فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
مهاجرت نقش ویژه ای در شکل گیری یهودیت داشته است. در طول تاریخ، جنبش توده‌ای یهودیان اغلب قبل از بحران‌های سیاسی یا اقتصادی تمام‌مقیاس خود را نشان داده است. افزایش یهودی ستیزی یکی از نشانه های اولیه خروج دسته جمعی ، و پیامدهای بسیار گسترده تری در سراسر تصمیم گیری سیاسی و نقل مکان به اسرائیل داشته است. بنظر می رسد مهاجرت یهودیان ، را می توان به دو نوع معکوس و مثبت دسته بندی کرد. اما این که چگونه و در چه موقعیت های سیاسی و اقتصادی مهاجرت ها صورت می گیرد؟و کدام کشورها بیشتر در مهاجرت معکوس و مثبت یهودیان نقش دارند؟ موضوع بررسی این مقاله می باشد.
– مهاجرت مثبت یهودیان به اسرائیل
در حالی که هرتزل و دیگران در خارج از فلسطین برای ایجاد یک کشور پایه‌گذاری می‌کردند، بسیاری از یهودیان در امواجی به نام «علیا» که به عربی «معراج» ترجمه شده است از اروپا به آنجا نقل مکان می‌کردند. اولین موج، معروف به «علیا اول»، قبل از صهیونیسم سیاسی، در اواخر دهه 1800 رخ داد. بیشتر این مهاجران جدید از روسیه و یمن آمدند. علیا دوم، قبل از جنگ جهانی اول، تقریباً به طور انحصاری از یهودیان روسی تشکیل می شد که به دنبال کشتارها و یهودی ستیزی در کشورشان بود.
پس از جنگ جهانی اول و تا سال 1923، علیا سوم به اسرائیل آمد. این گروه نیز از روسیه بودند. علیا چهارم، که در مدت کوتاهی از سال 1924 تا 1929 برگزار شد، عمدتاً از یهودیانی تشکیل شده بود که به دنبال فرار از یهودی ستیزی در لهستان و مجارستان بودند.
علیا پنجم مصادف با ظهور نازیسم در آلمان و ناسیونالیسم افراطی در سراسر اروپای شرقی بود و بیشترین تعداد مهاجران را تا به امروز شامل شد – تقریباً یک چهارم میلیون یهودی بین سالهای 1929 و آغاز جنگ جهانی دوم وارد فلسطین قیمومت شدند. (1)سه موج مهاجرت دیگربعد از جنگ جهانی دوم اتفاق افتاد(1) مهاجرت دسته جمعی یهودیان پس از ظهور رژیم نازی در آلمان در سال 1933. (2) موج مهاجرت به دنبال آزادسازی سیاسی و در نهایت انحلال اتحاد جماهیر شوروی در اواخر دهه 1980 تا اوایل دهه 1990؛ و (3) مهاجرت دسته جمعی یهودیان از کشورهای شمال آفریقا در دهه 1950 و 1960 به دنبال عقب‌نشینی قدرت‌های استعماری، تأسیس دولت‌های عربی مستقل و تأسیس دولت اسرائیل. ماهیت دقیق نیروهای بیرون راندن یهودیان در هر یک از این سه مورد بسیار متفاوت بود. (2)
تاریخ اسرائیل عمیقاً با داستان‌های مهاجرت دسته‌جمعی در هم آمیخته است، که اغلب توسط جنگ‌ها و درگیری‌ها تحریک می‌شود. این پدیده که نقش تعیین کننده ای در شکل گیری بافت جمعیتی و فرهنگی ملت داشته است، صرفاً یک موضوع تاریخی نیست، بلکه دارای اهمیت روانی نیز می باشد.جنگ ها با تأثیرات عمیق خود بر زندگی مردم و جوامع، به عنوان عوامل فشار و کشش در امواج مهاجرت یهودیان به اسرائیل عمل کردند که نشان دهنده تعامل پیچیده بین رویدادهای ژئوپلیتیک و تصمیمات فردی است.(3)
در تصویر جهانی مهاجرت یهودیان، نقش اروپا در طول قرن بیستم و تا کنون نقش «صادرکننده» یهودیان بود.اگرچه جمعیت یهودیان اروپا به طور چشمگیری از 3.8 میلیون نفر در سال 1945 به 1.3 میلیون در سال 2023 کاهش یافت.اما دو جنبه مهاجرت یهودیان از اروپا به اسرائیل در اینجا مورد توجه ویژه است: روند و حجم. مهاجرت یهودیان اروپایی (2017) دو نوع مهاجرت ایده آل به اسرائیل را پیشنهاد کرد: که بعضی از تحلیل گران آن را “الگوی فرانسوی” و “الگوی بریتانیایی” نامیدند. دلیل این الگوهای متفاوت چیست؟ تا حد زیادی، پاسخ نیروهای اقتصادی است. عوامل سیاسی مانند بی ثباتی سیاسی، ناآرامی اجتماعی و خشونت نیز در ایجاد این الگوها نقش دارند .
بین سالهای 2015 و 2021، در هیچ کجای اروپا – از جمله فرانسه، روسیه و اوکراین – مهاجرت یهودیان به ارزش بحرانی که نشانه آغاز یک مهاجرت جمعی است، نرسید. با این حال، برای یهودیان روسیه و اوکراین، سال 2022 یک سال ویژه بود: تعداد مهاجران به اسرائیل در آن سال پنج برابر بیشتر از سال 2021 بود. (4)
افزایش مهاجرت به اسرائیل به دلیل تهدیدات مستمر و تازه در حال توسعه برای جوامع یهودی در بسیاری از کشورهای جهان، مانند روسیه، اوکراین، اتیوپی، هند و اکنون فرانسه، دارای افزایش است. در سال 2023، بیش از 30000 یهودی به اسرائیل مهاجرت کرده اند که حدود 75 درصد آنها تنها از روسیه آمده بودند.(5)با عملیات طوفان الاقصی یک فراخوان روزنامه اسرائیلی «جروزالم پست»خطاب به همه آمریکایی ها نوشت، زمان مهاجرت فرا رسیده است. ما به هر یهودی که بتواند در میدان کمک کند نیاز داریم. به گفته این روزنامه، این طرح بر اساس سه اصل اصلی است: استفاده از مهاجرت برای تحریک رشد اقتصادی، ادغام مهاجران در جوامع و تقویت زیرساخت‌ها برای ادغام با اسرائیل.
این طرح نتیجه افزایش شدید یهودی ستیزی در آمریکا و اروپا از زمان شروع جنگ در 7 اکتبر بود که منجر به افزایش قابل توجه تعداد ثبت نام شده برای مهاجرت شد، افزایش 100 درصدی در آمریکا ، 150٪ در کانادا، و 40٪ در بریتانیا.این روزنامه تاکید کرد که اسرائیل در این برهه حساس به هر کمکی نیاز دارد.(6)
روزنامه عبری “یدیعوت آحارونوت” به نقل از آژانس یهودی نوشت: “از 7 اکتبر، 3000 مهاجر جدید به اسرائیل وارد شده اند، از جمله مردان و زنان جوانی که در شرف اعزام به ارتش هستند.”وی افزود: تغییر شرایط در جهان و موج های یهودستیزی باعث افزایش علاقه یهودیان سراسر جهان به امکان مهاجرت به اسرائیل شده است. به گفته این آژانس، از زمان آغاز جنگ غزه، “تعداد افرادی که از فرانسه برای آنها درخواست پناهندگی باز شده است، حدود 380 درصد افزایش یافته است.”(7)
طرح ویژه برای تشویق واردات یهودیان از سراسر جهان و اسکان آنها در مناطق مرزی جلیل علیا با اعطای امتیازات و پاداش های مالی ویژه به مهاجران، با توجه به کاهش قابل توجه نرخ مهاجرت آنها به فلسطین تاریخی در طول سال 2023 انجام می شود، زیرا بیش از 45000 مهاجر وارد اسرائیل شده اند که در مقایسه با سال 2022 که بیش از 76000 نفر بود، 40 درصد کاهش داشته است. آژانس یهودی مسئول مهاجرت ابراز نگرانی می کند که با وجود افزایش پرونده ها و درخواست ها از زمان وقوع نبرد در 7 اکتبر 2023، تعداد مهاجران به اسرائیل در طول سال 2024 همچنان کاهش می یابد. بر اساس داده های وزارت دیاسپورا، سازمان جهانی صهیونیسم و آژانس یهود، از 7 اکتبر تا پایان ژانویه گذشته، نزدیک به 7000 مهاجر جدید به اسرائیل آورده شده اند که درصد زیادی از آنها را مردان جوان تشکیل می دهند که در اسراییل ثبت نام کرده اند.
این طرح در حالی صورت می‌گیرد که دولت اسرائیل نتوانسته امنیت شخصی را به اسرائیلی‌ها بازگرداند، به‌ویژه در مناطق مرزی و جبهه‌های جنگ.به گفته «سازمان اضطراری ملی» اسرائیل، تاکنون حدود 125000 اسرائیلی از شهرهای جنوبی تخلیه شده‌اند. در “پاکت غزه” و شهرهای شمالی در جلیل علیا، آنها به هتل ها و اتاق های مهمان منتقل شدند که توسط وزارتخانه های دولتی مربوطه تامین می شد.(8)
– مهاجرت معکوس یهودیان به اسرائیل
پیامدهای حمله 7 اکتبر و شوک عملیات “الاقصی” که توسط حماس راه اندازی شد، همچنان بر اسرائیلی ها موج می زند، زیرا آنها وضعیتی از اضطراب و عدم تعادل را ایجاد کردند که اعماق اسرائیل را فرا گرفت و همه سطوح را تحت تأثیر قرار داد. این تحولات سناریوی جدیدی از خروج صدها هزار اسرائیلی به خارج از اسرائیل را نشان داد. این واقعیت جدید مهاجرت معکوس یهودیان نامیده می شود، چیزی که اسرائیل از آن می ترسد، زیرا به دنبال جذب یهودیان جهان برای مهاجرت به آن است. بر اساس داده‌های رسمی اداره مهاجرت و جمعیت وزارت کشور اسرائیل، بیش از 230 هزار اسرائیلی از 7 اکتبر اسرائیل را ترک کرده‌اند. این گروه‌های در حال خروج شامل تجار و زنان با تابعیت مضاعف، کسانی که پاسپورت خارجی دارند و کل خانواده‌های اسرائیلی هستند.شوراي امنيت ملي اسرائيل به یهودیان ،هشدار مبني بر سفر به خارج از كشور به دليل افزايش خشونت‌ها و قتل‌ها عليه اسرائيلي‌ها و تظاهرات يهود ستيزي كه در نتيجه جنگ با غزه اتفاق افتاده می دهد.(9)
کاهش تعداد مهاجران به یک سری عوامل مرتبط است، که مهمترین آنها ثبات شرایط امنیتی است. قبل از حمله طوفان الاقصی و در نیمه اول سال 2023، تحولات جغرافیای جمعیتی دو مورد از خبرها را اعلام کرد:اول: تعداد مردم فلسطین از تعداد یهودیان آنجا بیشتر است. و دومین تحول نگران‌کننده برای تل‌آویو، این اتفاق با کاهش 20 درصد تعداد مهاجران یهود ، در نیمه اول سال 2023 بود.عامل اول اهمیت اقدام داوطلبانه و نه تسلیم مرگبار را تأیید می کند، در حالی که عامل دوم نادرستی جنبه اعتقادی ایدئولوژیک صهیونیسم و مهاجرت آن را آشکار می کند.بر این اساس، آخرین داده‌های آژانس یهود کاهش مهاجرت صهیونیست‌ها را در کل اکتبر 2023، به 700 مهاجر تأیید می‌کند، در حالی که در همان ماه 5773 مهاجر بوده است. (10)
کمپین «بیا با هم کشور را ترک کنیم» در شبکه های اجتماعی فعال است و هدف آن متقاعد کردن 10000 شهروند اسرائیلی برای مهاجرت به خارج از کشور است.این کمپین همزمان با ظهور احزاب راست افراطی و مذهبی و روی کار آمدن بنیامین نتانیاهو ریاست دولت آغاز شد که اصلاحاتی را در سیستم قضایی اسرائیل آغاز کرد.این کمپین ترویج ایده خروج از «اسرائیل» را از طریق پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی آغاز کرد و کمک خود را به همه اسرائیلی‌ها، از جمله آن‌هایی که دارای تابعیت دوگانه بودند، ارائه کرد.
تحلیلگران معتقدند اکثریت جامعه اسرائیل بر حسب مبدایی که از آنجا به سرزمین های اشغالی آمده اند، ملیت های اروپایی و غربی متفاوتی دارند. اکثر کسانی که سرزمین های فلسطین را به مقصد کشورهای مختلف ترک می کنند، در واقع به نیروی ارتش و امنیتی اسرائیل اعتماد ندارند.همچنین جامعه اسرائیل نمی تواند تحت فشار زندگی کند زیرا به تجمل و آرامش عادت کرده است، زیرا اسرائیل همیشه خود را به جوامع مهاجر به عنوان امن ترین مکان برای یهودیان در جهان معرفی کرده است. در صورت حذف این بازاریابی و یا اثبات کذب این ادعا، طبیعی است که بسیاری از شهرک نشینان و بسیاری از دارندگان ملیت های دیگر از سرزمین های اشغالی عازم مناطق دیگر جهان خواهند شد.(11)
با مهاجرت معکوس پس از طوفان الاقصی، مهاجرت خانواده های اسرائیلی به قبرس، افزایش یافت.مهاجرت مداوم و افزایش تعداد اسرائیلی هایی که به جزیره می روند، قبرس را «دومین اسرائیل» توصیف کرده اند. تعداد اسرائیلی هایی که در حال حاضر در قبرس هستند بیش از تعداد تخمین های سفارت اسرائیل در نیکوزیا است.با این حال، بسیاری از اسرائیلی ها در قبرس نگران هستند.تقریبا هیچ کس لباسی با کتیبه های عبری نمی پوشد و هر نماد اسلامی باعث ایجاد شبهه می شود.(12)
مهاجرت معکوس یهودیان به خارج از اسرائیل این روایت را که امن ترین کشور برای یهودیان است تضعیف می کند و بر ساختار جمعیتی آن تأثیر منفی می گذارد.هنوز مشخص نیست کسانی که از اسرائیل فرار می کنند به آن باز خواهند گشت یا خیر، اما ایده مهاجرت به طور گسترده در جامعه اسرائیل گسترش یافته است. پدیده مهاجرت منفی یا معکوس یهودیان به خارج از اسرائیل به جنگ جاری محدود نمی شود. بلکه ذاتی دولت عبری است، هر زمان که یک بحران سیاسی یا امنیتی در آن ایجاد شود این مهاجرت صورت می گیرد. سرمایه گذاران و شرکت های خارجی نیز در مورد سرمایه گذاری در این کشور، به عنوان پول ملی، محتاط شده اند. (13)
جنگ اسرائیل علیه غزه در درون خود یک “جنگ جمعیتی” را پنهان می کند که چه کسی برتری انسانی و عددی دارد، به ویژه با توجه به جنگ هایی که تا زمانی که بین دو طرف شروع نشود متوقف نمی شود.با توجه به کمبود عددی یهودیان اسرائیلی، تل آویو مجبور است تا 65 درصد به سربازان ذخیره تکیه کند، اما این امر هزینه زیادی برای آن در سطح اقتصادی دارد که باعث می شود جنگ های کوتاه مدت را ترجیح دهد تا بتواند آنها را از خدمت خارج کند.تا به حرفه های غیرنظامی خود بازگردند و اقتصاد را دوباره به حرکت درآورند. اسرائیل از نظر جمعیتی در حال خونریزی است. بر اساس آنچه روزنامه زمان اسرائیل از اداره جمعیت و مهاجرت اسرائیل (دولتی) گزارش داده است، از ابتدای جنگ تا پایان نوامبر، حدود 370 هزار اسرائیلی کشور را ترک کردند، به علاوه 600 هزار نفر که در تعطیلات به خارج از کشور سفر کردند و در آنجا ماندند. لذا مجموع را به حدود 970 هزار رساند.اگر تعداد یک میلیون نفر را به عنوان میانگین مهاجرت معکوس در نظر بگیریم، این رقم 14 درصد از یهودیان اسرائیل را نشان می دهد .مهاجرت معکوس دو بخش اصلی را در اسرائیل تحت تاثیر قرار می دهد، که اولی کمبود نیروی کار در بخش اقتصادی است و دومی مربوط به بخش نظامی است که به دلایل مختلف از پیوستن به ارتش رنج می برد.مهاجرت معکوس همچنین اسرائیل را به تکیه بر نیروی کار خارجی سوق خواهد داد، بنابراین به خروج ارز خارجی با نرخ بالاتری ادامه خواهد داد.این وضعیت رهبران اسرائیل را نگران می کند، به ویژه که هر شکست اسرائیل در غزه در حال حاضر به معنای تشدید مهاجرت معکوس است، اما تنها پیروزی بر حماس، اسرائیل را برای یهودیان خارج از کشور جذاب تر می کند.(14)
– سخن پایانی
پدیده فزاینده مهاجرت معکوس نشان دهنده فروپاشی دلایل ثبات مبتنی بر امنیت است، با فرسایش فزاینده تئوری امنیتی با مهاجرت معکوس یهود همراه خواهد بود،و اسرائیل عملاً حداقل یک چهارم جمعیت خود را از دست خواهد داد.بنظر می رسد عملیات «طوفان الاقصی» تا حدودی ، عوامل کمبود و ضعف در ساختار اسرائیل را آشکار کند.(15)
اما افزایش یهودی ستیزی هم ،باعث می شود که یهودیان در سراسر جهان علاقه بیشتری به نقل مکان به اسرائیل حتی در طول جنگ جاری نشان دهند، به طوری که در فرانسه، آمریکا و بریتانیا به طور قابل توجهی بیشتر از این زمان در سال گذشته درخواست می شود. هنوز مشخص نیست که تأثیر نهایی جنگ و افزایش یهودی ستیزی بر میزان مهاجرت چه خواهد بود، اما آژانس یهود در حال آماده شدن برای یک موج جدید بالقوه مهاجرت است.(16)
Refrences
1.https://reformjudaism.org/history-jewish-immigration-israel-aliyah
2.https://www.jpr.org.uk/sites/default/files/attachments/Jewish%20migration%20today%20-%20what%20it%20may%20mean%20for%20Europe.July%202023.Final%20approved%20version.pdf
3.https://www.alghad.tv/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%84-%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%BA%D9%8A%D8%AB-%D8%A8%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85-%D8%AE%D8%B7%D8%A9-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7/
4.https://www.jpr.org.uk/sites/default/files/attachments/Jewish%20migration%20today%20-%20what%20it%20may%20mean%20for%20Europe.July%202023.Final%20approved%20version.pdf
5.https://www.icej.org/blog/jewish-immigration-to-israel-growing-ever-more-urgent/
6.https://www.alghad.tv/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%84-%D9%8A%D8%B3%D8%AA%D8%BA%D9%8A%D8%AB-%D8%A8%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85-%D8%AE%D8%B7%D8%A9-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7/
7.https://www.aa.com.tr/ar/%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84/%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%83%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9-3-%D8%A2%D9%84%D8%A7%D9%81-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1-%D9%88%D8%B5%D9%84%D9%88%D8%A7-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D9%85%D9%86%D8%B0-%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A8/3098060#
8.https://www.aljazeera.net/politics/2024/2/17/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D9%84-%D8%AE%D8%B7%D8%A9-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D9%84%D8%AC%D9%84%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF
- https://almashhad.com/article/773112298002792-News/321980140921037-%D9%84%D9%86%D8%BA%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%B9%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A8-%D8%AA%D8%AC%D8%A8%D8%B1-%D8%A2%D9%84%D8%A7%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A%D9%8A%D9%86-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9
10.https://www.aljazeeramubasher.net/opinions/2023/12/5/%D9%83%D9%8A%D9%81-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%85%D9%88%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7-%D8%AD%D8%B1%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A9
11.https://alkhaleejonline.net/%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9/%D8%AF%D8%B9%D9%88%D8%A7%D8%AA-%D9%84%D9%84%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%A8-%D9%85%D9%86-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A8-%D9%85%D8%B9-%D8%BA%D8%B2%D8%A9-%D9%85%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D8%A9%D8%9F
12.https://www.aljazeera.net/news/2023/11/3/230-%D8%A3%D9%84%D9%81-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%A7-%D9%85%D9%86-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D9%85%D9%86%D8%B0-%D8%B7%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%82%D8%B5%D9%89
13.https://www.trtarabi.com/explainers-politics/%D9%83%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B3-%D9%8A%D9%81%D8%B2%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A8%D8%B1%D9%8A%D8%A9-%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7-%D8%AA%D8%AA%D8%B2%D8%A7%D9%8A%D8%AF-%D8%A3%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-16197903
14.https://www.aa.com.tr/ar/%D8%A3%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D9%84%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9/%D9%83%D9%8A%D9%81-%D9%8A%D8%A4%D8%AB%D8%B1-%D8%B7%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%83%D8%B3%D9%8A%D8%A9-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D8%AA%D8%AD%D9%84%D9%8A%D9%84/3084752
15.https://alghad.com/Section-184/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85/%D8%B7%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%82%D8%B5%D9%89-%D9%8A%D8%B1%D9%81%D8%B9-%D9%85%D8%B9%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%83%D8%B3%D9%8A%D8%A9-%D9%84%D9%84%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A%D9%8A%D9%86-1452889
16.https://themedialine.org/by-region/despite-or-because-of-war-interest-in-immigration-to-israel-very-high/
