فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

در کنفرانس کشورهای یاری‌دهنده به افغانستان در توکیو حدود ۷۰ هیات نمایندگی از کشورهای همسایه و کشورهای یاری‌‌دهنده به افغانستان و نیز سازمان‌های بین‌المللی شرکت کردند و متعهد شدند که 16 میلیارد دلار برای بخش غیرنظامی و تقویت زیربناهای اقتصادی در اختیار افغانستان قرار دهند. در این حال با توجه به اهمیت نشست توکیو برای افغانستان و آینده آن و همچنین بررسی پیامدها و چشم انداز تاثیرات وعده های این نشست به گفتگویی با محمد ابراهیم طاهریان کارشناس و سفیر پیشین ایران پرداخته ایم:

کلید واژگان: کنفرانس توکیو، پیامدها، افغانستان، فساد، کمک مالی

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اهمیت نشست توکیو برای بازسازی و رشد افغانستان چیست؟

 برخی کارشناسان در دو سطح به نشست توسعه افغانستان و بازسازی افغانستان در توکیو نگاه میکنند. برخی معتقدند که پس از نشست اول بازسازی افغانستان (که در ده سال گذشته برگزاری  شد) اکنون این نشست بیشتر جنبه شعاری و تبلیغاتی داشته است. برخی دیگر هم  بر این نظرند که آنچه که چهار کشور آلمان، انگلیس، امریکا و ژاپن در مورد افغانستان و  کمک سالیه به افغانستان از سال 2014 سالیانه چهار میلیار دلار به افغانستان تعهد کرده اند، امری است که قرار است رخ دهد. یعنی این سطح از نگاه به مسائل افغانستان باین نظر است که اگر فرض را براین  بگذاریم که چنین کمک هایی هم رخ دهد این کشور حداقل دویست و پنچاه هزار نیروی امنیتی، ارتش و پلیس دارد. در این حال اگر این  شمار فقط صد دلار هم حقوق بگیرند بیشتر  پول ها باید صرف امور نظامی شود و عملا در حوزه های دیگر از جمله بخش های بهداشت، آموزش و… با مشکل روبرو است. بنابراین این گروه از کارشناسان معتقدند که در این حوزه اتفاقی برای افغانستان رخ نخواهد داد. در این حال جمع جبری همه این چالش ها آن است که اگر فرض را بر دیدگاه دوم قرار دهیم که چنین کمکهایی صورت گیرد،  قاعدتا نباید منتظر رخداد خاصی در حوزه  بازسازی بود  و اگر چنین کمکی نیز به این کشور شود بیشتر در بخش نظامی و امنیتی هزینه خواهد شد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: حامد کرزای، رئیس جمهوری افغانستان در سخنرانی خود در کنفرانس توکیو متعهد شد که با فساد در کشورش سرسختانه مبارزه کند و اسنادی را به جامعه بین‌المللی عرضه کرد که در آن راهکار دولت افغانستان برای انجام اصلاحات تشریح شده است.با این حال توانایی دولت در انجام این امر تا چه اندازه ای است ؟

به هر علتی که در ده سال گذشته ( که ده سال و فرصتی  طلایی برای افغانستان بوده است) در بخشی از  امور جامعه بین الملل به تعهدات خود عمل نکرد و در بخشی از حوزه ها هم حاکمیت در کابل دچار  ناکارامدی، غیر شفافیت و بعضا درگیر فساد بود. عملا کمک های حداقلی پیشین جامعه بین الملل در مورد افغانستان نتوانست مورد بهره برداری قرار گیرد و این فرصت ده ساله از دست رفت. اکنون هم همین افراد و همان حاکمیت در حال مدیریت  برنامه نشست توکیو است. لذا باید گفت نمی توان چشم اندازی مثبت را برای انجام رفتاری متفاوت از گذشته و حاکمیت خوب متصور شد. به علاوه نباید فراموش کرد که دولت فعلی  در پایان راه است و اگر در سال آینده  همه چیز به خوبی پیش رود دوران آنها تمام خواهد شد و رئیس جمهور فعلی این کشور در انتخابات ریاست جمهوری جدید و بنا به قانون اساسی افغانستان نمی تواند رئیس جمهور شود. در این حال چنانچه گفته شد به هر علتی که در ده سالی که گذشت و  رئیس دولت فعلی نتوانسته، نخواسته و یا نگذاشته اند یک حاکمیت قبل قبولی را در حوزه  اقتصادی و مسائل باز سازی افغانستان ارائه کند سرانجام تضمین های جدید دولت در این  نشست هم معلوم نیست که با چه پشتوانه ای ارائه میشود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: داکتر عبدالله از رهبران اپوزسیون دولت افغانستان با وجودی‌که برگزاری کنفرانس توکیو را نشان دهنده توجه جامعه جهانی به افغانستان دانسته است اشاره کرده است که ما نباید همیشه چشم به راه کمک های خارجی باشیم؛ بلکه باید به منابع داخلی خویش اتکا داشته باشیم.آیا این امر به نوعی مخالفت با این کمک ها از سوی اپوزسیون است ؟

اگر به موضع جبهه ملی و مجمع اپوزسیون قانونی فعال در چارچوب قانون اساسی افغانستان نسبت به نوع اقدماتی که دولت انجام میدهد نگاه کنیم، به نظر می رسد که اپوزسیون قانونی فعال در چارچوب قانون اساسی افغانستان معتقد است که این نوع از قوه مجریه و مجموعه بخش حاکمیتی  توانایی استفاده از زمان و بکارگیری  همه فرصتهایی را که در اختیار داشته اند را ندارند و  ظرفیتها را از دست داده اند.  همچنین بحث ناکارآمدی و فساد هم (که به نوعی به هم متصل است) بحثی جدید در این حوزه نیست . در این حال این اظهارنظر چه از نظر جبهه ملی و  چه از سوی اپوزسیون قانونی فعال در چارچوب قانون اساسی افغانستان  ناظر به فرصتهایی از دست رفته افغانستان است. ضمن اینکه باید در نظر داشت که توجه جامعه بین الملل به مشکلات افغانستان امروز با گذشته بسیار متفاوت است. یعنی به دلیل اینکه در جهان رخدادهای  گوناگونی رخ داده توجه امروزه به مسائل افغانستان همانند ده سال گذشته نیست. به علاوه هم کارشناسان معتقد هستند مقدار این کمک های سالیانه نیاز  افغانستان را برطرف نمیکند و این کشور  چه در حوزه بازسازی و چه در  حوزه های دیگر نیا ز به سرمایه  بیشتری دارد .

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در  اجلاس سران ناتو در ماه مه در شیکاگو تصمیم گرفته شد کمک سالانه مشابهی به منظور تقویت نیروهای نظامی افغان به دولت افغانستان صورت گیرد آیا با توجه به توافقی که در توکیو برای کمک به بازسازی و توسعه این کشور شد، افغانستان می‌تواند امیدوار باشد که در مجموع سالی ۸ میلیارد دلار کمک مالی دریافت خواهد کند؟

نشست توکیو  قطعا نشستی سیاسی امنیت نبود در حالی که برداشتی که از نشست شیکاگو بود بیشتر برداشت امنیتی و نظامی بود. در این حال نشست توکیو  در حوزه اقتصادی بود. ولی باید گفت چه در نشست شیکاگو  و چه در نشست  توکیو  مشخص نیست که در آینده کشورهای متعهد کننده کمک به افغانستان تا چه میزانی وعده های خود را عملیاتی می کنند یعنی. تا جایی که کارشناسان در ده سال گذشته به اوضاع بازسازی افغانستان توجه کرده اند به نظر میرسد یکی از  جدی ترین کشور ها در حوزه بازسازی افغانستان در ده سال گذشته افغانستان جمهوری اسلامی ایران بوده است. چرا که جمهور ی اسلامی ایران در ده سال قبل کمک نیم میلیاردی را برای افغانستان تعهد کرد که با تصویب مجلس حاصل آن بیش از سیصد پروژه در افغانستان (مانند جاده اسلام قلعه به دوغارون) به درخواست دولت افغانستان بود. در حالی که فهرستی دقیق از کمک های کشورهای غربی به افغانستان در این حوزه در دست نیست. یعنی  بخشی از  تعهد ها صرفا به شکل وعده مانده و  بخشی هم به دلیل ناکارامدی نتوانسته به گونه ای درست در خدمت مردم باشد. در هر حال اگر فرض را بر این گذاریم که دستاورد نشست شیکاگو  در حوزه امنیتی و نظامی و نشست توکیو در حوزه اقتصادی عملی گردد باز هم کفایف وضعیت کنونی افغانستان را نخواهد کرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:حامد کرزای، رئیس جمهوری افغانستان ناامنی را مانع عمده‌ای بر سر راه پیشرفت کشورش دانست. در این حال وجود ناامنی تا چه اندازه ای کمک ها و وعده های اقتصادی  نشست توکیو را تحت تاثیر قرار می دهد ؟

عنصر امنیت و توسعه و  توسعه و  امنیت  به هم وابسته است. یعنی به هر  علتی که جامعه بین الملل و حاکمیت در کابل فرصت های گذشته را از دست داده اند و  نتوانسته اند در حوزه امنیتی کار جدی ای انجام دهند، به همان علت هم نمی توانند در حوزه اقتصاد افغانستان کار جدی ای انجام دهند. در این حال توجه به لازمه وجود امنیت برای بستر سازی رشد اقتصاد اگر صرفا به امنیت توجه کنیم نتیجه مثبتی به دست نخواهد آمد. برعکس هم هم اینگونه است. لذا باید دید تصمیم هایی که در اجلاس نشست شیگاگو  و  توکیو گرفته شد است این توان را دارد که بر خلاف گذشته عمل کند؟

مرکز بین المللی مطالعات صلح: کمک های وعده داده شده در نشست توکیو با شرط هایی همچون اصلاحات  دربرگیرنده مبارزه علیه فساد، حکومتداری خوب، تقویت حاکمیت قانون و افزایش دسترسی به فرصت‌های اقتصادی برای تمامی افغان‌ها همراه شده است. در این حال توانایی دولت در  انجام این پیش شرط ها چیست؟

به نظر میرسد از آنجا که که شخصیتها و عناصری که امروزه در قدرت هستند بیشتر در یک دهه گذشته در قدرت حضور داشته اند نتوانسته و یا نگذاشته اند اصلاحات در برگیرنده مبارزه علیه فساد، حکومتداری خوب، تقویت حاکمیت قانون و افزایش دسترسی به فرصت‌های اقتصادی انجام دهند قاعدتا در آینده نیز  نمی توانند دست به کار  ویژه ای زنند. مگر اینکه در  انتخابات بعدی با گردش نخبگانی که در افغانستان صورت می گیرد افرادی متفاوت به قدرت رسند و شرایط متفاوتی را در نوع حاکمیت برای اداره بهتر کشور  ارائه داده و از فرصت های حداقلی جامعه بین الملل برای اقتصاد افغانستان را بهره برداری کنند .

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در  سند ارائه شده توسط دولت افغانستان در نشست توکیو در سال ۲۰۳۰ افغانستان به یک مدل اقتصادی تبدیل می‌شود؛ این امر تا چه حدی قابل دسترس است؟

در واقع فاصله حرف تا عمل بسیار زیاد است. یعنی اگر ده سال گذشته و نشست توکیو بررسی شود و یا نشست های از این جنس را ببینیم آنچه در افغانستان رخ داده است فاصله حرف تا عمل بوده که هم از سوی کمک کنندگان و هم از سوی کمک گیرندگان بسیار زیاد است. بنابراین تاکنون نیز شاخص جدیدی نیز به وجود  نیامده است که بتوان گفت که با توجه به متغیر جدی و این شاخص بتوان نسبت به آینده اقتصاد افغانستان امیدوار بود. لذا کمتر کارشناسی باید به این تحقق این امر خوش بین باشد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در سفر اخیر کلینتون به کابل،از افغانستان به عنوان متحد استراتژیک آمریکا نام برده شد. در این حال کمک های آمریکا و جامعه بین المللی به افغانستان در نشست توکیو تا چه حدی افغانستان را به حفط همکاری با ناتو پیوند میزند ؟

جدی بودن و موثر بودن این جملات و سخنان از سوی کلینتون تا حدی زیر سوال است. در واقع  واشنگتن این جایگاه را قبلا برای اسلام آباد هم ترسیم کرده بود، اما مجموعه گرفتارهایی که بین  اسلام آباد و  واشنگتن در حوزه امنیت و سیاست رخ داد روابط دو سویه را دچار  مشکلاتی کرده است. به علاوه در حالی که روابط اسلاه آباد با واشنگتن روابط طولانی تری نسبت به روابط کابل و  امریکا است به نظر میرسد اظهارات کلینتون خیلی اساسی نیست و به معنی اتفاق مهم و استراتژیک تلقی نمیشود. بلکه بنا به تفاوت زیر ساختها شرایط و امکانات دو کشور و..کشورهای ناتو و امریکا،  نگاهی ابزاری به افغانستان دارند.