فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین اللمللی مطالعات صلح – IPSC

سلفی ها در میان اهل تسنن جهان عرب به یکی از جریانهای مهم مذهبی و سیاسی تبدیل شده‌اند و ارزیابی تحولات جدید کشورهای عربی، بدون درک این جریان امکان‌پذیر نیست. در این بین با توجه به  پتانسیل و نقش آنان در تحولات یک سال گذشته مصر برای بررسی بیشتر جایگاه و نقش این گروه در  دوران ریاست جمهوری مرسی به گفتگویی با دکتر محمد مهدی مظاهری کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه نشسته ایم:

واژگان کلیدی: سلفی ها، آینده مصر، مرسی، اقتصاد، حزب النور

مرکز بین اللمللی مطالعات صلح: علل اصلی حمایت سلفیهای مصر و حزب النور از مرسی در دور دوم انتخابات چه بود؟

پس از سرنگونی رژیم مبارک و قدرت یابی اسلامگرایان که از طریق پیروزی در انتخابات پارلمانی مصر حاصل گردید ، سلفی ها که قبل از انقلاب سکوت و احتیاط اختیار کرده بودند و این نوع سکوت هم به نفع رژیم گذشته تمام شده بود ، این بار  رویکردشان را نسبت به مسایل کلان جامعه و سیاست تغییر داده و با تاکتیک مشخصی در راستای رسیدن به قدرت گام برداشتند. این در حالی است که سلفی ها گر چه مدعی حضور در صحنه انقلاب 25 ژانویه در کنار دیگر جریان های اعتراضی بودند ولی هیچ مدرکی دال بر ادعای خود ارایه نکردند. لذا پس از اطمینان از این امر که پس از جریان غالب یعنی اخوان المسلمین (اعتدالی) از گروه های تاثیرگذار در روند تحولات مصر هستند. در انتخابات ریاست جمهوری با اتکای به پشتوانه 25 درصدی از آرای پارلمان ، درصدد معرفی نامزد مستقل و دستیابی به پست کلیدی ریاست جمهوری بر آمدند. البته رد صلاحیت حازم ابو اسماعیل کاندیدای سلفی ها از سوی شورای کمیته برگزاری انتخابات باعث شد که گروه سلفی در رقابت تنگاتنگ با نهاد نظامی و جریان سکولار در مرحله دوم از محمد مرسی نامزد اخوانی ها حمایت کند ، بی تردید هدف اصلی قد علم کردن در مقابل ارتش و لیبرال ها بود. در واقع رهبران سلفی با اطمینان به پیروزی اخوانی ها در مرحله دوم با حمایت از مرسی خواستند سهم مناسبی را از قدرت سیاسی آینده مصر در در همکاری با اخوان در اختیار داشته باشند.

مرکز بین اللمللی مطالعات صلح: در نگاهی مقایسه ای سلفی ها و اخوانی ها در مصر چه نگاهی به  ارتش و حضور نظامیان در ساختار سیاسی اجتماعی و اقتصادی مصر دارند ؟

سلفی گری یک صفت کلی و مفهوم عام است و شامل تمام کسانی می شود که خواهان بازگشت به سیره و روش سلف صالح هستند. سلفی ها هر نوع تجدید نظر طلبی و اصلاح را بدعت و باطل می دانند و در همین ارتباط قبلاً هم تحزب و تشکیل حزب را نوعی تقلید کورکورانه از غرب قلمداد می کردند. این در حالی است که نگاه اخوانی ها به مسایل دینی و سیاسی با رویکرد سلفی ها تفاوت بنیادین دارد. اخوان المسلمین نماینده اسلام اعتدالی در منطقه است و شیوه های افراطی در حوزه سیاسی و اجتماعی را بر نمی تابد. در مورد نگاه اخوانی ها و سلفی ها به نهاد نظامی و جریان لیبرال هم می توان گفت هم اخوان ها و هم سلفی ها سابقه همکاری و همراهی با نهاد نظامی در دوره های گذشته را دارند. در وضعیت موجود و پس از پیروزی محمد مرسی نامزد اخوانی ها ، هر دو طیف خواهان انتقال قدرت و بازگشت نظامیان و ارتش به پادگانها هستند.

مرکز بین اللمللی مطالعات صلح: با توجه به تنش های گذشته بین سلفیها و  قبطیان در مصر در صورت مشارکت حزب النور در دولت آینده رابطه این گروه با  قبطی ها به چه سویی حرکت خواهد کرد؟

به طور کلی جریان سلفی گری به ویژه نوع رادیکال آن که در مصر قوت بیشتری یافته است از محبوبیت چندانی برخوردار نیست ، ‌روشنفکران و عالمان مصری به ویژه تکنوکراتهای اسلام گرای اخوانی این تفکر را نمی پذیرند و حتی سعی در کاهش قدرت آن هم دارند. چنانچه سلفی ها علاوه بر حملات شدید به شیعیان و صوفی ها در مصر به جد درصدد برخورد خشونت آمیز با اقلیت قبطی مسیحی مصر برآمده اند که تداوم این روند می تواند مصر جدید را با آشوب های مدنی و جنگ قومی و مذهبی مواجه سازد. چرا که اقلیت قبطی مصری به عنوان اقلیت متنفذ نه تنها در داخل، بلکه خارج از مصر هم از نفوذ سیاسی و اجتماعی بالایی برخوردار بوده و همواره توانسته اند با کشورهای غربی و نیز اسراییل ارتباط نزدیکی برقرار سازد. لذا بروز هرگونه خشونت علیه قبطیون مصری باعث خواهد شد که بستر مناسبی برای دخالت قدرتهای خارج در امور مصر باز شود لذا دولت آینده مصر سعی خواهد کرد جلو هر گونه افراط و برخورد خشونت سلفی ها با این اقلیت مذهبی را در مصر سد کند.

مرکز بین اللمللی مطالعات صلح: پیوند سلفی های مصر و حزب النور با عربستان را با چه متغیرها و مولفه هایی قابل ارزیابی میدانید ؟

دولت و رهبران وهابی عربستان همواره با برخی از متفکران و رهبران جریانهای اسلامی همانند (جماعت انصار سنت محمدی) و (جمعیت شرعی برای پیروی از اندیشه ها) و در راس آنها سلفی ها همکاری و نیز با عاملان به کتاب سنت محمدی (ص) ارتباط برقرار نمودند. این جریانها و رهبرانشان از طریق دعوت افراد به استفاده از مساجد و کتاب و نیز نشر آن نسبت به تقویت خط فکری سلفی و وهابیت در مصر اقدام نمودند. از آنجا که رژیم مبارک یار و متحد دیرینه عربستان، روابط نزدیک و دوستانه ای با ریاض داشت و هر دو کشور نیز بر مدار منافع غرب حرکت می کردند ، فروپاشی رژیم مبارک باعث ایجاد خلاء قدرت در منطقه و نیز به خطر افتادن منافع کشورهای محافظه کار عرب در راس آن عربستان گردید. لذا عربستان تلاش کرده که با وارد نمودن جریان وهابی تندرو به حوزه سیاسی از جمله پارلمان مصر، همچنان نفوذ سنتی خود را در این کشور حفظ نماید. بی تردید مکتب ارشادی و اعتدالی اخوان المسلمین سنخیتی با وهابیت تندرو عربستان ندارد از این رو ترس از سیطره کامل اخوانی بر حیات سیاسی مصر باعث گردیده که عربستان در قامت متحد تمام عیار سلفی با تقویت این گروه به دنبال سهم خواهی از قدرت آینده مصر باشد.

مرکز بین اللمللی مطالعات صلح: نگاه سلفیها و حزب النور به بحث ها و موضوعاتی همچون توریسم و کمک های اقتصادی غرب به مصر چگونه است ؟

در بحث توریسم به عنوان یکی از منابع اصلی درآمد کشور مصر ، سلفی ها بارها با اقدامات تروریستی و خشونت آمیز مخالفت علنی خود را با حضور جهانگردان خارجی به ویژه غربی اعلام داشتند و حتی گسترش این صنعت پر درآمد را  مانع اصلی ترویج اسلام و عامل شیوع فساد و بی بندوباری اجتماعی می دانند . در واقع شکل و نوع حکومت مطلوب سلفی ها همان حکومت طالبانی است که به زنان اجازه هیچ گونه آزادی های مدنی را هم
نمی دهد. اما در بحث حکومت های خارجی هم باید گفت سلفی ها با توجه به وابستگی های مالی و عقیدتی به عربستان مقید به تنظیم روابط با غرب بر اساس دوری یا نزدیکی ریاض با غرب می باشند.

 مرکز بین اللمللی مطالعات صلح: با توجه به نقش مهم سلفی‌ها در پارلمان منحل شده (سلفی‌ها ۲۵ درصد آراء پارلمان منحل شده مصر را به دست آوردند) رابطه این گروه با اخوان المسلمین چگونه خواهد بود؟

بر خلاف جماعت اخوان المسلمین که به نوعی بعد از پیروزی مرسی عملگرایی خود را برای تعامل همه جانبه با کشورهای منطقه و جهان اعلام داشته اند و نیز با قید پایبندی به تعهدات و قوانین بین المللی چهره­ی معتدلی را از خود برای دیگران ترسیم کردند. گروه های سلفی ، جهادی و تکفیری ، تمرکز خود را بر مفهوم امت اسلامی و دارالاسلام معطوف داشته اند. بنابراین اساساً در ذات فکری گروه های سلفی تکثر جایگاهی ندارد ، خواه این تکثر در عرضه ذهن یا بیان باشد یا در صحنه دیانت ، دولت و ملت. البته در برخی از موارد سلفی های جهادی به لحاظ تاکتیکی به قومیت گرایی و ناسیونالیسم مذهبی روی آورده اند. البته این امر فقط در راستای کسب قدرت صورت گرفته است. لذا اختلاف اخوان المسلمین با گروه های سلفی – جهادی اختلاف بنیادی و برگرفته از عمق تضادهای فکری – عقیدتی است. در شرایط فعلی هم بدلیل حضور اپوزیسیون قوی متشکل از نظامی ها و سکولارها ، اخوانی ها به رغم تضادها در حوزه های مختلف مجبور به حفظ ارتباط با سلفی ها هستند.

مرکز بین اللمللی مطالعات صلح: نگاه کنونی سلفی ها و حزب النور مصر به رابطه  مصر با اسرائیل و ایران چگونه است؟

سلفی ها به لحاظ اعتقادی با افکار وهابیت همسو هستند. در چارچوب این تفکر افراطی شیعه رافضی است و حتی تصوف و عرفان نزدیک به شیعیان در مصر را نیز به بدعت گذاری در دین متهم می کنند. در حالی که بیش از هشتاد طریقه صوفیه در مصر وجود دارد که همگی طرفدار اهل بیت هستند. همچنین سلفی ها به دلیل وابستگی عقیدتی و مالی به عربستان مخالف هر گونه گشایش در روابط قاهره – تهران بوده و هستند و ملاک آنها در تنظیم سیاست خارجی عربستان سعودی است. اما در ارتباط با اسراییل سلفی ها بسیار مشکوک و ریاکارانه عمل
می کنند. یعنی به رغم شعار مبارزه با صهیونیست و آزادی سرزمین های اشغالی هیچ اقدام عملی را از خود نشان نمی دهند.

مرکز بین اللمللی مطالعات صلح: آینده نقش حزب النور و  سلفیها را در  تحولات سیاسی مصر را با چه سنارویو هایی مورد ارزیابی قرار میدهید؟

بی شک اخوان المسلمین در وضعیت موجود نمی تواند بی نیاز از جریان سلفی ها و حزب النور در رقابت فشرده با نهاد نظامی و سکولارها باشد. بالاخره جریان سلفی ها با پشتوانه کسب 25 درصد آرای حاصله از پارلمان مصر ، یک عنصر اثرگذار در تحولات داخلی و خارجی مصر است. از سوی دیگر امید عربستان برای حفظ نفوذ سنتی خود در مصر به همان گروه سلفی دوخته شده است. بنابراین به نظر می رسد که محمد مرسی ناچار است که برخی از
پست های دولتی را برای نمایندگان سلفی ها در نظر بگیرد.