سیاست دوری از بحران و ترس کردهای سوری از قرائت القاعدهای – گفتگو با دکتر بهرام نصراللهی زاده کارشناس مسائل کردی و استاد دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
دو سال و نیم از آغاز دگرگونی های خاورمیانه گذشت و معادله سرنوشت در سوریه همچنان با ابهام ها و متغیرهای زیادی روبرو است. در این بین کردهای سوریه هم اینک به عنوان بازیگرانی در صحنه تحولات سوریه برجسته شده و پیگیر منافع و خواسته های خود در تعامل با دیگر بازیگران هستند.. در همین راستا برای درک بیشتری از چگونگی نقش آفرینی آینده کردها در صحنه ی تحولات و نوع نگاه به دولت سوریه و یا اپوزسیون گفتگویی با دکتر بهرام نصراللهی زاده کارشناس مسائل کردی و استاد دانشگاه داشته ایم:
واژگان کلیدی: دولت اسدو رابطه با کردها، نقش آینده کردها در سوریه، جایگاه آینده کردها در سوریه، رابطه کردها و دولت سوریه موانع همگرایی کردها و مخالفان سوریه، ترس کردها از قرائت افراطی القاعدهای، شورای عالی کردهای سوریه ،شورای ملی کردهای سوریه ، حزب اتحاد دموکراتیک سوریه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در نگاهی مقایسه ای آیا نقش و حضور کردهای سوریه در درگیریهای نظامی سوریه افزایش یافته است؟
کردهای سوریه از ابتدای بحران این کشور، موضع خاصی در پیش گرفتند. به طور کلی نوعی سیاست دوری از بحران و حفظ فاصله از طرفین منازعه در دستور کار گروهها و احزاب کرد سوریه قرار داشته است. عقب نشینی مسالمت آمیز ارتش سوریه از اکثر مناطق کردنشین و تسلط نیروهای کرد بر این مناطق، موجب شد گروهها و احزاب کرد از ورود به عرصه رویارویی نظامی با دولت پرهیز کنند. این سیاست تاکنون نیز ادامه داشته است. البته گفته می شود تعداد معدودی از کردها در صف ارتش آزاد حضور دارند که چندان قابل توجه و حائز اهمیت نیستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ائتلاف ملی مخالفان تلاش کرده است تا با تعیین پستی به نوعی کردهای سوریه را وارد جریان مبارزه با اسد کند. در این حال این رویکرد مخالفان تا چه حدی موفق بوده و نقش و نفوذ کردها در ائتلاف ملی مخالفان سوریه و ارتش آزاد سوریه تا چه حدی است ؟
تاکنون تلاشهای زیادی برای ورود کردها به جبهه مخالفان دولت سوریه بعمل آمده و ملاقات هایی نیز بین سران ائتلاف ملی مخالفان و برخی از رهبران کردها صورت گرفته است ولی تاکنون منجر به ورود کردها به فاز نظامی علیه دولت بشار اسد نشده است. اعتقاد بر این است که ورود کردها به صحنه منازعه می تواند تغییرات زیادی در موازنه فعلی بین دولت و مخالفان ایجاد کند، ولی به نظرم سه عامل اصلی مانع از نزدیکی و همگرایی کردها و سایر مخالفان در مبارزه نظامی علیه دولت شده است. اولین عامل خروج خودخواسته ارتش از مناطق کردنشین است. این امر آنقدر مهم و غیر منتظره بود که آنرا محصول توافق و معامله پنهانی کردها و دولت دانسته اند. عامل دوم عدم اطمینان کردها نسبت به آینده خود در صورت به قدرت رسیدن مخالفان و نگرش آنها نسبت به حقوق اساسی کردها و هویت قومی آنهاست. کردها نگران نادیده گرفتن مطالبات شان از سوی تندروهای مذهبی مخالف نظام کنونی سوریه هستند. عامل سوم نیز نقش دولت ترکیه است. ائتلاف ملی مخالفان رابطه بسیار نزدیکی با آنکارا دارد و از سوی دیگر دولت ترکیه نیز به شدت مخالف پر رنگ شدن نقش کردها در آینده سوریه می باشد، لذا مانع از نزدیکی بیشتر کردها و ائتلاف ملی مخالفان شده است. اقدامات ائتلاف ملی مخالفان تاکنون نتوانسته است اطمینان و همراهی کردها را کسب نماید. حتی انتخاب یک کرد (عبدالباسط سیدا) به عنوان رئیس ائتلاف ملی مخالفان در دوره گذشته و نیز تعیین غسان هیتو که کرد است به عنوان نخست وزیر دولت انتقالی مخالفان، هم تأثیر چندانی در تغییر وضعیت نداشته و نتوانسته موانع و مشکلات موجود بین طرفین را برطرف کند. این چهره ها اگر چه کرد هستند ولی وجهه علمی و دانشگاهی و گرایشات ملی آنها برجستهتر بوده و چندان هویت قومی و مطالبات خاص کردها را نمایندگی نمی کنند. در مجموع جز ملحق شدن تعداد معدودی از نیروهای مسلح کرد از جمله گروهی به نام صلاحالدین که به ارتش آزاد پیوسته اند، اتفاق قابل توجهی در این زمینه روی نداده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در ماه های گذشته هم درگیریهایی بین نیروهای کرد و ارتش آزاد و القاعده ای رخ داده است.نگاه جریان های تندرو و القاعده ای به کردها سوری چگونه است؟
تاکنون درگیریهای متفرقه ای بین کردها و ارتش آزاد روی داده است مانند حوادث سریکانی و …، این درگیریها موردی و محدود بوده و به تقابل و رویارویی طرفین منجر نشده است. مهم ترین مسأله بین طرفین به نوع و جنس مطالبات و اهداف آنها بر می گردد. در حالی که دغدغه اصلی کردها، مسأله هویت قومی و حقوق کامل شهروندی آنها مانند حل شدن کامل مسأله تابعیت سوری کردها، زبان و فرهنگ کردی و … می باشد، جریانات عمده معارض رژیم اسد دارای گرایشات تند مذهبی بوده و خواهان تشکیل حکومت اسلامی با قرائت افراطی القاعدهای می باشند که در منظومه فکری آنها مطالبات قومی و شهروندی کردها و دیگران موضوعیت چندانی ندارد. همین امر کردها را به شدت نگران می کند تا جایی که خیلی از کردها در صورت حل شدن مشکلات (مانند آنچه که در ابتدای وقوع بحران اتفاق افتاد یعنی صدور شناسنامه و پذیرش رسمی تابعیت گروه قابل توجهی از کردها …. ) و مشاهده اراده صادقانه دولت در تأمین مطالبات آنها، نظام لائیک اسد را بر حاکمیت گروههای تندرو مذهبی ترجیح می دهند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اهداف اصلی کردها سوریه و نوع نظام مطلوب سیاسی این گروه برای آینده سوریه چیست؟
همان طور که قبلا نیز گفتم مهمترین مسأله کردهای سوریه، به رسمیت شناخته شدن تابعیت و هویت قومی آنها توسط دولت است. می دانید که نظام سوریه از زمان شکل گیری متکی بر ناسیونالیسم غلیظ عربی بوده و حتی این کشور رسما جمهوری عربی سوریه نامیده شد و در این چارچوب اصولا هویت کردها برای دهها سال نادیده گرفته شد و بسیاری از آنها حتی فاقد شناسنامه سوری بوده و از کمترین حقوق شهروندی نیز محروم بودهاند. در اوایل بحران جاری، دولت سوریه تسهیلاتی برای کردها فراهم کرد(از جمله صدور شناسنامه و اسناد تابعیت برای تعداد قابل توجهی از آنها) که البته نوعی تاکتیک برای آرام کردن کردها و دور کردن آنها از عرصه درگیری با دولت ارزیابی شده است. لذا من فکر می کنم هدف اصلی کردهای سوریه در ابتدا برقراری نظام سیاسی دمکراتیک و تکثرگرا در این کشور است به نحوی که حقوق برابر شهروندی و هویت قومی آنها مانند زبان و فرهنگ کردی به رسمیت شناخته شده و تأمین گردد. از سوی دیگر جسته و گریخته مسأله خودمختاری و سیستمی شبیه کردستان عراق نیز مطرح می شود که البته این امر با موانع جدی روبروست و مهمترین آن عدم پیوستگی جغرافیایی نواحی کردنشین این کشور است. نواحی کردنشین سوریه برعکس کردستان عراق منطقهای به هم پیوسته و مستمر نیست بلکه بخشهایی از آن از هم جدا هستند و در فواصل بین آنها، نقاط عرب نشین وجود دارد. هم چنین موضع منفی ائتلاف ملی مخالفان و نیز دولت ترکیه نسبت به خودمختاری کردستان سوریه و فدرالی شدن این کشور، موجب شده مسأله خودمختاری، حداقل تا مقطع فعلی چندان پررنگ مطرح و پیگیری نشود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نقش و نفوذ پ ک ک و اقلیم کردستان عراق وجود اختلاف در بین احزاب کردی بر سر مساله نوع همکاری با دولت سوریه تا چه میزانی است ؟
گروهها و احزاب کردستان سوریه را می توان به طور کلی به دو دسته تقسیم کرد. یک دسته که متشکل از حدود 15 حزب و گروه کوچک و بزرگ هستند با حمایت و پشتیبانی رهبران اقلیم کردستان عراق شورای ملی کردهای سوریه را ایجاد کردند و تا حدود زیادی تحت تأثیر و نفوذ رهبری اقلیم هستند. گروه دیگر با محوریت حزب اتحاد دمکراتیک (PYD) تشکیل شده است که از نظر فکری و تشکیلاتی به پ.ک.ک وابسته می باشد و با اربیل رابطه نزدیک و گرمی هم ندارند. هر دو دسته و به طور کلی همه جریانات کردی سوریه تاکنون خود را از صحنه جنگ با دولت سوریه و ورود به جبهه ائتلاف ملی مخالفان دور نگاه داشتهاند. البته به نظر می رسد گروههای تحت نفوذ اقلیم کردستان عراق به دلیل رابطه این حکومت با ترکیه و دولت های غربی مخالف دولت اسد، از زمینههای بیشتری برای قرار گرفتن در کنار جبهه مقابل رژیم اسد برخوردارند. ولی گروه دیگر یعنی حزب اتحاد دمکراتیک و همفکرانش گرایش بیشتری به همکاری با دولت اسد دارند و حتی متهم به داشتن رابطه پنهانی با دمشق و دریافت کمک های مالی و تسلیحاتی از دولت هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: کردهای سوریه نهادی به نام هیات عالی کردی به وجود آورده اند. توان نظامی و سیاسی کنونی این جریان چیست؟
البته هیأت یا شورای عالی کردهای سوریه فقط متعلق به حزب اتحاد دموکراتیک نیست که بعدا توضیح می دهم. حزب اتحاد دموکراتیک بدون شک ادامه خط فکری و تشکیلاتی پ.ک.ک و در واقع شاخه سوری آن است. در حالی که حدود 20 حزب و گروه سیاسی در کردستان سوریه وجود دارد تردیدی نیست که حزب اتحاد دموکراتیک قویترین و اصلیترین نیروی تشکیلاتی در میان آنهاست. این حزب دارای یک بخش سیاسی تشکیلاتی بنام شورای ملی غرب کردستان و شاخه نظامی بنام واحدهای دفاع از خلق می باشد. واحدهای دفاع از خلق به تنهایی اغلب مناطق و شهرهای کردنشین سوریه را تحت کنترل دارند و نیروی مسلط براین نواحی محسوب می شوند. رهبر این حزب مدعی داشتن 15 هزار نیرو است. در عرصه سیاسی نیز رهبری این حزب نقش برجسته تری نسبت به سایر احزاب دارد. شورای عالی کردهای سوریه که عالیترین نهاد کردهای سوریه می باشد متشکل از 10 عضو می باشد که 5 عضو آن از سوی شورای ملی کردهای سوریه و 5 عضو دیگر نیز از سوی حزب اتحاد دموکراتیک معرفی شدهاند. ولی اتوریته و هژمونی حزب اتحاد دموکراتیک به گونهای است که شورای ملی کردهای سوریه معترض است که حتی شورای عالی کردها نیز در سایه و حاشیه حزب اتحاد دموکراتیک قرار گرفته است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:حجم و نفوذ جریانات کردی و مایل به همکاری با شورای ائتلاف مخالفین سوری و ارتش آزاد سوریه و چهره هایی همچون عبدالباسط سیدا تا چه میزانی است ؟
قبلا هم گفتم که تاکنون کردهای سوریه در مجموع تمایل چندانی برای ورود جدی به جبهه ائتلاف ملی مخالفان و ارتش آزاد سوریه از خود نشان نداده اند. ارتباطات آنها با ائتلاف ملی مخالفان و ارتش آزاد سوریه محدود است و بیشتر در مورد نحوه کنترل مناطق مشترک کردها و عرب ها و برای پرهیز از وقوع درگیری بین آنهاست. حتی حضور کردهایی مانند عبدالباسط سیدا و نیز غسان هیتو در ائتلاف ملی مخالفان هم نتوانسته به همکاری کامل و همگرایی کردها و ائتلاف ملی مخالفان منجر شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:آینده قدرت حزب اتحاد دمکراتیک در سوریه به چه عواملی وابسته است ؟
میزان قدرت و نفوذ آینده حزب اتحاد دمکراتیک به عوامل متعددی بستگی دارد که از جمله مهمترین آنها سرنوشت رژیم اسد و روند درگیریها و ورود احتمالی عوامل دیگر به صحنه، و فرجام گفتگوهای صلح بین دولت ترکیه و پ.ک.ک میباشد. با توجه به تأثیر و نفوذ بالای ترکیه در ائتلاف ملی مخالفان سوریه از یک طرف، و وابستگی حزب اتحاد دمکراتیک به پ.ک.ک از سوی دیگر، موفقیت روند صلح داخلی در ترکیه میتواند به همسویی و همگرایی بیشتر بین حزب اتحاد دمکراتیک و ائتلاف ملی مخالفان سوریه نیز منجر شود. این موضوع میتواند حزب اتحاد دمکراتیک را از دولت سوریه دور کرده و بر منابع پشتیبانی آن نیز مؤثر خواهد بود.
گفتگو از: فرزاد رمضانی بونش
