکا برای تثبیت آتشبس پس از جنگ ۲۰۲۴ با اسرائیل قرار دارد.(4)
با این حال، ارتش لبنان از نظر توانمندی نظامی، لجستیکی و مالی، همچنان ضعیف و وابسته به کمکهای خارجی، بهویژه آمریکا، است. ازاینرو، دولت عون رویکردی تدریجی و تعاملی را برگزیده و استفاده از زور علیه حزبالله را رد کرده است؛ زیرا چنین اقدامی میتواند لبنان را بهسوی درگیری داخلی سوق دهد، تجربهای که این کشور خاطرهای تلخ از آن دارد (1).
– موضع حزبالله
تصویب اخیر کابینه لبنان مبنی بر انحصار دولتی سلاح تا پایان سال ۲۰۲۵ و تأیید نقشه راه مورد حمایت آمریکا، بهطور مستقیم موقعیت استثنایی حزبالله در ساختار امنیتی لبنان را به چالش کشیده است. آمریکا این تصمیم را گامی در مسیر بازسازی حاکمیت و تقویت دولت مرکزی ارزیابی میکند، در حالی که برخی متحدان داخلی حزبالله آن را تصمیمی «تاریخی» توصیف کردهاند. با این حال، حزبالله رسماً اعلام کرده است که این مصوبه را فاقد اعتبار و قابلیت اجرایی عملی میداند .(5)
در برابر فشارهای فزاینده برای خلع سلاح سریع، حزبالله رویکردی مقاوم اما حسابشده اتخاذ کرده است. این گروه خلع سلاح اجباری را خط قرمز امنیتی تلقی میکند و آن را تهدیدی علیه امنیت ملی لبنان و همچنین توازن سیاسی–اجتماعی جامعه شیعه میداند. همزمان، مجموعهای از انعطافهای تاکتیکی،از جمله پذیرش انتخاب رئیسجمهور و مشارکت در دولت جدید به رهبری نواف سلام بدون در اختیار داشتن ثلث معطلکننده،نشان میدهد که حزبالله در مقطع کنونی، بیش از آن که در پی تسلیم راهبردی باشد، بهدنبال اجتناب از رویارویی مستقیم داخلی و حفظ حداقلی از ثبات لازم برای مدیریت مرحله بازسازی پساجنگ است.(6)با وجود این انعطافها، موضع هستهای حزبالله در قبال خلع سلاح تغییری نکرده است. این گروه همچنان خلع سلاح را مغایر با حاکمیت و امنیت ملی لبنان میداند و آن را بخشی از راهبرد بازدارندگی در برابر تهدیدات خارجی معرفی میکند .(7) هرچند رفتار سیاسی حزبالله در روند انتخاب رئیسجمهور و تشکیل دولت جدید، بیانگر کاهش فضای مانور سیاسی آن نسبت به گذشته است، اما هیچ نشانه معتبری وجود ندارد که این انعطافها به معنای عقبنشینی در موضوعی به اهمیت خلع سلاح تعبیر شود.
– ابعاد منطقهای و بین المللی
در سطح منطقهای، تحولات سوریه و آغاز مذاکرات امنیتی مستقیم دمشق–تلآویو، الگوی جدیدی را پیش روی لبنان قرار داده است. آمریکا با تشویق سوریه و کاهش تحریمها، عملاً مسیر تعامل مشروط را بهعنوان گزینه مطلوب منطقهای مطرح کرده و فشار مشابهی را بر بیروت وارد میکند(11)در سطح جهانی، آمریکا خلع سلاح حزبالله را شرط دریافت کمکهای مالی و تثبیت اقتصادی لبنان میداند، در حالی که در عمل، از مهار حملات اسرائیل ناتوان یا بیتمایل به نظر میرسد. این تناقض، دولت لبنان را در موقعیت بازیگر ضعیفتری قرار داده و اعتبار حاکمیتی آن را تضعیف میکند.(12)
– چالشها و پیامدها
لبنان با مجموعهای از چالشهای همزمان و درهمتنیده مواجه است که هر یک بهتنهایی ظرفیت بیثباتسازی نظم سیاسی و امنیتی کشور را دارند، اما در ترکیب با یکدیگر فضایی از انسداد راهبردی ایجاد کردهاند؛ بهگونهای که تلاش دولت برای خلع سلاح اجباری حزبالله میتواند به تحریک شکافهای اجتماعی و خطر درگیری داخلی بینجامد، در حالی که تداوم حضور و نقش نظامی حزبالله، احتمال تشدید حملات اسرائیل و بازتولید چرخه بازدارندگی شکننده را افزایش میدهد. در این میان، ناتوانی دولت در اعمال انحصار مشروع بر ابزار خشونت، به فرسایش مستمر اقتدار حاکمیتی انجامیده و جایگاه دولت را در مقام مرجع نهایی امنیت و تصمیمگیری ملی تضعیف کرده است؛ وضعیتی که مستقیماً بر تداوم بحران اقتصادی نیز اثر گذاشته، زیرا فقدان اجماع امنیتی و سیاسی، هرگونه چشمانداز اصلاحات ساختاری، جذب سرمایه و بازسازی اعتماد بینالمللی را مسدود میکند. پیامد محتمل این وضعیت، شکلگیری یک بنبست امنیتی خودتقویتشونده است که در آن هر اقدام یک بازیگر، بهانهای برای اقدام متقابل بازیگر دیگر فراهم میآورد و در نهایت، دولت لبنان نه بهعنوان مدیر تعارض، بلکه بهعنوان بازیگری حاشیهای و میانجیگری فاقد ابزار، بیش از پیش به حاشیه رانده میشود.(3)
– سناریوهای امنیتی لبنان تا ۲۰۲۶
در افق زمانی تا پایان سال ۲۰۲۶، محتملترین مسیر برای لبنان تداوم مدیریت تدریجی بحران و مهار نسبی تنش است؛ مسیری که در آن دولت، بدون ورود به تقابل مستقیم با حزبالله، به کنترل محدود میدانی در جنوب بسنده میکند و حزبالله نیز ضمن حفظ توان نظامی اصلی، سطح کنش آشکار خود را کاهش میدهد. این وضعیت با تداوم حملات محدود و هدفمند اسرائیل همراه است و اگرچه از جنگ تمامعیار جلوگیری میکند، اما به تثبیت آتشبسی شکننده و فرسایشی میانجامد.
سناریوی دوم، تشدید نظامی بحران در نتیجه افزایش فشار خارجی و ناتوانی دولت در ارائه شواهد ملموس از خلع سلاح است؛ وضعیتی که میتواند به گسترش حملات اسرائیل، واکنش مستقیم حزبالله و تضعیف شدید اقتدار دولت مرکزی منجر شود، بیآنکه مسئله سلاح غیردولتی را بهطور پایدار حل کند.
سناریوی سوم و کماحتمالتر، شکلگیری مصالحه سیاسی–امنیتی مشروط است که در آن خلع سلاح تدریجی حزبالله با توقف حملات اسرائیل، ارائه تضمینهای امنیتی بینالمللی و تقویت واقعی ارتش لبنان همراه میشود. بیاعتمادی متقابل و تجربههای شکستخورده گذشته، تحقق این مسیر را تا پایان ۲۰۲۶ محدود میسازد، هرچند تنها در این چارچوب میتوان به عبور تدریجی لبنان از چرخه تعلیق امنیتی امید داشت.
-چشمانداز امنیتی لبنان در افق ۲۰۲۶
در افق کوتاهمدت و تا پایان سال ۲۰۲۶، لبنان در وضعیتی میان جنگ و صلح تثبیت شده است که بیش از آنکه نشانه حل بحران امنیتی باشد، بیانگر مدیریت ناپایدار و فرسایشی تعلیق امنیتی است. فشار برای خلع سلاح حزبالله، در غیاب مهار همزمان تهدیدات اسرائیل و بدون تقویت واقعی ارتش و نهادهای دولتی، نه به تثبیت حاکمیت ملی منجر میشود و نه چرخه منازعه را متوقف میکند، بلکه احتمال بیثباتی داخلی و تشدید واگرایی سیاسی–اجتماعی را افزایش میدهد.
در مقابل، تداوم وضع موجود نیز لبنان را در چارچوبی از آتشبسهای شکننده، ناامنی مزمن و انسداد اقتصادی نگه میدارد؛ وضعیتی که در آن دولت، گرچه بهطور صوری مرجع تصمیمگیری است، اما در عمل توان اعمال انحصار مشروع سلاح را بهدست نمیآورد. تجربه تاریخی توافق ۱۷ مه ۱۹۸۳ نشان میدهد که هر راهحل پایدار در لبنان، مستلزم همزمانی مشروعیت داخلی، موازنه منطقهای و تضمینهای خارجی معتبر است. بدون تحقق این سهگانه، تلاش برای خلع سلاح قهری یا یکجانبه، بهاحتمال زیاد تعلیق امنیتی موجود را به تشدیدی پرهزینه و بیثباتکننده بدل خواهد کرد.
References
1.Saikal, A. (2025, December 9). With a deadline looming, Lebanon is under pressure to disarm Hezbollah or risk another war. The Conversation, University of Western Australia.https://www.uwa.edu.au/news/article/2025/december/with-a-deadline-looming-lebanon-is-under-pressure-to-disarm-hezbollah-or-risk-another-war
2.Defense News. (2025). The disarming of Hezbollah tests Lebanon’s fragile government. https://www.defensenews.com/global/mideast-africa/2025/12/08/the-disarming-of-hezbollah-tests-fragile-government-in-lebanon/
3.Arakji, D. (2025). Breaking Defense analysis on Israeli escalation scenarios in Lebanon. https://breakingdefense.com/2025/12/despite-pope-visit-and-new-talks-analysts-predict-israeli-escalation-coming-in-lebanon/
4.Emirates Policy Center. (2025, September 29). The Lebanese government approves state monopoly on arms: Is zero hour approaching? https://www.epc.ae/en/details/scenario/the-lebanese-government-approves-state-monopoly-on-arms-is-zero-hour-approaching-
5.Wood, D. (2025). Tensions rise between Hizbollah and Lebanon over disarmament. International Crisis Group.Available at: https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/east-mediterranean-mena/lebanon-israelpalestine/tensions-rise-between-hizbollah-lebanon-disarmament
6.International Crisis Group. (2025). Containing Domestic Tensions in War-Scarred Lebanon (Middle East Report No. 294). Beirut/Brussels, 27 February 2025.Available at: https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/east-mediterranean-mena/lebanon/b094-containing-domestic-tensions
7.TCF. (2025). The Axis of Resistance returns to its local roots. https://tcf.org/content/report/the-axis-of-resistance-returns-to-its-local-roots/
8.Lachky, J. (2025, December 4). Lebanese say only the army should have weapons. Gallup News.https://news.gallup.com/poll/699071/lebanese-say-army-weapons.aspx
9.Al Jazeera. (2025). Lebanon after the War. https://www.aljazeera.com/features/2025/3/3/in-post-war-lebanon-hezbollah-grapples-with-new-relationship-to-the-state
10.Gross, P. (2025, September 12). Diminished yet resilient Hezbollah. Medium.https://patrickgros.medium.com/diminished-yet-resilient-hezbollah-1b1b18997089
11.Syrian Observer. (2025). Technical talks between Syria and Israel on security arrangements. https://syrianobserver.com/foreign-actors/syria-acknowledges-technical-talks-with-israel-as-security-accord-nears-declaration.html
12.Reuters. (2025). U.S. diplomatic pressure and Israeli strikes in Lebanon. https://www.reuters.com/world/middle-east/us-israeli-bombing-lebanon-military-pressure-can-enable-diplomacy-has-risk-2024-10-06/