فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

پخش جهانی کشتار دسته جمعی غیر نظامیان خصوصا زنان و کودکان در دو منطقه «الحوله» در استان حمص و «القبیر» در استان حماه بحران سوریه را وارد مرحله نوینی کرد و در واقع توجه بیشتر جامعه بین المللی را به سوریه را موجب شد. در این بین با توجه به سرعت تحولات در سوریه و متغیرهای دخیل در این بحران برای واکاوی بیشتر رخدادها و همچنین آینده سیاسی آن به گفتگویی با محمد علی سبحانی کارشناس مسائل خاورمیانه و سفیر پیشین ایران پرداخته ایم:

واژگان کلیدی: غرب ، بالکان ، یمن، دولت سوریه ، مخالفان

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در هفته های گذشته بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد در نشست مجمع عمومی سازمان ملل گفته است که رژیم بشار اسد کاملا مشروعیت خود را از دست داده است و شورای امنیت سازمان ملل متحد هم در بیانیه‌ای غیر الزام آور، دولت سوریه را به خاطر این قتل عام محکوم کرده است. در این حال نگاه کنونی شورای امنیت به  بحران در سوریه چیست؟

به تصور من قدرت های بزرگ جهانی، نظام بین الملل و شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد  شرایط سوریه درگیر مشکلی حاد هستند. مشکلی که راه حلی  مناسب و مورد توافق برای آن یافت نشده است. به همین دلیل هم همه این طرف ها بر حل مساله و یافتن مسیری در راستای پایان یافتن خشونت و تغییر شرایط در سوریه تاکید میکنند. در مقابل درگیریهایی این کشور و همچنین عدم همراهی دولت سوریه و بخشی از مخالفان سوریه اجازه دستیابی به راه حلی سریع را نداده است و کماکان سوریه در شرایط خوف و رجا باقی مانده است. یعنی هر چند که راه حلی نظامی در شرایط امروزه این کشور راه حلی بسیار خطرناک و پر هزنیه خواهد بود و خطر این رویکرد را همه طرف ها درک میکنند، اما هنوز مشخص نیست سوریه در مسیری سیاسی قرار خواهد گرفت و یا رویکردی نظامی در این کشور مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در این حال بیشتر تاکید سازمان ملل و طرفها در این کشور توجه به راه حلی سیاسی است تا نظامی، اما برای راه حل سیاسی هم باید شرایطی فراهم گردد تا  طرفهای درگیر در این کشور به خواست جامعه جهانی و مذاکره تن دهند. در این حال در زمانی که طرف ها چنین رویکردی را مورد توجه قرار نمی دهند ما شاهد پیچیده تر شدن مشکل و همزمان هم افزایش خشونت ها در این کشور خواهیم بود. بنابراین اگر همین روند در سوریه پیش رود چالش ها بیشتر خواهد شد و به نقطه  بسیار خطرناکی و غیرقابل کنترلی خواهد رسید.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا خواستار دخالت نظامی بشردوستانه در سوریه شده است. در این حال آیا با توجه به سخنان مقامات غربی گزینه به حاشیه راندن شورای امنیت سازمان ملل و توجه به حمله نظامی گزینه‌ای است که ‌اکنون از سوی غربی ها مورد توجه قرار گرفته است؟

من فکر نمیکنم که غربی ها تمایلی به حمله نظامی به سوریه داشته باشند، ولی اینکه فشار بر روی دولت سوریه افزایش پیدا کند به نوعی قابل انتطار است. ولی باید در نظر داشت که مساله سوریه بسیار  بسیار پیچیده است و اگر  راه حل سیاسی پیدا نشود و  رویکرد نظامی در مورد این کشور گزینه مورد نظر باشد ممکن است تحولاتی در  سوریه و منطقه رخ دهد که هزینه های زیادی را برای همه منطقه به بار آورد. بنابراین غربی ها با تامل بیشتر بر روی این مساله فکر میکنند. به نظر من  مقامات غربی تا کنون به اجماعی در مورد استفاده از راه حل نظامی درمورد سوریه نرسیده اند. در این حال اگر راه حلی سیاسی پیدا نشود و هیچ راه حلی سیاسی در مورد سوریه مقدر و ممکن نباشد ممکن است راه حل نظامی نیز  مورد توجه قرار گیرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه کنونی روسیه به راه حل یمنی با توجه به اعلام  روسیه در مورد  اینکه«  اگر مردم سوریه با راه حلی یمنی برای کشورشان موافق باشند، روسیه نیز از آن استقبال می کند» چیست؟

من فکر میکنم که همه طرف ها با مدل یمن برای سوریه موافق هستند. یعنی ممکن که مقامات روسیه  یکی به نعل و یکی به میخ زنند و معاون وزیر خارجه به نکته ای اشاره کند و وزیر خارجه به امری دیگر اما راه حل یمنی راه حلی است که ممکن است روسیه هم با آن موافق باشد. چرا که می تواند منافع همه طرف ها را در  سوریه  تامین کند و مانع بروز فاجعه ای در سوریه گردد. در این حال راه حل یمنی در ذهن همه طرف ها در این کشور وجود دارد. این طرح به این معنا است که رئیس حکومت یا بشار اسد کناره گیری کند و جریان های مختلف داخل چه آنها که در نظام سیاسی حضور دارند و یا مخالفان بتوانند در دوره زمانی قابل قبولی حکوکتی دمکراتیک را روی کارآورند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به اخبار و گزارش ها در مورد حضور القاعده در تحولات سوریه نقش این جریان در تحولات کنونی در سوریه چیست؟

به طور کلی در تحولات کنونی در سوریه القاعده تضعیف شده است و نمیتوان گفت  القاعده نیروی فعال مایشائ است که  همه  ی  امکانات را در دست دارد. یعنی القاعده ممکن است امکاناتی را در سوریه  در اختیار داشته و خشونتهایی را ایجاد کند، اما در واقع این گروه تعیین کننده نیست. در این راستا القاعده اکنون بر سر زبان مردم عرب نیست و گروههای تندرو رو به افول هستند و جای آن را در ضمیر و افکار مردم عرب تغییر، آزادی و دمکراسی گرفته است. یعنی نگاه و رویکرد مردم عرب به سوی دمکراسی است و گروه های مانند القاعده جایگاه بالایی ندارند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: استعفای «برهان غلیون» رئیس شورای ملی سوریه و جانشینی «عبدالباسط سیدا»  کردتبار تا چه میزان به معنای تغییر رویکرد و توجه بیشتر این شورا به  اقلیت هایی مانند کرد ها است ؟

من  تغییر رئیس شورای ملی سوریه را صرفا به معنای تغییر رویکرد نمی دانم، اما تصور میکنم شورای  ملی  سوریه با تغییر ریاست خود افزایش وسعت و گسترگی نیروهای زیر پوشش خود (مانند کرد ها و بقیه گرو ه ها ) را مد نظر داشته  است. در واقع شورای  ملی سوریه بر این اساس تشکیل شد که بتواند تمام  نیرو های مخالف دولت بشار اسد را در درون خود جای دهد و این تلاش دائمی در حال انجام است. به نظر میرسد تغییر  ریاست و مدیریت را به این موضوع  مربوط دانست و ارزیابی کرد.  من فکر  میکنم شورای ملی مخالفان سوریه از زمانی که تشکیل یافته است روز به روز وضعیتی گسترده تری یافته است و بیشتر مورد توجه داخلی و جهانی قرا گرفته است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا به نظر شما طرح صلح عنان نماینده مشترک سازمان ملل و اتحادیه عرب در شرایط کنونی به شکست کامل در سوریه رسیده است ؟

نه. من  معتقد نیستم که طرح کوفی عنان شکست خورده  تلقی گردد. چرا که طرح کوفی عان طرحی کاملا میانه و  خوبی است که میتواند مشکلات سوریه را حل کرده و همچین متضمن وحدت  سوریه و  همکاری و همراهی همه نیرو های وطن پرست سوریه باشد. در این شرایط نمی توان گفت این طرح  شکست خورده است.  هر چند این طرح یک و یا دو گامی از  تحولات سوریه عقب تر حرکت میکند و طرف ها با آن کمتر همکاری میکنند و یا در شرایط حاضر هم تحرکی در مورد این طرح  دیده نمیشود، اما نمی توان این را طرحی شکست خورده دانست. تصور من آن است که ممکن است است در  نگاهی این طرح  طرحی شکست خورده باشد، ولی این طرح  همچنان ظرفیت حل  بحران در سوریه را دارا است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در صورت تداوم بحران به شکل کنونی و وجود متغیرهای داخلی و خارجی در آن کشور چه چشم اندازی را می توان در مورد سوریه ترسیم کرد ؟

من تصور میکنم با توجه به تنوع قومی، مذهبی و سیاسی در سوریه و پس از تحولات دو سال اخیر در جهان عرب و بویژه در سوریه باید کلیه مردم،  نیرو های سوریه، دولت و مخالفان در این کشور به چنین درکی رسیده و یا برسند که به گونه ای  محوری نمیتوانند در سویه  نقش داشته باشد. لذا باید به دنبال راه حل هایی میانه و  منطقی باشند. اگر  چنین ذهنیتی  بین  این نیرو ها به وجود نیاید و تصورات آنها از اینکه میتوانند انفرادی حکومت کنند. ( بویژه با توجه به اینکه بیشترین مانع برای طرح های صلح از سوی حکومت بوده است و دولت تصور میکند که اگر تن به خواسته های مخالفان دهد برای رهبری سوریه جای زیادی نخواهد بود و  برای واگذاری قدرت تمایلی ندارد) وضعیت پیچیده تر میشود.  در این بین با توجه به اینکه در اطراف رهبری سوریه هم مجموعه ای از نیرو های سنتی که از زمان  حافظ اسد در  صحنه حضور دارند و این تنور را گرم میکنند  و همچنین انسجام کنونی موافقان و مخالفان را شاهد باشیم و  راه حلی سیاسی را نیز  دور ببینیم، طبیعی است که سوریه با جنگ داخلی سختی روبرو خواهد بود. در این جنگ یک احتمال پیروزی یک طرف بر طرف های دیگر است و در سوی دیگر نیز این امکان دارد تجزیه و مشکلاتی از  این دست دامن این کشور  را بگیرد. گذشته از این باید گفت اگر نتوان راه حلی  منطقی و مسالمت آمیز برای سوریه به وجود آورد، سناریوی بالکانیزه شدن سوریه خارج از ذهن نیست. یعنی اگر جنگی داخلی در این کشور رخ دهد، نتیجه این جنگ میتواند بالکانیزه شدن سوریه باشد . بویژه اینکه در هم شمال سوریه، هم در مرکز و  هم در جنوب سوریه امکاناتی برای این امر و  و میل به بالکانیزه شدن وجود دارد.  امری که هر چند سخن گفتن از آن  خیلی زود باشد،  ولی به عنوان نگرانی ای منطقه ای  باید گفت اگر راه حلی سیاسی در سوریه پدید نیاید و جنگ و در گیری داخلی در این کشور  بروز  یابد، با دیدگاه های متفاوت در جامعه جهانی نسبت به مساله سوریه ممکن است نتایج خطرناک و فاجعه برای برای آن کشو رقم خورد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در  سناریو ی بالکانیزه شدن چه گروه ها و  اقلیتهایی ممکن است رویاروی اقلیت ها و  گروه های دیگر قرار گیرند؟

دولت حاکم فعلی پشتوانه  علویان را در دست دارد. گروه های مخالف هم اهل سنت، اخوان المسلمین و مجموعه های متفاوت از نیروهایی اسلامی هستند. کردها را هم نباید فراموش کرد . در این بین مسیحیان هم ممکن است موقعیت متزلزلی داشته باشند و  طبیعتا ممکن است به  هر سویی کشیده شوند.

 مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا آمریکا و غرب در تدارک تکرار سناریوی یوگسلاوی برای سوریه هستند؟

من مطمئن نیستم که این امر مورد نظر  امریکا است. من معتقد هستم آنچه در  سوریه در حال رخ دادن است مبتنی بر رخدادها و رویداهایی است به نوع برخورد و رفتار حاکمان و مخالفان بسته است. در این حال به نظر من اینکه سناریوی یوگسلاوی از آغاز طرحی امریکایی بوده و  با هدف تجزیه سوریه مورد نظر بوده است غیر قابل قبول بوده و دلایلی کافی برای اثبات این مدعا نمی بینم.