مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
روابط آمریکا و روسیه از گذشته های دور تاکنون با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده و در يك دهه اخير و در دوران ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین و جرج دبلیو بوش نيز اختلاف‌نظر شدیدتر میان آمریکا و روسیه شروع شد. به‌رغم روابط متشنج آمریکا و روسیه در دوران جرج بوش، دمیتری مدودیف، رئیس جمهور روسیه و باراک اوباما در نشست گروه 20، سال 2009، در لندن لحن ملایمی در پیش گرفتند و با صدور بیانیه‌ای مشترک بر «شروعی تازه» در روابط آمریکا و روسیه تاکید کردند. اما ماجراي اسنودن و بازنگرداندن وي به امريكا موجب بروز چالش هاي بيشتري در روابط شد. همين امر موجب شد تا براي واكاوي بيشتر روابط دوجانبه و تاثير پرونده اسنودن بر آينده آن گفتگويي با دكتر محمود شوري كارشناس مسائل روسيه داشته باشيم:
واژگان كليدي: پرونده اسنودن و تاثير آن بر روابط مسکو واشنگتن، آينده روابط مسکو واشنگتن، پرونده اسنودن و آينده روابط امريكا و روسيه، آينده روابط روسيه و امريكا
مركز بين المللي مطالعات صلح: روابط روسيه و امريكا پس از به قدرت رسيدن دوباره اوباما و پوتين با چه تحولاتي روبرو بوده است؟
همان گونه كه انتظار مي رفت حضور پوتين در راس قدرت تاثيرات ويژه اي در روابط روسيه و امريكا داشت. با توجه به اينكه نوع نگرش پوتين نسبت به امريكا كه نوعي نگرش از پيش مشخص شده بود انتظار مي رفت كه در دوره جديد روابط از وضعيت دوره مدودوف جدا گردد و شرايط روابط دو كشور سخت تري گردد. همين گونه هم شد و در لفاظي ها و در ادبيات دو طرف به وضوح شاهد آن بوديم كه هر دو طرف تلاش مي كردند در ادبيات خود ادبيات انتقادي نسبت به طرف مقابل داشته باشند. اين ادبيات به گونه اي بود كه دائم موضوعاتي را در طرف مقابل مورد انتقاد قرار مي دادند. اين رويكرد بيشتر از طرف آقاي پوتين به بهانه هاي مختلف وجود داشته و رفتار امريكايي ها را مورد پرسش قرار مي داد و امريكايي ها هم در مقابل بيشتر روندهاي دمكراسي و آزادي هاي سياسي و… در روسيه را مورد نقد قرار مي دادند. اين مساله با پرونده سوريه و موضع روسيه در بحران سوريه تشديد شد و موضوع سوريه در كنار مباحث ديگري كه وجود داشت به مهمترين موضوع اختلاف امريكا و روسيه در دوران جديد رياست جمهوري پوتين بدل شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ادوارد اسنودن، افشاگر اسناد جاسوسی آمریکا روابط باراک اوباما و ولادیمیر پوتین را بهم زد. او که از مدت‌ها قبل در فرودگاه مسکو به انتظار اعطا پناهندگی مسکو نشسته بود، در نهایت موفق شد، از روسیه پناهندگی موقت دریافت کند. اقدامی که با انتقاد مقامات آمریکایی روبرو شد. اين امر تا چه حد توانسته روابط دو كشور ا تحت تاثير خود قرار دهد؟
موضوع اسنودن حداقل در مقايسه با خيلي از موضوعات روابط بين الملل و متغيرهاي دخيل در روابط امريكا و روسيه موضوع خيلي بزرگي نبوده است. يعني نوعي اختلاف است كه مي تواند قابل حل باشد، اما اينكه چنين موضوعي مي تواند به بستري براي اختلاف در روابط امريكا و روسيه بدل گردد حائز اهميت است. يعني اينكه روس ها در شرايط كنوني حاضر شده اند به كسي كه اسنادي را افشاكرده و در امريكا متهم شده است پناهندگي دهند حاكي از سطح اختلافات بين روسيه و امريكا است. همچنين بيانگر آن است كه دو طرف تلاش مي كنند از كوچكترين امكانات و فرصت ها براي سنگين كردن وزنه خود در برابر طرف مقابل بهره برند. در پرونده اسنودن هم روسيه از اين فرصت بهره برد و فشار هنجاري كه امريكايي ها (بويژه بعد از آغاز دولت جديد پوتين با مطرح كردن موضوعاتي مانند بهار روسي ، وضعيت سياسي داخلي روسيه بر روسيه وارد مي كردند و مسكو را مورد انتقاد قرار مي دادند) را با اقدامي متقابل جواب دهند و تلاش كرد تا فشار هنجاري كه امريكايي بر آن وارد مي كردند را پاسخ دهد. گذشته از اين نيز بايد در نظر داشت كه موضوع اسنودن براي روسيه ارزش اطلاعاتي هم داشته است و روسيه از حضور اسنودن در روسيه بهره برداري اطلاعاتي خواهد كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رهبران روسيه اعلام كرده اند كه در صورتی که آمریکا از سال‌های دور، امضا توافق دوجانبه استرداد مجرمان میان دو کشور را می‌پذیرفت، ما هرگز به این مرحله نمی‌رسیدیم. آيا در آينده ممكن است روسيه دست به معامله اي بر سر اسنودن زند؟
بعيد است كه روسيه بخواهد در اين شرايط بر سر آقاي اسنودن معامله اي انجام دهد و مجرماني را تحويل گيرد و آقاي اسنودن را تحويل دهد. چرا كه اين موضوع ميتواند اعتبار و پرستيژ روسيه را با ضربه هاي سنگين روبرو كند. به هر حال روسيه به آقاي اسنودن پناهندگي سياسي داده است. در اين حال شكستن پناهندگي سياسي و آنچه روس ها به اسنودن داده اند مي تواند اعتبار و پرستيژ روسيه را خراب و ضربه سنگيني بدان وارد كند. همچنين رفع اين امتياز مي تواند جايگاه روسيه را در سطح بين المللي خدشه دار كند. لذا بعيد است روسها به خاطر اسنودن معامله اي انجام دهند. به نگاه من رويكرد روسيه نوعي مقابله به مثل بود. چرا كه امريكايي ها در سالهاي گذشته با پذيرش مخالفان روسي فشارهايي به روسيه وارد كرده اند و اين امر هم نوعي اقدام متقابل بود. در اين حال پرونده اسنودن بيش از آنكه ابعاد حقوقي داشته باشد ابعادي سياسي دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آمریکایی‌ها به انتقاد صرف از روسيه نپرداخته و باراک اوباما به عنوان ارشدترین مقام دولتی با لغو دیدار دوجانبه خود با ولادیمیر پوتین در حاشیه اجلاس گروه 20 به این ماجرا واکنش نشان داد. اوباما همچنین روسیه را به اتخاذ رفتارها و تفکرات مشابه با زمان جنگ سرد متهم کرد و اظهار داشت، اعطای پناهندگی مسکو به اسنودن وی را ناامید کرده است. با توجه به لغو ديدار اوباما با پوتين اين امر تا چه حدي بر روابط آينده دو كشور تاثير مي گذارد؟
در بيش از دو دهه اي كه روابط روسيه و امريكا پس از فروپاشي شوروي مي گذرد به نوعي از قوام و انسجام رسيده است كه مي توان براي آن ساختار و ابعادي را تعريف كرد كه ميتوان آن را در راستاي استمرار و تداوم مورد تحليل و بررسي قرار داد نه در اختلافات و چالشهايي كه به گونه اي روزمره ايجاد شده و پس از مدتي به پايان ميرسد. در واقع روابط روسيه و امريكا ساختار خود را پيدا كرده است و بعدي از اين مساله اين است كه روسها و امريكايي ها حجم قابل توجهي از همكاري هاي اقتصادي دارند كه فارغ از ملاحضات سياسي اين همكاري ها حفظ ميگردد و همچنان دنبال مي شود. گذشته از اين روسيه و امريكا مي دانند كه سطح تعامل آنها نبايد از حدي فراتر رود و تلاش مي كنند سطحي از تعارض را با همديگر حفظ كنند. اگر چه در شرايطي اين تعارضها برجسته تر و در شرايطي اين تعارض ها كم رنگ تر ميگردد، اما هيچ يك از طرفين علاقه اي ندارند كه اين تعارض ها به رويارويي منجر گردد. در واقع روسيه و امريكا تا اندازه اي بهم نياز دارند كه عقلانيت حكم كند كه موضوعات اختلافي را مديريت كنند و اجازه ندهند اين موضوعات به چالش هاي آشتي ناپذير بين طرفين بدل گردد. به همين دليل هم ممكن است ما در آينده شاهد موضوعات ديگري از اين دست باشيم، اما اين بدين معني نيست به شرايط دوران جنگ سرد برگردندو نوعي رويارويي مستقيم را با هم داشته باشند. چرا كه شرايط هم تغيير كرده است و موضوعات اختلافي بين دو طرف موضوعاتي نيست كه ارزش آن را داشته باشد كه ضرورت هاي همكاري را كم رنگ كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: سنای آمریکا قبلا در تصویب قانون موسوم به «پرونده ماگنیتسکی»، وکیل روس شرکت سرمایه‌گذاری انگلیس 60 تن از مقامات ارشد روس به اتهام دخالت در مرگ ماگنیتسکی مشمول تحریم كرد. طبق این قانون، تحریم‌های روادیدی و مالی علیه برخی مقامات روسی در نظر گرفته شده است.در شرايط كنوني آيا ممكن است امريكايي ها رويكردهاي فشاري همانند اين قانون بر ضد روسيه به كار گيرند؟
انتظار اين است كه امريكا از تمام ابزارهاي خود در چارچوب تعارض بهره گيرد. همچنين دو طرف در سالهاي اخير به اين رويكرد توجه داشته اند. قانون ماگنيتسكي و ابزارهاي از اين دست از نگاه امريكايي ها ابزارهايي است كه وضعيت حقوق بشر در روسيه را دائما مورد انتقاد قرار مي دهد و فشاري هنجاري را بر سر روسيه وارد مي كنند تا از اين راه اجازه ندهند كه به لحاظ فضاي هنجاري و در افكار عمومي روسيه كشوري محق تشخيص داده شود. يعني تلاش مي شود روسيه به عنوان كشوري متهم كه ميتوان هر اتهامي را بر آن وارد كرد شناخته گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده روابط دو كشور به چه سمتي به پيش خواهد رفت؟
اين تنشها مجددا به فراموشي سپرده مي شود و به زودي امكان و فرصت ديگري براي گفتگو بين دو طرف ميان رهبران فراهم مي شود. چنانچه چالش هايي همچون جنگ گرجستان، بحران اقتصادي در اروپا و .. نتوانست مانع جدي اي در روابط باشد. اختلافات كنوني هم به گونه مقطعي است و عملا نمي تواند ضرورت هاي همكاري استراتژيك بين دو طرف را كم رنگ كند.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
