کارشناس مسائل منطقه
مرکز بین المللی مطالعات صلح–ipsc
تحولات در منطقه و روابط بین الملل پویا و دارای ابعاد جدیدی است. دراین حال سیاست خارجی ایران نیز با این تحولات روبرو است. برای بررسی بیشتر این امر گفتگویی داشته ایم:
واژگان کلیدی:ضرورت, سیاست خارجی , دیپلماسی , ایران,دکتر محمد حسن صنعتی
مرکز بین المللی مطالعات صلح : به نظر می رسد نقشه تحریم از سمت جبهه ضد ایرانی غرب به محوریت امریکا با جدیت تعقیب می شود . فکر می کنید آینده این ماجرا و مخاصمه ایران با جبهه غرب چه روندی خواهد یافت؟
شما به حکم آشنایی با مسائل بین الملل بهتر می دانید که از ابتدا برای ما شکل گیری چنین روندی در صورت پافشاری بر حقوقمان در عرصه بین الملل قابل پیش بینی بوده است. به هر حال چه سرمداران این حرکت و چه کشورهایی که در منطقه یا فراتر از آن تصریحا و تلویحا با وارد آوردن فشار بر ایران همراهی کرده اند منافعی داشته اند که در نقاطی از جمله جلوگیری از پیشرفت و توان افزایی ایران اشتراک منافع پیدا می کرده اند. کشورهایی که با روند عادی سازی روابط با اسرائیل همراهی نشان داده اند عملا اعتراف کرده اند که اقبال مشترک به جبهه زورگویی و ممانعت از استقلال کشورها دارند . البته دنیای امروز دنیای ارتباطات است. ما گرچه به لحاظ همین مضایق قدری در فشار قرار گرفته ایم ، همه می دانند که در بعضی مولفه های مستقیم و غیر مستقیم قدرت سرعتی چشمگیر پیدا کرده ایم. نکته ای که سردمداران این جبهه را نگران کرده این است که ایران در دهه های گذشته نیز هیچ گاه از دستور کار جبهه استکبار برای ایجاد فشار خارج نبوده . اما گویی به رغم مضایق به نقشه راهی دست یافته که با نگاه به آن توانسته از ظرفیت خود و دوستان پیدا و پنهان در جهت توانمندتر شدن استفاده کند. با این حال نمی توان کتمان کرد که در کارزار نسبتا سنگین ایجاد شده ما بیش از گذشته به تحرک در دیپلماسی منطقه ای و جهانی نیازمندیم. جز این اگر باشد حتی بعضی از همسایگان ما که در سالهای گذشته بر سر حقابه رودخانه های مشترک برایمان دغدغه به وجود آورده بودند ممکن است باز هم باعث اشتغال خاطر شوند. آنتی تز چنین وضعیتی کشف ظرفیتهای تعامل با کشورهای منطقه و جهان است و حق نداریم از آن غفلت کنیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : از سخن شما این گونه استنباط می شود که گویی محاسبات ما باید دقیق تر شود و رقبا و رفقای مان را بهتر بشناسیم .
در این شکی نیست . اما این را نیز نباید فراموش کرد که وقتی شکل جنگ در مقاطع تاریخی عوض می شود در راهبردها و تاکتیک های آن هم تغییراتی رخ می دهد. این معنای لزوما خوب یا بدی ندارد. معنای واقعی دارد. از جمله اینکه برنده در میدان کسی است که هر میزان حرکت از خود نشان می دهد از وزن بایسته برخوردار باشد و بتواند به قدر پیش بینی شده و ضرور به منافع حاصل شده ضریب بدهد. اگر چنین مقصودی حاصل شود یعنی می توان با حرکتهای حساب شده جبهه خودی را در موقعیت بهتری قرار داد و به رصد موثرتری از میدان دست پیدا کرد و عمل موثر کرد. وقتی سازمان ملل اعلام می کند که گروه های افراطی کمک های انساندوستانه به مردم سوریه در ماجرای زلزله را ضبط کرده اند ، یعنی جبهه غرب کماکان دارد از ظرفیت این گروه ها استفاده می کند . پس همین نقطه ممکن است برای تلاشهای صورت گرفته در جهت امنیت ملتهای جبهه مقاومت و بالتبع برای جبهه مقاومت تهدید ایجاد کند .
در عین حال ، یکی از واقعیت های منطقه این است که در شرایط فعلی ، هم متاثر از جریانات و اختلافات داخلی در اسرائیل و هم نگران از اختلافاتی که ممکن است بر سر میزان و نحوه حمایت از اوکراین در جبهه غرب شامل امریکا و اروپا به عنوان حامیان سنتی اسرائیل پدید آمده باشد ، فرماندهان این رژیم از هر تحرکی در منطقه مثلا ارسال کمک به زلزله زده ها از طریق خاک عراق به سوریه وحشت می کنند . به همین علت است که ابتدا چنین کمک هایی را پوشش احتمالی ورود تجهیزات ایرانی به سوریه قلمداد می کنند و بعد تهدید می کنند که تجهیزات ایرانی به سوریه را بمباران می کنیم. می شود گفت آنها برای آسیب زدن به پایگاه های سوری که از کشورهای مهم جبهه مقاومت محسوب می شود به دنبال بهانه اند. اما چنین به نظر می رسد که از نظر مقامات امریکایی و دست کم جو بایدن رئیس جمهور امریکا آنها بهتر است فعلا خطر را در اختلافات داخلی خود جستجو کنند. از همین روست که بایدن از اسرائیل خواسته اختلافات سیاسی را کنار بگذارند. در واقع بایدن به دنبال ایجاد همگرایی بین بعضی کشورهای عربی و اسرائیل در جبهه عربی – صهیونیستی است و از سویی برای پیش بردن نقشهای خاورمیانه ای خود به دنبال توانمند سازی اعضای این جبهه به هر طریق ممکن است. این است که به رغم حضور غیر مستقیم در میدان منازعه روسیه و اوکراین ، تصمیم گرفته تا جنگنده های پیشرفته در اختیار بحرین قرار دهد . اهمیت این اقدام به همراهی بحرین با عادی سازی روابط با اسرائیل و آمادگی برای گشایش کانال های ارتباط گسترده با آن باز می گردد و می تواند بر مقوله امنیت اسرائیل با فرض تداوم حاکمیتهای سنتی تاثیر مثبت بگذارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : فکر می کنید برنامه ریزان جبهه غربی ، با توجه به ایستادگی های ایران تغییری در مواضع شان ایجاد کنند یا خیر؟
دنیای سیاست در نظر و عمل دنیای کم گویی و پوشیده گویی است. به عبارتی ما از مافی الضمیر دقیق آنان بی اطلاعیم. ظواهر می گوید خیر. انها همچنان در جنگ احزابی که راه انداخته اند با سماجت ایستاده اند و در پازل شان قطعات محاسبه شده یکی یکی رو می شود. البته گاهی در بیان کشورهای مرتبط با دو طرف دیدگاه هایی مبنی بر آمادگی مذاکره یا آزادسازی منابع و امثالهم شنیده می شود که آنها را می توان بیشتر هویج کنار چماق حساب کرد. اخیرا بلومبرگ خبر داده از اینکه عراق با کمک امریکا به دنبال بی نیازشدن از گاز ایران است. و این یعنی تلاش برای محروم کردن ایران از بخشی از درآمدهایش. روشن است که تحرک دیپلماتیک و توسعه روابط حق کشورهاست . اما ایفای نقش امریکا و کمک امریکا برای پیدا کردن کشور جدید تامین کننده گاز برای عراق یعنی پازل ادامه تلاشهای مذبوحانه برای انزوای ایران در دستور کار امریکایی ها است . هم ، عراق که معمولا هم از کمک های ایران در بخشهای مختلف برخوردار می شده ، صحبت از راهبردی شدن روابطش با امارات به میان آورده. در سفر اخیر محمد شیاع السودانی هم این تصمیم یعنی گسترش راهبردی روابط با امارات مورد توجه قرار گرفته . این در حالی است که امارات هم جزء کشورهای همراه با عادی سازی روابط با اسرائیل شناخته شده. و رابطه با اسرائیل خط قرمز ایران است. اگر ما می گوییم نیاز به تحرک بیشتر در حوزه دیپلماسی داریم به این جهت است که کشورهای دیگر به طور طبیعی در مسیر منافع شان تکاپوی وسیعی در پیش گرفته اند و این تکاپو اگر ما نیز به قدر کافی تحرک نداشته باشیم ممکن است منافع ما را محدود کند. قطر که در عین انفعال نسبی ایران ، در چند ساله اخیر برداشتهای قابل توجهی از مناطق گازی مشترک با ایران داشته حالا دارد در عرصه کمک به زلزله زدگان ترکیه با ابتکار عمل می کند . این همان کشوری است که تا چندی قبل به اعتبار جام جهانی مورد توجه پنج قاره بود و درآمدهای مادی و سیاسی فراوانی کسب کرد و حالا دارد تاسیسات پیش ساخته و قابل نصب از قبیل خانه و کانکس روانه ترکیه می کند. ما باید برایمان مهم باشد که تا دیر نشده به منابع مالی لازم برای پیش بردن طرح های توسعه ای مان دست پیدا کنیم. این کاری است که همسایگان ما و کشورهای منطقه می کنند و ما نیاز داریم که همگام با روند منطقه ای و جهانی به توانمند سازی خودمان توجه عملی کنیم. کشور کویت با جمعیتی معادل یک بیستم جمعیت ایران ، بیش از 200 میلیارد دلار خرج راه توسعه برداشته و از الآن اقدام عملی برای تحقق چشم انداز 2035 خودش را شروع کرده.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: پیشنهاد عملی تان برای عبور از مرحله ای و مراحلی که نسبت به آنها نقد دارید چیست؟
به نظر می رسد اصحاب دیپلماسی کشور به درستی بر این اعتقادند که باید از هر گونه ظرفیت واقعی برای رفع چالش های فرارو استفاده کنیم . دقیق سخن این است که هیچ دلیلی برای نادیده گرفتن ظرفیتهای احتمالی ورود فعالانه تر به عرصه تجارت و تعامل وجود ندارد. حتی برای مذاکره پایاپای و ناظر به حقوق متقابل باید آماده بود. خصوصا که عراق با توجه به پیشینه نسبتا موفق رایزنی با کشورهای منطقه ، اعلام آمادگی کرده برای برگزاری نشست مذاکرات ایران و عربستان . این خبر قابل توحهی است که اگر راستی آزمایی ما را از قصد صادقانه طرف عربستانی برای رسیدگی به پرونده های گذشته مطمئن کرده باشد باید پی آن را گرفت. اظهارات سخنگوی وزارت خارجه کشور نشان می دهد که در اطلاع رسانی های مقامات عراقی ، آمادگی امریکایی ها برای مذاکرات دوجانبه و احتمالا برگشتن به میز مذاکره چند جانبه هم وجود دارد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح : اما امریکایی ها اخیرا گفته بودند برجام دیگر در دستور کار آنها نیست.
شاید این گونه باشد. اما بعید هم نیست که آنها ترجیح بدهند از پرونده های قدیمی خلاص بشوند و از بی نتیجه ماندن فشارهایشان در بحث برجام خسته شده باشند . این در حالی وجه پیدا می کند که منازعه روسیه و اوکراین ممکن است ابعاد تازه ای پیدا کند و در این صورت امریکا که در کنار اروپایی ها پشت سر اوکراین ایستاده باید آماده ورود به پرونده و پرونده های دیگری بشود. البته ما هم باید چشم مان به احتمال تشدید این منازعه باشد. به هر حال ولو به طور غیر رسمی یک مقام اوکراینی تلویحا به ارتباط این کشور با خرابکاری در تاسیسات دفاعی ایران در اصفهان اشاره کرده بود. ما تنها نیستیم که باید توسعه احتمالی میدان این تخاصم در رصدمان باشد . همه شنیده ایم که نخست وزیر لهستان اخیرا گفته : “پیروزی روسیه در جنگ اوکراین خطری جدی برای ما است” . معنی این سخن این است که ممکن است بعضی کشورها دوست داشته باشند برای پیروز نشدن روسیه اقدامات تازه ای کنند و حتی چه بسا میدان های تازه ای گشوده شود. قرائن زیاد است که کشورهایی از منطقه اعلام شده و نشده ممکن است شرایط تازه ای برای مواجهه خود با مسائل جهانی را ترسیم کنند. مثلا ترکیه که سالهای طولانی بر سر مسائل مختلف از جمله حاکمیت قبرس با یونان اختلاف داشته ، اخیرا و تقریبا غیر مترقبه اعلام کرده ” آماده ایم تا روابط مان با یونان را عادی کنیم ! ” و می دانید که این چیز عادیی نیست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : اگر نکته ای مانده بفرمایید! سرمایه های اجتماعی مان در داخل و تحرک دیپلماتیک مان در خارج را تقویت کنیم .
