داوود احمدزاده
کارشناس مصر
علل سفر کری به مصر
مصر از دیرباز لنگرگاه ثبات وامنیت برای غرب به ویژه آمریکا بوده است. بطوریکه در دهه های گذشته واشنگتن – قاهره برای تامین مناقع مشترک استراتژیک درخاورمیانه به ویژه صلح سازی میان اعراب واسراییل همکاری های پیوسته ونزدیکی راداشته باشند. گرایش مصر به غرب از دوره جمال عبد الناصر باعث شده بود که آمریکا سالانه دومیلیارد دلار کمک های نظامی – مالی برای بازسازی توان نظامی و مبارزه با کشورهای ایران و سوریه دراختیار این کشور قرار دهد. اوج این همکاریهای راهبردی دردوره حکومت اقتدار طلب رئیس جمهور سابق و مخلوع مصر حسنی مبارک بود با این وجود، با شروع بهار عربی وفروپاشی رژیم های دیکتاتور درجها عرب آمریکا با دگردیسی در سیاست منطقه ای خویش از ترویج دموکراسی و اصالت آزادی های مدنی حمایت کرد. بنابراین با قدرت یابی اسلامگرایان درمصر به رهبری محمد المرسی از طریق انتخابا ت دمکراتیک شکل گرفت واشنگتن با تاکید بر رویه اعتدالی خط مشی اخوانی ها در عرصه داخلی وخارجی از گسترش همکاریها در حوزه های مختلف حمایت کردند.
بنابراین کودتای ارتش علیه دولت منتخب وتشدید سرکوب سیاسی علیه حامیان اخوان المسلمین موجب شکاف در روابط دومتحد سابق در منطقه گردید. گرچه اختلاف دوکشور در مسایل حقوق بشر به دوران گذشته برمی گردد. با این وجود، سرکوب پلیسی وصدور احکام قضایی علیه رهبران اخوان المسلمین با انتقادات تند دولت اوباما روبرو گردید. آمریکا اقدام ژنرال های ارتش در اقدام علیه دولت مرسی به نوعی انحراف از مسیر دمکراتیک وبازگشت به دوره اقتدارگرایی گذشته دانستند ودراین مسیر کمک های حیاتی سالیانه به مصر به حالت تعلیق در آمد. ولی ظهور وگسترش افراط گرایی در منطقه و لزوم حفظ منافع با عث عقب گرد تاریخی آمریکایی ها از پایبندی به دمکراتیک سازی از تجدید در سیاست گذاری و احیای روابط دیرینه با مصر شد.
واژگان کلیدی: سناریوهای آینده روابط مصر و امریکا، سناروهای آینده روابط مصر و امریکا، روابط مصر و امریکا، چالش های مصر و امریکا
نگاه کنونی امریکا به مصر و چالش های امنیتی و سیاسی آن
رویکرد جدید دولت اوباما مبنی بر امنیت سازی مشترک وتقلیل هزینه های نظامی در منطقه با عث شده که واشنگتن از ابزار دیپلماسی برای حل وفصل اختلافات استفاده نماید. موضوع هسته ای ایران همواره یکی ازنگرانی های خود ساخته غرب امتیاز گیری وحضور نظامی در خاورمیانه بوده است. با این وجود، از نظر تحلیل گران بین المللی تمایل ایران وگروه 1+5 برای توافق نهایی ومذاکرات فشرده دیپلماتیک با عث ارتقای منافع ایران ونفوذ بیشتر درمعادلات منطقه ای خواهد شد بنابراین وزیر امورخارجه در سفر منطقه ای خویش ضمن اطمینان بخشی به متحدان سابق از جمله مصر ورفع نگرانی های موجود راجع به ایران براتخاذ مواضع مشترک واحیای آن در ابعاد مختف استراتژیک تاکید کرد در هرصورت نقش مصر درخاورمیانه ودنیای اسلام بی بدیل است. همچنین تحرکات داعش در صحرای سینا وبه خطر افتادن امنیت داخلی مصر نگرانی جدی دولت السیسی است از دیگر سو اقدامات سرکوب گرانه وتنگ تر نمودن فضای سیاسی برای حامیان اخوان المسلمین امکان رادیکالیسم وبروزخشونت ها رادوچندان نموده است. جان کری در دیدار اخیر ضمن حمایت از اقدامات دولت مصر علیه گروههای تکفیری از لزوم گفت وگو وراه حل سیاسی برای برون رفت مشکلات داخلی صحبت کرده است واشنگتن مشتاق است با کاستن از خشونت ها ودرگیرهای داخلی مصر از پتانسیل بالای آن در ایجاد تربیات جدید منطقه ای ومبارزه با تروریسیم استفاده کند. فعال شدن مجدد قاهره در عرصه منطقه ای درگرو مذاکرات داخلی و رفع مشکلات داخلی است.
نگاه مصر به امریکا
گرچه دولت السیسی پس از کودتا علیه دولت اسلامگرا از دریافت کمک های بلاعوض آمریکا باز ماند واقتصاد رنجور مصر به دلیل تداوم بحران ودو قطبی شدن جامعه با آسیب های فراوانی روبروست. با این وجود دولت نظامی تلاش کرده با نزدیکی به دولت های ثروتمند عرب خلیج فارس در راس آن عربستان و نیز همسویی با سیاست های منطقه ای در حمله به یمن به نوعی جبران مافات کند و حتی دولت السیسی با تنوع بخشیدن به سیاست خارجی خود نزدیکی به روسیه وچین برای دریافت تجهیزات نظامی مد نظر قرار داد. البته دشواریهای ارتش در وابستگی به تجهیزات نظامی غرب مانع روگردانی کامل از سیاست های گذشته است. لذا سفر جان کری به قاهره فرصت تازه ای برای عمق بخشیدن به روابط ورفع برخی کدورت هاست. مصر با معضل جدید وخطرناکی بنام افراط گرایی روبروست که عدم گشایش فضای سیاسی کشور وتشدید بیکاری برآن دامن می زند. کری با اعلان آمادگی آمریکا برای در اختیار گذاشتن کمکهای نظامی ومالی به دنبال ایجاد فرصت جدید درهمکاری های نظامی- امنیتی است.
فرصتها و بسترهای پیش روی روابط دو کشور
السیسی در سیاست خارجی خویش با چالش های جدی روبروست مهمترین چالش کسب مجدد اعتماد غرب وایفای نقش سازنده در تحولات منطقه ای است. در داخل تداوم اقدامات میلیتاریستی و محروم نمودن حداقل 30 درصد از مردم مصر برای مشارکت سیاسی به امنیتی شدن جامعه انجامیده و حتی صدور احکام سنگین از سوی قضات عالیه علیه رهبران اخوان المسلمین مانع از اعتراضات نیست؛ بنابراین بازگشت مصر به سیاست های دوره رژیم اقتدارگرایی مبارک امکان پذیر نیست وپافشاری براین سیاست ها مانع بازدارنده در روابط مصر با متحدان سابق به شمار می رود. دولت نظامی مصر مجبور است که برای استفاده از کمکهای مالی ونظامی آمریکا ارتقای حقوق بشر ونیز مشارکت طیف اعتدالی جریان مخالف (اخوان المسلمین) در روند اداره کشور مد نظر قرار دهد؛ بنابراین کاهش این دغدغه فرصت مناسبی برای بازیافت روابط استراتژیک واشنگتن – قاهره در حوزه های اقتصادی – سیاسی ونظامی خواهد شد. نگاه آمریکا و مصر نسبت به تحولات سوریه و عراق تا حدودی نزدیک است. همچنین پایداری ساختارسیاسی سوریه وبروز اختلاف میان مخالفین بشار اسد دوکشور را به نتیجه رسانده برای جلوگیری گسترش خطر خودساخته داعش درکنار حمایت ازجریان سیاسی اعتدالی مخالف دولت دمشق از گزینه دیپلماتیک برای پایان بخشیدن به به بحران استفاده کنند.
چالشهای پیش روی روابط دو کشور
حفظ امنیت اسراییل در منطقه اولویت اصلی دولتمردان آمریکایی است و واشنگتن نسبت به ارتقای جایگاه این رژیم وبرتری آن نسبت به همسایگان عرب خویش تعهد اخلاقی دارد. لذا نقش مصر در تنظیم مناسبات اعراب با اسراییل بسیارمهم است و دولت اوباما بر این نقش به خوبی واقف است بروز هرگونه نامنی در صحرای سینا وسرایت به شهرهای دیگر مصر ونامن شدن مرزهای مشترک آن با سرزمین های اشغالی خطر بالقوه ای است گرچه گروه تروریستی نوظهور داعش هیچ گونه تعرضی به اسراییل نداشته و اطلاعات محرمانه برخی دستگاههای از پیوندمشترک این گروه تکفیر با اسراییل دارد. به رغم آن وجود عناصر خود سر وانشعابات مختلف در میان رهبران در صورت عدم کنترل می تواند برای منافع اسراییل و آمریکا خطر آفرین قلمداد شود لذا آمریکایی به رغم انتقادات برسیاست های دولت السیسی درمسایل حقوق بشری با تحویل هواپیمای اف 16 وتانک در صدد تحیم این مناسبات برآمدند.
سناروهای آینده روابط دو کشور
حفظ نفوذ سنتی آمریکا در ساختار سیاسی مصر اهمیت حیاتی برای سیا ست گذاران این کشور دارد لذا بهترین گزینه موجود برای تداوم این روابط تاریخی با مصر ترغیب دولت نظامی این کشور برای اصلاحات داخلی ودور شدن از فضای امنیتی است. از این رو در سناریو خوشبیانه روابط این دوکشور براساس منافع ومصالح مشترک برای بهره گیری از ظرفیت های موجود برای حل وفصل مسایل منطقه ای شکل خواهد گرفت و در این مسیر مصر دردوره جدید برای بازسازی اقتصادی مجبور به پذیرش خواسته های حقوق بشری و مشارکت دادن گروههای سیاسی خواهد شد. از دیگر سو بحران شدن اوضاع داخلی مصر وبروز نا امنی بیشتر به دلیل اصرار نهاد نظامی برسیاست های سرکوب وبسته شدن فضای سیاسی بستر مناسبی برای ورود جریانهای تکفیری به این کشور فراهم می کند. سناریوی بد بینانه ا ی که از نگاه آمریکایی به دور نمانده و؛ بنابراین دریافت کمک های اقتصادی وهمکاریهای مشترک در حوزه های مختلف منوط به پذیرش و شرایط جدید خواهد نمود.
