صنعت گردشگری ترکیه

دکتر گلناز سعیدی

 عضو هیئت علمی دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

چکیده

دیپلماسی گردشگری همچنین بخشی است که تأثیر غیرقابل انکاری بر روند یکپارچگی داخلی و حیات فرهنگی یک کشور، شناخت و اعتبار بین المللی و عملکرد سیاست خارجی آن کشور دارد. از این منظر یکی از عناوین فرعی مهم دیپلماسی عمومی و دیپلماسی گردشگری است. در واقع دیپلماسی گردشگری شاخه ای از دیپلماسی فرهنگی است. زیرا گردشگری تعامل فرهنگی را افزایش می دهد و مردم را به هم نزدیک می کند. گردشگری باید در منظری مورد توجه قرار گیرد که امنیت ملی و منافع اقتصادی کشور را تقویت کند.

تبادلات فرهنگی با تمدن های مختلف، هم به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک ترکیه و هم به لحاظ تاریخی، از مهمترین عوامل تبدیل شدن مردم ترکیه به جامعه ای باز به روی جهان است.کشورهایی که به تحولات جهانی به عنوان یک فرصت نگاه می کنند، ابتدا در حوزه گردشگری ساختار می گیرند. از این طریق هدف آن کسب درآمد گردشگری هم از نظر اقتصادی و هم ایجاد ارتباطات جدید با عبور از مرزهای فرهنگی است. هدف توسعه روابط تجاری و فرهنگ پذیری در همه این روابط غیرقابل انکار است. در این پژوهش  به بررسی صنعت  توریسم در ترکیه می پردازیم و در این مهم نخست به مقدمه ای از دیپلماسی گردشگری پرداخته و سپس به برنامه ریزی و برنامه های دوره ای گردشگری می پردازیم.  

مقدمه

دیپلماسی گردشگری نه تنها منافع اقتصادی و ثروت فرهنگی را برای یک کشور ایجاد می کند، بلکه به عنوان ابزاری مهم برای رشد و توسعه پایدار اجتماعی-اقتصادی تلقی می شود (Loss, 2019  ). گردشگری ۷ درصد از صادرات و 29 درصد از صادرات خدمات جهانی را تامین می کند. با این جنبه، گردشگری بین‌المللی به عنوان سومین صنعت بزرگ جهان پس از مواد شیمیایی یا سوختی شناخته می‌شود (UNWTO, 2019 ) و شروع به سخت‌تر شدن کرده است (Costa, 2020 ). به عبارت دیگر، اهمیت برنامه ریزی دیپلماسی گردشگری به دلیل پیچیدگی در ساختار گردشگری و تمایل کشورها برای به دست آوردن سهم بیشتر از گردشگری قابل درک تر شده است (Burns, 1999 ).

در این راستا می‌توان گفت دیپلماسی گردشگری نه تنها نیاز به طراحی دقیق و مؤثر برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت دارد  بلکه نیاز به گردشگری محوری  و انبوه که امری است حیاتی، نیز دارد.

برنامه ریزی گردشگری به عنوان فرآیندی ظاهر می شود که باید با همکاری دولت، مردم محلی و مقامات و کارمندان تجارت گردشگری انجام شود (اوزدمیر، 2006). علاوه بر این، برنامه ریزی گردشگری به عنوان طرحی تعریف می شود که اهداف مورد نظر برای دستیابی به یک دوره معین در صنعت گردشگری و ابزارها (فرصت ها، مشاغل، منابع، جدول زمانی، افراد و غیره) را نشان می دهد که می تواند در این فرآیند مورد استفاده قرار گیرد (چاتال، 2010). به منظور به حداکثر رساندن منافع صنعت گردشگری و به حداقل رساندن یا جلوگیری از مشکلاتی که ممکن است در صنعت گردشگری ایجاد شود، برنامه ریزی گردشگری باید در راستای یک فرآیند فکری آگاهانه و منظم تهیه شود (اینسکیپ، 1991؛ هال، 2000). در راستای فرآیند فکری آگاهانه و منضبط، اثرات منفی گردشگری به حداقل می رسد و آثار مثبت گردشگری به حداکثر می رسد. در نتیجه می توان گفت که مردم محلی و گردشگران دیدگاه مثبتی نسبت به گردشگری ایجاد خواهند کرد. در مواردی که برنامه ریزی گردشگری به درستی انجام یا طراحی نشود، استفاده پایدار از منابع گردشگری مختل می شود، دیدگاه جامعه محلی نسبت به گردشگری منفی می شود، رضایت بازدیدکنندگان کاهش می یابد و امکان دستیابی به موفقیت تجاری در صنعت گردشگری وجود نخواهد داشت (گان، 2002). اگر صنعت گردشگری به صورت کنترل نشده و غیرسیستماتیک پیشرفت کند، به جای منفعت، به ضرر کشورها تمایل پیدا می کند (Var, İçöz and İlhan, 2002 ). برای اینکه با این آسیب ها مواجه نشویم، درگیر شدن در یک فعالیت برنامه ریزی گردشگری پایدار برای همه کشورهایی که می خواهند از صنعت گردشگری بهره مند شوند، نکته ای است که نباید از آن چشم پوشی کرد.

پس از انقلاب صنعتی در نتیجه توسعه سریع فناوری‌های حمل‌ونقل، کسب حقوق مرخصی سالانه، افزایش اوقات فراغت، کاهش هزینه‌های گردشگری و از بین رفتن این تصور که گردشگری فعالیتی است که فقط طبقات بالا می تواند در آن شرکت کند، جنبش های بین المللی گردشگری سرعت گرفت و به ابعاد گسترده ای رسید.( Dinç, 1996 ). گردشگری انبوه، که مشابه با گردشگری ساحلی است، در آغاز سال‌هایی که گردشگری شتاب گرفت، به رایج‌ترین و غالب‌ترین نوع گردشگری تبدیل شد که با «نظام فراگیر» شناسایی شد که در آن گردشگری محصولاتی مانند حمل و نقل، اقامت، غذا-نوشیدنی، تفریح ​​در یک بسته ارائه می شود. سلطه گردشگری انبوه سال ها ادامه داشت، اما با گذار به عصر اطلاعات شروع به لرزیدن کرد. عواملی مانند جهانی شدن، تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده گسترده از رسانه های جمعی، اینترنت و رسانه های اجتماعی راه را برای دسترسی آسان مصرف کنندگان به اطلاعات نامحدود هموار کرده است و این امر باعث تغییر خواسته ها و انتظارات مصرف کنندگان شده است. مصرف کنندگانی که در جستجوی نوآوری هستند و انتظارات خود را برای محصولات مناسب با سلیقه شخصی خود افزایش داده اند، شروع به شکل دادن به روندهای گردشگری بین المللی کردند که در نتیجه مفهوم گردشگری تغییر کرد. مفهوم گردشگری جدید که از آن به عنوان یک مفهوم چتری یاد می شود زیرا شامل انواع مختلف گردشگری است، به صورت گروهی یا انفرادی انجام می شود و شامل توانایی تداوم بهره مندی از اثرات مثبت فعالیت های گردشگری و کاهش اثرات منفی بر مقاصد است.

نحوه برنامه های دوره ای برنامه ریزی شده و توسعه پنج ساله در دیپلماسی گردشگری ترکیه

برای اولین بار در ترکیه، تهیه و اجرای طرح های توسعه به طور قانونی با قانون اساسی 1961 مطرح شد( Tuncel, 2019). هدف از برنامه های توسعه ای که به این ترتیب طراحی شده اند، تعیین عناصر ضروری برای عموم و عناصر تشویق کننده برای بخش خصوصی است که توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را تضمین می کند (Ünlüönen, Tayfun ve Kılıçlar, 2007; Yemen, 2015; Akdağ, Güler ve Çakıcı, 2019).

به عبارت دیگر، می‌توان گفت که برنامه‌های توسعه، بازتاب قضاوت‌های ارزشی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی یک کشور در دوره مربوطه،و اهداف کشور در پایان برنامه دوره ای است(به نقل از کوتلو، 2004، دمیر، 2014).

در دوره 60 ساله شامل سال های 1963-2023 در ترکیه، در مجموع 11 طرح توسعه منتشر شد که هر یک شامل مقالات مرتبط با صنعت گردشگری بود. بنابراین، اهداف مورد نظر برای دستیابی به صنعت گردشگری در دوره مربوطه و ابزارها، فرصت ها، فرآیندها، مشاغل، افراد و موسسات/سازمان هایی که باید برای دستیابی به این اهداف مورد استفاده قرار گیرند، به شیوه ای منظم سازماندهی شدند (Olalı, 1990). 

در برنامه پنج ساله اول توسعه بین سال‌های 1963-1967، نقش صنعت گردشگری در رفع کسری تراز پرداخت‌ها و تولید ارز درک و توان اقتصادی آن در اولویت قرار گرفت. اولویت به مقاصدی داده شده است که می توان بازدهی سریع و مثبت از گردشگری بدست آورد، تسهیلات مالی به منظور تشویق سرمایه گذاری های گردشگری فراهم شد و بیان شده است که باید به فعالیت های ترویج گردشگری اهمیت داده شود (DPT, 1963).

در برنامه پنج ساله دوم توسعه که شامل سال‌های 1347 تا 1351 می‌شود، مشاهده می‌شود که جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی گردشگری و همچنین بعد اقتصادی ذکر شده است. در این طرح، هدف طراحی سرمایه‌گذاری‌های گردشگری با تمرکز بر گردشگری انبوه و در نتیجه افزایش تعداد گردشگران و درآمدهای گردشگری و اهمیت گردشگری داخلی مورد بحث قرار گرفت (DPT, 1968).

برنامه پنج ساله سوم توسعه برای دوره 1973-1977 طراحی شد. در این طرح مشاهده می شود که گردشگری انبوه اهمیت خود را حفظ کرده و علاوه بر آن برای اولین بار مفهوم گردشگری اجتماعی مطرح می شود. به لطف گردشگری اجتماعی، هدف آن کاهش هزینه های تعطیلات پرسنل عمومی بود، بنابراین، برنامه ای برای احیای گردشگری داخلی آغاز شد. در برنامه پنج ساله سوم توسعه، این نکته به چشم می خورد که مطالعات برای مقاصد (مناطق اولویت دار) که می توانند بازدهی سریع از گردشگری دریافت کنند، ادامه دارد، فعالیت های ترویجی و سازماندهی در محور گردشگری انبوه، مورد حمایت قرار می گیرد در نتیجه حمل و نقل که هدف آن افزایش قابل توجه ظرفیت بستر است، افزایش می یابد. برنامه پنج ساله چهارم توسعه که قرار بود در سال 1978 منتشر شود، یک سال تاخیر داشت. در این سال با طرح 1978 جبران شد. در طرح سال 1978 به ضرورت ایجاد خط مشی اصلی در خصوص صنعت گردشگری توجه شد و بر افزایش کمپین های تبلیغاتی تاکید شد (Esen, Emir, & Uyar, 2012).

در برنامه پنج ساله چهارم توسعه بین سال‌های 1979 تا 1983 آمده است که برای حل مشکل فصلی گردشگری باید به دنبال راه‌حلی بود و در کنار گردشگری انبوه باید به گردشگری انفرادی پرداخت. با این حال، تصمیم گرفته شد که سرمایه گذاری های توریستی باید بر گردشگری انبوه متمرکز شود (DPT, 1979) . در بازه زمانی برنامه پنج ساله چهارم توسعه، در 24 ژانویه 1980، تصمیمی برای تصویب قانون تشویق گردشگری به شماره 2634 اتخاذ شد که شاید یکی از مهم ترین گام های صنعت گردشگری ترکیه در حوزه اقتصادی باشد. این تصمیم در سال 1982 اجرایی شد (روزنامه رسمی، 1982). با قانون تشویق گردشگری مشوق هایی مانند وام کم بهره و فرصت های استخدام پرسنل خارجی برای صنعت گردشگری، صندوق تامین مالی، معافیت های مالیاتی، کارمزد و ساختمان، کاهش عوارض برق، آب و گاز و … آغاز شد Büyüksalvarcı, Şapcılar and Bayrakcı, 2016). (Büyüksalvarcı, Şapcılar, & Bayrakcı, 2016 ). همانند برنامه پنج ساله چهارم توسعه، انتشار برنامه پنج ساله توسعه با یک سال تاخیر مواجه شد. در طرح سال 1984 که این وضعیت جبران شد، حمایت آژانس های مسافرتی، تورگردان ها و شرکت های هواپیمایی که گردشگران خارج از کشور به ترکیه می آورند، تعیین مراکز اصلی گردشگری و ایجاد مسیرهای تور در این زمینه مطرح شد(Dinçer ve Çetin, 2015).

در برنامه پنج ساله پنجم توسعه (1985-1989)، آثار قانون تشویق گردشگری دیده شد (اوزاسلان، 1992) و تمام اهداف در دوره برنامه قبلی محقق شد. در این طرح برای اولین بار بحث گردشگری پایدار مطرح شد و در این زمینه به ضرورت حفاظت از ارزش های طبیعی، فرهنگی، تاریخی و محیط زیست که از جاذبه های گردشگری هستند، توجه شد. در عین حال، اهمیت انواع گردشگری جایگزین برای اولین بار مورد تاکید قرار گرفت (DPT, 1985). علاوه بر این، در این طرح آمده بود که خصوصی‌سازی‌ها مطابق با شرایط دوره افزایش می‌یابد و دولت مدیریت گردشگری را رها می‌کند و تنها بر سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی تمرکز می‌کند (Soyak, 2013).

در دوره برنامه پنج ساله ششم توسعه (94-1369)، حمایت از تسهیلات اقامتی با ظرفیت کم، مشاغل خانوادگی و آژانس های مسافرتی داخلی، تنوع بخشیدن به گردشگری، گردشگری جایگزین به ویژه تابستانی، جوانان، سن سوم، کنگره، جشنواره، زمستان، انواع گردشگری گلف و سلامت توسعه، تمدید فصل گردشگری، افزایش تبلیغات خارجی با همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی، بهبود حمل‌ونقل چارتری و کاهش کسری پرسنل واجد شرایط را در بر می گرفت (DPT, 1990).

در برنامه پنج ساله هفتم توسعه (1996-2000) توجه را به اثرات زیست محیطی گردشگری و پایداری جلب می کند. هدف آن برآورده کردن انتظارات مردم محلی و گردشگران از گردشگری، افزایش کیفیت خدمات، حفاظت از جاذبه های گردشگری و محیط زیست است. (DPT, 1996)

در برنامه پنج ساله هشتم توسعه بین سال های 2001 تا 2005، تاکید شد که گردشگری یکی از رقابتی ترین صنایع ترکیه است. هدف آن تمرکز بر آموزش گردشگری، حمل و نقل هوایی، کیفیت کلی و فعالیت های تبلیغاتی است. این طرح همچنین بیان کرد که بزرگترین مشکلات صنعت گردشگری در ترکیه ناتوانی در انجام کار تبلیغاتی و بازاریابی موثر و حضور غالب تورگردانان خارجی است (DPT, 2001 ).

در سال 2006، طرح انتقال دیگری منتشر شد و هدف آن افزایش تعداد گردشگران، بهبود کیفیت خدمات، متنوع کردن کانال‌های بازاریابی، اتخاذ اصل پایداری و پویایی جهانی‌سازی بود (DPT, 2006).بر خلاف سایر برنامه ها، برنامه پنج ساله نهم توسعه (2007 تا 2013) برای یک دوره هفت ساله تهیه شد. در این دوره با در نظر گرفتن تغییر ترجیحات مصرف کنندگان در بازارهای خارجی، ایجاد تعادل در توزیع جغرافیایی در گردشگری، تمرکز بر استراتژی مدیریت مقصد، انواع گردشگری جایگزین به ویژه زمستانی، تابستانی، کنگره،توسعه گردشگری قایق بادبانی و اکوتوریسم، حفظ کیفیت در عین افزایش کمی، استفاده از ظرفیت موجود به کارآمدترین شکل ممکن و ارائه خدمات با ارزش افزوده بالا در نظر گرفته شده است. (DPT, 2007)

در برنامه پنج ساله دهم توسعه (2018-2014) مشاهده می شود که گردشگری سلامت مورد تاکید ویژه قرار گرفته و گردشگری سلامت تحت «برنامه های تحول اولویت دار» ارزیابی می شود. همچنین در این طرح بر اهمیت ارزش‌های خوراک‌شناسی و بخش غذا و نوشیدنی تاکید شد، بر اهمیت گردشگری پایدار افزوده شد، مفاهیم گردشگری مسئولانه و رشد سبز ذکر شد، حفظ میراث فرهنگی عنوان شد و همچنین تاکید شدکه انواع گردشگری باید با رویکرد کل نگر انجام شود و فعالیت های تبلیغاتی که می تواند با تغییر گونه شناسی گردشگری سازگار باشد، هدایت شود(Kalkınma Bakanlığı, 2014).

در برنامه یازدهم توسعه (2019-2023) که آخرین برنامه توسعه است، با هدف جذب گردشگران واجد شرایط، افزایش میانگین مدت اقامت، تنوع بخشیدن به گردشگری، تمرکز بر بازارهای جدید و تمرکز بر مطالعات تصویری و ادراکی در نظر گرفته شده است. برای اولین بار اثرات دیجیتالی شدن بر بخش گردشگری در برنامه یازدهم توسعه دیده شد. در این زمینه، استفاده از برنامه های کاربردی مبتنی بر اینترنت و مطالعات مبتنی بر فناوری در بخش گردشگری، افزایش فعالیت های تحقیق و توسعه و تجزیه و تحلیل داده های بزرگ به منصه ظهور رسیده است. علاوه بر این، ماده ای که در مورد تاسیس آژانس ترویج و توسعه گردشگری ترکیه به منظور انجام مؤثرتر تبلیغات خارجی ترکیه است، ماده ای است که در جولای 2019 وظیفه خود را آغاز کرده است. در این طرح همچنین به ضرورت تصویب قانون اساسی گردشگری (SBB, 2019) اشاره شده است.

گمان می رود که بررسی مقالات مرتبط با دمکراسی گردشگری در برنامه های توسعه، امکان تعیین روند گردشگری را از سال 1963، زمانی که ترکیه دوره برنامه ریزی شده را آغاز کرد، میسر سازد. در این راستا، هدف تعیین گرایش به سمت گردشگری انبوه و گردشگری جایگزین در برنامه های پنج ساله توسعه و حفظ پیش بینی برای بازه زمانی 1963-2023 است.

دیپلماسی گردشگری انبوه و گردشگری جایگزین

دیپلماسی گردشگری انبوه و گردشگری جایگزین قدمت آن به نیمه اول قرن بیستم برمی‌گردد، زمانی که جنبش‌های گردشگری دیگر جنبشی که فقط برای طبقه بالا جذاب بود، متوقف شد و به یک صنعت تبدیل شد (Kozak, Evren, & Çakır, 2013). در فرآیند پس از انقلاب صنعتی، گردشگری در نتیجه پیشرفت فناوری های حمل و نقل – به ویژه حمل و نقل هوایی – بهبود شرایط کار، افزایش مرخصی و اوقات فراغت سالانه و هزینه های گردشگری که در دسترس قرار گرفت، ابعاد گسترده و بین المللی یافته است. در این حرکات که دیپلماسی گردشگری انبوه نامیده می شود، علاوه بر مشارکت جمعی بسیاری از مردم، محصولات گردشگری (حمل و نقل، اقامت، غذا و نوشیدنی، تفریح ​​و…) در بسته بندی به مصرف کننده ارائه می شود (وانهو، 1997). تورهای پکیج که محصول مجریان تور و آژانس های مسافرتی عمده فروشی برای گردشگری انبوه است، به یکی از عواملی تبدیل شد که تحرکات گردشگری آن دوره را بیش از همه افزایش داد و باعث شد گردشگری بعد بین المللی پیدا کند و اساس گردشگری انبوه معاصر را تشکیل دهد ( کینگ و پرایدو، 2007).

با توجه به شرایط دوره، گردشگران برای اهدافی مانند ارزیابی مرخصی سالانه و استراحت در فعالیت های گردشگری شرکت می کردند. بنابراین آنها در جستجوی تعطیلات مقرون به صرفه هستند و دیده می شود که آنها می خواهند به تمام عناصر تشکیل دهنده بسته تور با هم برسند و راحتی آن را تجربه کنند.  به همین دلیل، حرکت‌های گردشگری در دوره‌های مربوطه عمدتاً در فصل تابستان صورت می‌گرفت که مرخصی سالانه بیشتر استفاده می‌شود. گردشگری انبوه با گردشگری دریا-شن-خورشید شناسایی می شود (ناوموف و گرین، 2016).

اگرچه سلطه گردشگری انبوه برای سالیان متمادی ادامه داشته است، اما با گذار به عصر اطلاعات، تغییراتی در ترجیحات مصرف کنندگان آغاز شده است. عوامل مختلفی وجود دارند که بطور جدانشدنی در هم تنیده شده اند که باعث گذار به عصر اطلاعات می شوند و بی شک جهانی شدن، فناوری های اطلاعات و ارتباطات و کانال های در حال توسعه اینترنت و رسانه های اجتماعی حرف اول را می زند. به لطف این عوامل، مصرف کنندگان اطلاعات نامحدود و فوری در مورد جهان به دست می آورند و به نوعی به مهمات مجهز می شوند. به همین دلیل، قدرت در جامعه اطلاعاتی از تولیدکنندگان به مصرف کنندگانی تغییر یافته است که طیف وسیعی از گزینه ها و دانش خود را منبع قدرت می دانند (کریستودولیدس، 2011). مصرف کنندگانی که به اطلاعات نامحدود دسترسی دارند در طول زمان به دنبال نوآوری در گردشگری بوده و خواستار خروج از گردشگری انبوه و تمایل به خرید خدمات متناسب با سلیقه خود هستند. علاوه بر این، به لطف تعامل ایجاد شده توسط رسانه های اجتماعی و فرصت اطلاع رسانی، علاوه بر آگاهی جمعی از مردم؛ احساس مسئولیت در قبال مسائلی که قابل مشاهده است، جلب توجه می کند، ازجمله: تغییر اقلیم، آلودگی هوا و آب، تخریب لایه اوزون، کشتار طبیعت توسط انسان، انقراض حیوانات مختلف و گونه های گیاهی، و نقض حقوق انسان و حیوانات( سامدال و رابرتسون، 1989؛ شوارتز و میلر، 1991). مفاهیم گردشگری پایدار و گردشگری جایگزین در نتیجه این تغییرات به وجود آمده است. انواع گردشگری جایگزین که بر اساس مفهوم گردشگری پایدار توسعه می یابند و گردشگری در آن به صورت گروهی یا انفرادی و نه با حرکت های توده ای انجام می شود، به ویژه در سال های اخیر نامی برای خود دست و پا کرده اند. رویکرد گردشگری جایگزین شامل کاهش اثرات منفی فعالیت های گردشگری بر مقاصد و در عین حال بهره مندی از اثرات مثبت آن است و با هدف تولید راه حلی جایگزین برای گردشگری انبوه و به عبارت دیگر گردشگری تجاری/سنتی پدید آمده است. هرمس (2006: 7) ویژگی های بارز گردشگری جایگزین را به سه صورت برشمرده است، تماس و تفاهم بین گردشگران و مردم محل؛ با محیط، فرهنگ، جامعه و سنت ها سازگار باشد؛ بیش از ظرفیت حمل توریستی مقصد نباشد. گردشگری جایگزین؛ این به نیاز به یک مدل گردشگری حساس تر به محیط زیست، پایدارتر، اخلاقی تر، در هم تنیده تر با جوامع میزبان و مراقبت از رفاه آنها پاسخ می دهد (باتلر، 1990؛ اسمیت و ادینگتون، 1992؛ برامول، 1996). ؛ موفورث و مونت، 2003؛ تنگ، کیونگ و تاتار، 2015) و به عنوان یک اصطلاح کلی در نظر گرفته می شود که شامل تنوع گردشگری به استثنای گردشگری انبوه می شود (بنسون، 2005: 134). انواع گردشگری جایگزین که با تغییر و تغییر تدریجی انگیزه‌های سفر گردشگران شکل می‌گیرد بسیار زیاد است و به موازات افزایش نیازها روز به روز افزایش می‌یابد. گردشگران گردشگری روستایی، گردشگری فرهنگی، گردشگری ماجراجویی، گردشگری خوراک شناسی، گردشگری کروز، گردشگری اعتقادی و گردشگری آهسته را می توان به عنوان نمونه هایی از انواع گردشگری جایگزین ذکر کرد.

نتیجه گیری 

وقتی به دیپلماسی و برنامه ریزی سی ساله گردشگری و توریستی ترکیه می نگریم متوجه می شویم که تحولی در برنامه گردشگری و توریستی ترکیه ایجاد شده است و در چارچوب اصل گردشگری انبوه ساختار یافته است. در این راستا مناطق اولویت دار انتخاب شدند که بیشتر مناطق ساحلی را در بر می گیرد. سرمایه گذاری های زیرساختی و تکمیلی در این مناطق تسریع شد، به همین ترتیب سرمایه گذاری های تسهیلاتی با منابع مالی مختلف (تسهیلات اعتباری، مشوق ها) تشویق شد و برای استفاده گردشگری افتتاح شد. گردشگران نیز متناسب با نیاز خود استراحت و سفر می‌کنند، آنها بیشتر قسمت ساحلی و تعطیلات دریا-شن-آفتاب را ترجیح می‌دهند و مایل به اقامت در هتل ها یا روستاها می باشند. و از آنجا که اصول زیست محیطی بسیار مهم است، حفاظت از دارایی های طبیعی، فرهنگی و تاریخی نیز رعایت شده و اصول اجتماعی و اقتصادی نیز در نظر گرفته شده است. دولت برای حل مشکل فصلی گردشگری نیز از انواع گردشگری جایگزین و تنوع گردشگری سود برده است.

در این راستا سعی شده است که کسب و کار خانوادگی با تسهیلات کوچک تشویق شود. پروژه های زیرساخت و مدیریت ساحلی گردشگری مدیترانه- اژه (ATAK)، طرح جامع بخش گردشگری (TUSAP ) و مدیریت مقصد برای انواع گردشگری جایگزین و اصل پایداری طراحی شده است. روندهای گردشگری دوره و انتظارات مصرف کنندگان ایجاد شده است. در برنامه توسعه گردشگری (1384-1380) بر تغییر ترجیحات مصرف کنندگان در بازارهای خارجی تاکید شد و بیان شد که باید مناطق بالقوه گردشگری جدید ایجاد شود و همچنین تاکید شده است که افزایش سطح تحصیلات و رفاه افراد ادامه یابد. آثار عصر اطلاعات و دیجیتالی شدن در برنامه توسعه گردشگری به شدت احساس می شود. تنوع بخشیدن به گردشگری در راستای پیشرفت های تکنولوژیکی، استفاده از برنامه های کاربردی مبتنی بر اینترنت در صنعت گردشگری، افزایش تحقیقات در زمینه دیجیتالی شدن در گردشگری و حمایت از فعالیت های تحقیق و توسعه در صنعت گردشگری به منصه ظهور رسیده است. علاوه بر اینها، در برنامه های توسعه بر جذب گردشگران واجد شرایط به کشور، تحقق تحول در این بخش در چارچوب رویکرد مقصد محور، ارتقای کیفیت خدمات و تضمین پایداری تاکید شده است.

وقتی برنامه های توسعه در محدوده گردشگری جایگزین بررسی می شود، مشاهده می شود که انواع گردشگری جایگزین (گردشگری اعتقادی و ورزشی) حتی در برنامه توسعه گردشگری گنجانده شده است. ضمن اشاره به فرهنگ و گردشگری کوهستانی در برنامه توسعه؛ انواع گردشگری جایگزین از منظری وسیع در نظر گرفته شده است. در این راه به انواع گردشگری فرهنگی، زمستانی، ورزشی، تفریحی، سلامتی و جوانان، گردشگری عصر سوم، کنگره، گلف و تابستانی، فلات، قایق بادبانی، کاروانی و کروز، بوم گردی، خوراک شناسی، گلف، سلامت، سفر دریایی، عروسی، اعتقادی، کنگره و خرید به این انواع گردشگری اضافه شد. قابل ذکر است که انواع گردشگری جایگزین مذکور نیز در تمامی برنامه های توسعه مترقی گنجانده شده است که امکان هزینه بیشتر را فراهم می کند.

برنامه های توسعه گردشگری ترکیه شامل وضعیت ترکیه در دوره مربوطه، اهداف توسعه، اصول، استراتژی ها و ابزارهای توسعه یافته برای دستیابی به این اهداف است (Büyüksalvarcı et al., 2016  ). برنامه های توسعه که طرحی با این جنبه هستند، ابزار بسیار مهمی هستند تا ببینیم گردشگری ترکیه چگونه برنامه ریزی شده است. به گفته تونسل (2019)، مهم ترین گامی که برای افزایش درآمدهای گردشگری بین المللی و رسیدن به رتبه های بالاتر در رتبه بندی درآمدهای گردشگری جهان باید برداشته شود، در نظر گرفتن روندهای دائمی در حال تغییر مصرف کننده است. به طوری که صنایعی که نمی توانند خود را با شرایط متغیر جهان تطبیق دهند و با برنامه ها و سیاست هایی که در این راستا به روز نمی شوند، پیشرفت کنند، فرصتی برای کسب مزیت رقابتی ندارند.

در سال های اخیر، بزرگترین تغییر گرایش مصرف کننده در جنبش های گردشگری بین المللی، گذار از گردشگری انبوه به انواع گردشگری جایگزین بوده است. در نتیجه جهانی شدن، فناوری، رسانه‌های اجتماعی و عوامل مشابه، مصرف‌کنندگان نمی‌خواستند تنها به یک نوع گردشگری (گردشگری انبوه/دریا-شن-خورشید) بسنده کنند و شروع به جستجوی انواع جدید کردند. به عبارت دیگر، انتظارات مصرف کنندگان از گردشگری فراتر از نیازهایی مانند آرامش و استراحت، کسب تجربیات جدید، آشنایی با فرهنگ های جدید و به اشتراک گذاشتن آن با هر چه بیشتر مردم بوده است. مشاهده می شود که انعکاس اصلی این تغییر در برنامه های توسعه صورت گرفته است. به گفته ساری و آکتورک (2018)، در دوره ای که روند برنامه ریزی گردشگری در ترکیه به سمت گردشگری جایگزین هدایت نمی شد، تقاضای توریستی نمی توانست در سراسر کشور توزیع شود و این باعث نابرابری های منطقه ای شد. با این حال، تنها استان های خاصی باید بار افزایش بی رویه تقاضای گردشگران را تحمل کنند. از سوی دیگر، دمیر (2014)، یکی از عوامل مهم در افزایش درآمدهای گردشگری در ترکیه، ترویج و بازاریابی انواع گردشگری جایگزین و همچنین گردشگری انبوه است که محدودیت هایی را از نظر زمانی و مکانی ایجاد می کند. بدین ترتیب این تصور که گردشگری ترکیه از مناطق ساحلی تشکیل شده است تغییر کرده، محیط مناسبی برای میزبانی از گردشگران از گروه های سنی و درآمدی متفاوت با انتظارات متفاوت ایجاد شده و گسترش صنعت گردشگری و کشور تضمین شده است.

اهمیت انواع گردشگری جایگزین یک واقعیت غیرقابل انکار در صنعت گردشگری امروزی است که همواره انتظارات در حال تغییر و متفاوت از گردشگران وجود دارد. گردشگری جایگزین یا تنوع گردشگری به طور مکرر مورد تاکید قرار گرفته است، اما به گفته دمیر (2014)، هنوز در سطح مطلوب توسعه نیافته است. به همین ترتیب، ساری و آکتورک (2018) تاکید کردند که پنج استان (آنتالیا، استانبول، موغلا، آنکارا و ازمیر) که بار بیش از حد تقاضای گردشگری در ترکیه را تحمل می‌کنند، در 15 سال گذشته تغییری نکرده‌اند و اظهار داشتند که انواع گردشگری جایگزین باید توسعه یابد. انواع گردشگری جایگزین که به طور مکرر در برنامه های توسعه تکرار می شوند عبارتند از: خوراک شناسی، گلف، سلامت، کروز، قایق بادبانی، فرهنگ، جوانان، کوهستانی، گرمایی، زمستانی. ترکیه ساختار جغرافیایی و شرایط اقلیمی خاصی دارد که می تواند میزبان همه این نوع گردشگری باشد.

به همین دلیل تخمین زده می شود که انتخاب انواع خاصی از گردشگری با انتخاب از بین انواع گردشگری جایگزین دشوار باشد. در این مرحله، تصور می‌شود که یکی از مؤثرترین سیاست‌هایی که ترکیه دنبال خواهد کرد، روی آوردن به گردشگری ترکیبی است به طوری که مصرف کنندگان توریستی اکنون نیاز به تجربه انواع مختلف گردشگری در یک تجربه سفر دارند، در هر سفر در معیارهای تقسیم بندی بازار متفاوتی قرار می گیرند و در محدوده قیمتی وسیعی عمل می کنند. به همین دلایل، باید گردشگری را به صورت یکپارچه (ترکیبی) ارائه کرد و نیاز به «انتخاب» از سوی گردشگران را از بین برد. از سوی دیگر، ارائه یکپارچه با ارائه تمام جاذبه های گردشگری برای یک مقصد به گردشگران به صورت ترکیبی – بدون ایجاد هیچ گونه تمایزی بر اساس معیارهای تقسیم بندی بازاریابی سنتی، امکان پذیر است. به این ترتیب علاقه گردشگران می تواند در مدت زمانی که در مقصد سپری می کنند زنده بماند. 

منابع

Akça, Y. (2016). Türkiye’nin Kalkınma Planlarında Turizm Politikası. S. Sarı, A. H. Gencer, & İ. Sözen (Dü.), International Conference on Eurasian Economies içinde (s. 721-726). Kaposvár, Macaristan: Eurasian Economists Association.

Akdağ, G., Güler, O., & Çakıcı, A. C. (2019). Kavramlar ve Örneklerle Genel Turizm. A. Çakıcı (Dü.). içinde Ankara: Detay Yayıncılık.

Bekisheva, A. (2019). How to Succeed with Planning in Management and Why it is Important. Ring Central: https://www.ringcentral.co.uk/gb/en/blog/planning-in-management/#ring-uk. (Erişim Tarihi:

                   08.01.2021).

Berg, B. L. ve Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (Ed. Hasan Aydın). Konya: Eğitim Yayınları.

Benson, A. (2005). Research Tourism-Professional Travel For Useful Discoveries. M. Novelli içinde, Niche Tourism: Contemporary Issues, Trends and Cases (s. 133-144). Oxford: Elsevier.

Bramwell, B. (1996). Sustainable Tourism Management: Principles and Practice. Netherlands: Tilburg University Press.

Bramwell, B. (2004). Aspects of Tourism-Coastal Mass Tourism: Diversification and Sustainability in Southern Europe’s Coastal Regions. United Kingdom: Channel View Publications.

Burns, P. (1999). Tourism paradoxes: Elitism or brutalism? Annals of Tourism Research, 26(2), 329-348. Butler, R. (1990). Alternative Tourism: Pious Hope or Trojan Horse? Journal of Travel Research, 28(3), 40-45.

Büyükşalvarcı, A., Şapcılar, M. C., & Bayrakcı, S. (2016). Kalkınma Planları Kapsamında Turizm Endüstrisinin Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi (11), 186-201.

Can, I. I., & Saldamlı, A. (2019). A Hybrid Approach to Tourism: The Case Study of Fethiye, Turkey. Journal of  

                   Hospitality, 1(3-4), 148-161.

Christodoulides, G. (2011). Branding in the Post-Internet Era. Marketing Theory, 9(1), 141–144. Costa, C. (2020). Tourism planning: a perspective paper. Tourism Review, 75(1), 198-202.

Coşkun, M. (2015). Açıklayıcı araştırma. Docplayer: https://docplayer.biz.tr/11706051-Aciklayici-arastirma- olgular-arasindaki-nedensellik-iliskisini-aciklamayi-amaclayan-hipotez-sinamaya-yonelik-olan- arastirma-tipi.html. (Erişim Tarihi: 04.01.2021).

Creswell, J. W. (1999). Mixed-method research: Introduction and application. In Handbook of educational policy (pp. 455-472). Academic press.

Curiel, J. (2017). Series: Planning, Its Advantafes and How It Helps Us Achieve Our Objectives. Geneva Business News: https://www.gbnews.ch/series-planning-its-advantages-and-how-it-helps-us- achieve-our-objectives/. (Erişim Tarihi: 08.01.2021).

Çatal, S. (2010). Örneği, Turizm Planlaması İçin Yeni Politikaların ve Stratejilerin Geliştirilmesi: Eğirdir İlçesi. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.

Demir, Ş. Ş. (2014). Beş Yıllık Kalkınma Planlarından Türkiye Turizm Stratejisi 2023’e: Turizmde Tanıtma Çalışmalarına Yönelik İçerik Analizi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5(15), 101- 119.

Dey, I. (1993). Qualitative Data Analysis: A User-Friendly Guide for Social Scientists. London: Routledge Publications.

Dinç, H. (1996). Kitle Turizmine Dönüşük Politikaların Faturası ve Karşı Tepki: Alternatif Turizm Arayışları.

19. Çubuk (Dü.) içinde, Sürdürülebilir Turizm: Turizm Planlamasına Ekolojik Yaklaşım (s. 108- 117). Alanya: Türkiye’de 19. Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu, MSÜ Şehir ve Bölge Planlama Bölümü.

Dinçer, M., & Çetin, G. (2015). Kalkınma Planlarında Turizm. D. Küçükaltan, H.Çeken, & Ş. Mercan (Dü) içinde, Değişik Perspektifleriyle Turizm Politikası ve Planlaması (s. 171-192). Ankara: Detay Yayıncılık.

DPT. (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı. DPT. (1968). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı. DPT. (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı. DPT. (1985). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı.

DPT. (1990). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı. DPT. ——–(1996). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı. DPT. ———(2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı. DPT. ——-(2006). 2006 Yılı Programı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı.

DPT. (2007). Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı.

Dwyer, L., King, B., & Prideaux, B. (2007). The Effects of Restrictive Business Practices on Australian Inbound Package Tourism. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 12(1), 47–64.

Erdoğdu, C. (2013). Turizm Yatırımları ve Türleri Nelerdir? Fizibilite Türkiye: 

                   https://fizibiliteturkiye.com/tumkategoriler/turizm-yatirimlari-ve-turleri-nelerdir/. (Erişim Tarihi: 05.01.2021).

Esen, Ş., Emir, G., & Uyar, H. (2012). Cumhuriyetten Günümüze Hükümet Programlarında Turizm. Ankara: 

                   Detay Yayıncılık.

Gunn, C. A. (2002). Tourism Planning: Basics, Concepts, Cases. London: Routledge.

Gunn, C. A., & Var, T. (2002). Tourism planning: Basics, concepts, cases. New York : Routledge.

Gurbetoğlu,A.(2018).BilimselAraştırmaYöntemleri.

                    http://agurbetoglu.com/files/2- %20ARA%C5%9ETIRMA%20%20T%C3%9CRLER%C4%B0.pdf. (Erişim   

                    Tarihi: 28.12.2020)

Gökçe O (2006) İçerik Analizi: Kuramsal ve Pratik Bilgiler, Siyasal Kitabevi, Ankara.

Günel, Ö. D. (2009). Turizm Sektöründe Mevsimsellik Sorunu ve Mevsimlik İstihdamın Sektör Çalışanlarının Örgütsel Bağlılıklarına Etkisi: Konaklama İletmeleri Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Programı.

Hall, C. (2008). Tourism Planning: Policies, Processes and Relationships. Pearson Education: London. Hall, C. M. (2000). Tourism Planning: Policies, Processes and Relationship. Harlow: Prentice Hall.

Herms, F. (2006). Alternative Tourism on Gran Canaria. Hamburg: Diplomica Verlag.

Inskeep, E. (1991). Tourism Planning: An Integrated and Sustainable Development Approach. New York: Van Nostrand Reinhold.

Kalkınma Bakanlığı. (2014). Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: T.C. Kalkınma Bakanlığı.

Kan, N., & Kuleyin, B. (2017). Kalkınma Planları Çerçevesinde Türkiye’nin Deniz Turizmi Stratejilerinin Tarihsel Gelişimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi(UDTS 2016 Özel Sayı), 51-64.

Kozak, M. A., Evren, S., & Çakır, O. (2013). Tarihsel Süreç İçinde Turizm Paradigması. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 24(1), 7-22.

Kuşluvan, S., & Kuşluvan, Z. (1998). Turizmde Mevsimsellik: Nedenleri, Sonuçları ve Yönetimi. Pazarlama Dünyası, 12(69), 18-29.

Kutlu, E. (2004). İktisadi Kalkınma ve Büyüme. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.

Lane, B. (1994). What is Rural Tourism. Journal of Sustainable Tourism, 2(1-2), 7-21.

Leedy, P. D., & Ormrod, J. E. (2001). Practical Research: Planning and Design (Seventh ed.). Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall, Inc.

Loss, L. (2019). Tourism has generated 20% of total world employment since 2013. Tourism Review News: https://www.tourism-review.com/tourism-industry-is-the-pillar-of-economy-news11210. (Erişim Tarihi: 03.01.2021).

Lumen Learning. (2019). Principles of Management: The Planning Cycle. Lumen: 

                    https://courses.lumenlearning.com/wm-principlesofmanagement/chapter/the-planning-cycle/

(Erişim Tarihi: 25.12.2020).

Mowforth, M., & Munt, I. (2003). Tourism and Sustainability: Development and New Tourism In The Third 

                   World. London: Routledge.

Naumov, N., & Green, D. (2016). Mass tourism. J. Jafari, & H. Xiao (Dü) içinde, Encyclopedia of Tourism (s. 594). Switzerland: Springer International Publishing.

Olalı, H. (1990). Turizm Politikası ve Planlaması. İstanbul: Yön Ajans.

Özaslan, İ. (1992). Turizm toplantıları (1990-1991: İstanbul-Antalya. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası. Özdemir, G. (2006). Resort Planlaması: Turizm Planlaması İçindeki Yeri ve Önemi. Journal of Yasar

University, 1(3), 239-253.

Portney, K. (2015). Sustainability. Cambridge, Massachusetts: MIT Press.

Resmi Gazete. (1982). 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu. Kanun, 21(5), 5501-5510. Ankara.

Samdahl, D. M., & Robertson, R. (1989). Social Determinants of Environmental Concern: Specification and Test of the Model. Environment and Behavior, 21(1), 57-81.

Sarı, C., & Aktürk, M. (2018). Türkiye Turizminde: Kalkınma Planları ile Hedeflenenler ve Ortaya Çıkan Sonuçlar Arasındaki Farklılıklar (1980-2015). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergis, 22(4), 2301-2313.

SBB. (2019). On Birinci Kalkınma Planı. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı.

Schwartz, J., & Miller, T. (1991). The Earth’s Best Friends. American Demographics, 13(2), 26-35.

Smith, V., & Eadington, W. (1992). Tourism Alternatives: Potentials and Problems in the Development of Tourism. Philadelphia: Univeristy of Pennsylvania Press.

Soyak, M. (2013). Uluslararası Turizmde Son Eğilimler ve Türkiye’de Turizm Politikalarının Evrimi.

Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi(4), 1-18.

Sözbilir, M. (2009). Nitel veri analizi. http://fenitay. files. wordpress. com/2009/02/1112-nitel- arac59ftc4b1rmada-veri analizi.pdf. (Erişim Tarihi: 18.10.2020).

Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basics of qualitative research. UK: Sage. TDK. (2020a). Milli Park. Sözlük Maddesi. Türk Dil Kurumu.

TDK. (2020b). Rekreasyon Alanı. Sözlük Maddesi. Türk Dil Kurumu.

Theng, S., Qiong, X., & Tatar, C. (2015). Mass Tourism vs Alternative Tourism? Challenges and New Positionings. Études Caribéennes, 31-32.

Tosun, K. (1987). İşletme Yönetimi: Genel Esaslar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yayını.

Tuncel, V. (2019). Kalkınma planlarının turizm politikaları perspektifinde değerlendirilmesi. Tourism and Recreation, 1(2), 58-66.

UNWTO. (2019). International Tourism Highlights 2019 Edition. Madrid: World Tourism Organization (UNWTO).

Uzkesici, D. (2019). Ekonomik Kalkınma Planı Analizi. Pazarlamasyon: https://pazarlamasyon.com/11- ekonomik-kalkinma-plani-analizi/. (Erişim Tarihi: 05.01.2021).

Ünlüönen, K., Tayfun, A., & Kılıçlar, A. (2007). Turizm Ekonomisi. Ankara: Nobel Yayınevi.

Üzümcü, T., Çelik, A., & Karataş, M. (2017). Koruma-Kullanma İkileminde Sürdürülebilirlik ve Kırsal Turizm: Konya-Sille Örneği. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 10(1), 53-64.

Vanhove, N. (1997). Mass Tourism: Benefits and Costs. J. J. Pigram, & S. Wahab (Dü) içinde, Tourism, Development and Growth: The Challenge of Sustainability (s. 50-69). New York: Routledge.

Var, T., İçöz, O., & İlhan, İ. (2002). Turizm Planlaması. Ankara: Turhan Kitabevi.

Wolcott, H. F. (1994). Transforming qualitative data: Description, analysis, and interpretation. UK: Sage. WCED. (1987). Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future.

World Commission on Environment and Development, Brundtland Commission.

Yaldız, E., & Asatekin, N. (2016). Anıtsal Yapıların Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesine Yönelik Bir Model Önerisi. METU Journal of the Faculty of Architecture, 33(2), 161-182.

Yemen, A. (2015). Kalkınma Planlarında Büyükşehirlerin Mevcut Durum Analizi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 999-1023.

Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.

کلید واژگان: دیپلماسی, گردشگری, برنامه ریزی, تبادلات فرهنگی,صنعت گردشگری