مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

روابط آمریکا و روسیه از گذشته‌ های دور تاکنون با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده و در یک دهه اخیر و در دوران ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین و جرج دبلیو بوش نیز اختلاف‌نظر شدیدتر میان آمریکا و روسیه شروع شد. به‌رغم روابط متشنج آمریکا و روسیه در دوران جرج بوش، دمیتری مدودیف، رئیس جمهور روسیه و باراک اوباما در نشست گروه 20، سال 2009، در لندن لحن ملایمی در پیش گرفتند و با صدور بیانیه‌ای مشترک بر «شروعی تازه» در روابط آمریکا و روسیه تاکید کردند. اما ماجرای اسنودن و بازنگرداندن وی به امریکا موجب بروز چالش های بیشتری در روابط شد. همین امر موجب شد تا برای واکاوی بیشتر روابط دوجانبه و تاثیر پرونده اسنودن بر آینده آن گفتگویی با دکتر محمود شوری کارشناس مسائل روسیه داشته باشیم:

واژگان کلیدی: پرونده اسنودن و تاثیر آن بر روابط مسکو واشنگتن، آینده روابط مسکو واشنگتن، پرونده اسنودن و آینده روابط امریکا و روسیه، آینده روابط روسیه و امریکا 

مرکز بین المللی مطالعات صلح: روابط روسیه و امریکا پس از به قدرت رسیدن دوباره اوباما و پوتین با چه تحولاتی روبرو بوده است؟

همان گونه که انتظار می رفت حضور پوتین در راس قدرت تاثیرات ویژه ای در روابط روسیه و امریکا داشت. با توجه به اینکه نوع نگرش پوتین  نسبت به امریکا که نوعی نگرش از پیش مشخص شده بود انتظار می رفت که در دوره جدید روابط از وضعیت دوره مدودوف جدا گردد و شرایط روابط دو کشور سخت تری گردد. همین گونه هم شد و در لفاظی ها و در ادبیات دو طرف به وضوح شاهد آن بودیم که هر دو طرف تلاش می کردند در ادبیات خود ادبیات انتقادی نسبت به طرف مقابل داشته باشند. این ادبیات به گونه ای بود که دائم موضوعاتی را در طرف مقابل مورد انتقاد قرار می دادند. این رویکرد بیشتر از طرف آقای پوتین به بهانه های مختلف وجود داشته و رفتار امریکایی ها را مورد پرسش قرار می داد و امریکایی ها هم در مقابل بیشتر روندهای دمکراسی و آزادی های سیاسی و… در روسیه را مورد نقد قرار می دادند. این مساله با پرونده سوریه و موضع روسیه در بحران سوریه تشدید شد و موضوع سوریه در کنار مباحث دیگری که وجود داشت به مهمترین موضوع اختلاف امریکا و روسیه در دوران جدید ریاست جمهوری پوتین بدل شد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ادوارد اسنودن، افشاگر اسناد جاسوسی آمریکا روابط باراک اوباما و ولادیمیر پوتین را بهم زد. او که از مدت‌ها قبل در فرودگاه مسکو به انتظار اعطا پناهندگی مسکو نشسته بود، در نهایت موفق شد، از روسیه پناهندگی موقت دریافت کند. اقدامی که با انتقاد مقامات آمریکایی روبرو شد. این امر تا چه حد توانسته روابط دو کشور ا تحت تاثیر خود قرار دهد؟

 موضوع اسنودن حداقل در مقایسه با خیلی از موضوعات روابط بین الملل و متغیرهای دخیل در روابط امریکا و روسیه موضوع خیلی بزرگی نبوده است. یعنی نوعی اختلاف است که می تواند قابل حل باشد، اما اینکه چنین موضوعی می تواند به بستری برای اختلاف در روابط  امریکا و روسیه بدل گردد حائز اهمیت است. یعنی اینکه روس ها در شرایط کنونی حاضر شده اند به کسی که اسنادی را افشاکرده و در امریکا متهم شده است پناهندگی دهند حاکی از سطح اختلافات بین روسیه و امریکا است. همچنین بیانگر آن است که دو طرف تلاش می کنند از کوچکترین امکانات و فرصت ها برای سنگین کردن وزنه خود در  برابر  طرف مقابل بهره برند. در پرونده اسنودن هم روسیه از  این فرصت بهره برد و فشار هنجاری که امریکایی ها (بویژه بعد از آغاز دولت جدید پوتین با مطرح کردن موضوعاتی مانند بهار روسی ، وضعیت سیاسی داخلی  روسیه بر روسیه وارد می کردند و مسکو را مورد انتقاد قرار می دادند) را با اقدامی متقابل جواب دهند و تلاش کرد تا فشار هنجاری که امریکایی  بر آن وارد می کردند را پاسخ دهد. گذشته از این نیز باید در نظر داشت که موضوع اسنودن برای روسیه ارزش اطلاعاتی هم داشته است و روسیه از حضور اسنودن در روسیه بهره برداری اطلاعاتی خواهد کرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: رهبران روسیه اعلام کرده اند که در صورتی که آمریکا از سال‌های دور، امضا توافق دوجانبه استرداد مجرمان میان دو کشور را می‌پذیرفت، ما هرگز به این مرحله نمی‌رسیدیم. آیا در آینده ممکن است روسیه دست به معامله ای بر سر اسنودن زند؟

بعید است که روسیه بخواهد در این شرایط بر سر آقای اسنودن معامله ای انجام دهد و مجرمانی را تحویل گیرد و آقای اسنودن را تحویل دهد. چرا که این موضوع میتواند اعتبار و پرستیژ روسیه را با ضربه های سنگین روبرو کند. به هر حال روسیه به آقای اسنودن پناهندگی سیاسی داده است. در این حال شکستن پناهندگی سیاسی و آنچه روس ها به اسنودن داده اند می تواند اعتبار و پرستیژ روسیه را خراب و ضربه سنگینی بدان وارد کند. همچنین رفع این امتیاز می تواند جایگاه روسیه را در سطح بین المللی خدشه دار کند. لذا بعید است روسها به خاطر اسنودن معامله ای انجام دهند. به نگاه من رویکرد روسیه نوعی مقابله به مثل بود. چرا که امریکایی ها در سالهای گذشته با پذیرش مخالفان روسی فشارهایی به روسیه وارد کرده اند و این امر هم نوعی اقدام متقابل بود. در این حال پرونده اسنودن بیش از آنکه ابعاد حقوقی داشته باشد ابعادی سیاسی دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آمریکایی‌ها به انتقاد صرف از روسیه نپرداخته و باراک اوباما به عنوان ارشدترین مقام دولتی با لغو دیدار دوجانبه خود با ولادیمیر پوتین در حاشیه اجلاس گروه 20 به این ماجرا واکنش نشان داد. اوباما همچنین روسیه را به اتخاذ رفتارها و تفکرات مشابه با زمان جنگ سرد متهم کرد و اظهار داشت، اعطای پناهندگی مسکو به اسنودن وی را ناامید کرده است. با توجه به لغو دیدار اوباما با پوتین این امر تا چه حدی بر روابط آینده دو کشور تاثیر می گذارد؟

در بیش از دو دهه ای که روابط روسیه و امریکا پس از فروپاشی شوروی می گذرد به نوعی از قوام و انسجام رسیده است که می توان برای آن ساختار و ابعادی را تعریف کرد که میتوان آن را در راستای استمرار و تداوم مورد تحلیل و بررسی قرار داد نه در اختلافات و چالشهایی که به گونه ای روزمره ایجاد شده و پس از مدتی به پایان میرسد. در واقع روابط روسیه و امریکا ساختار خود را پیدا کرده است و بعدی از این مساله این است که روسها و امریکایی ها حجم قابل توجهی از همکاری های اقتصادی دارند که فارغ از ملاحضات سیاسی این همکاری ها حفظ میگردد و همچنان دنبال می شود. گذشته از این روسیه و امریکا می دانند که سطح تعامل آنها نباید از حدی فراتر رود و تلاش می کنند  سطحی از تعارض را با همدیگر حفظ کنند. اگر چه در شرایطی این تعارضها برجسته تر و در شرایطی این تعارض ها کم رنگ تر میگردد، اما هیچ یک از طرفین علاقه ای ندارند که این تعارض ها به رویارویی منجر گردد. در واقع روسیه و امریکا تا اندازه ای بهم نیاز دارند که عقلانیت حکم کند که موضوعات اختلافی را مدیریت کنند و اجازه ندهند این موضوعات به چالش های آشتی ناپذیر بین طرفین بدل گردد. به همین دلیل هم ممکن است ما در آینده شاهد موضوعات دیگری از این دست باشیم، اما این بدین معنی نیست به شرایط دوران جنگ سرد برگردندو نوعی رویارویی مستقیم را با هم داشته باشند. چرا که شرایط هم تغییر کرده است و موضوعات اختلافی بین دو طرف موضوعاتی نیست که ارزش آن را داشته باشد که  ضرورت های همکاری را کم رنگ کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: سنای آمریکا قبلا در تصویب قانون موسوم به «پرونده ماگنیتسکی»، وکیل روس شرکت سرمایه‌گذاری انگلیس 60 تن از مقامات ارشد روس به اتهام دخالت در مرگ ماگنیتسکی مشمول تحریم کرد. طبق این قانون، تحریم‌های روادیدی و مالی علیه برخی مقامات روسی در نظر گرفته شده است.در شرایط کنونی آیا ممکن است امریکایی ها رویکردهای فشاری همانند این قانون بر ضد روسیه به کار گیرند؟

 انتظار این است که امریکا از تمام ابزارهای خود در چارچوب تعارض بهره گیرد. همچنین دو طرف در سالهای اخیر به این رویکرد توجه داشته اند. قانون ماگنیتسکی و ابزارهای از این دست از نگاه امریکایی ها  ابزارهایی است که وضعیت حقوق بشر در روسیه را دائما مورد انتقاد قرار می دهد و فشاری هنجاری را بر سر روسیه وارد می کنند تا از این راه اجازه ندهند که به لحاظ فضای هنجاری و در افکار عمومی روسیه کشوری محق تشخیص داده شود. یعنی تلاش می شود روسیه به عنوان کشوری متهم که میتوان هر اتهامی را بر آن وارد کرد شناخته گردد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط دو کشور به چه سمتی به پیش خواهد رفت؟

این تنشها مجددا به فراموشی سپرده می شود و به زودی امکان و فرصت دیگری برای گفتگو بین دو طرف میان رهبران فراهم می شود. چنانچه چالش هایی همچون جنگ گرجستان، بحران اقتصادی در اروپا و .. نتوانست مانع جدی ای در روابط باشد. اختلافات کنونی هم به گونه مقطعی است و عملا نمی تواند ضرورت های همکاری استراتژیک بین دو طرف را کم رنگ کند.

گفتگو از فرزاد رمضانی بونش