فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

ایالات متحده آمریکا و عربستان از سال1933 میلادی روابط دیپلماتیک دوجانبه داشته و بعد از هر درگیری و اختلاف نظری، در جهت بازسازی هرچه محکم‌تر روابط خود تلاش کرده‌اند و روابط این دو کشور طی دهه‌های گذشته روابطی استراتژیک و مستحکم بوده است که بسیاری از آن به عنوان معادله نفت در برابر امنیت یاد کرده‌اند. در این بین با توجه به تحولات یک سال گذشته در خاورمیانه و برخی دگرگونی ها در ساختار سیاسی عربستان برای درک بهتری از نوع مناسبات کنونی دو کشور به گفتگویی با دکتر علی اکبر اسدی کارشناس عربستان در مرکز تحقیقات استراتژیک پرداخته ایم:

واژگان کلیدی: نقش، آمریکا، عربستان، خاورمیانه، چشم انداز روابط، استراتژیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در نگاهی مقایسه ای روابط یک سال اخیر امریکا و عربستان چه تفاوتهایی با دوران ریاست جمهوری جرج دبیلو بوش در امریکا داشته است ؟

اگر بخواهیم به روابط دو کشور نگاهی داشته باشیم ما از نیمه قرن بیستم و در طول دهه های گذشته شاهد روابطی استراتژیک بین امریکا و عربستان بوده ایم. در دوره جرج بوش متاثر از 11 سپتامبر تفاوت و تغییری در این روابط ایجاد شد. در این این دوران نومحافظه کاران و بخش مهمی از متفکران نومحافظه کار امریکایی عربستان و نظام سیاسی آن را به عنوان منشا تروریسم در خاورمیانه و معرفی کردند. این نوع رویکرد باعث شد تا در دوره ای پس از 11 سپتامبر نوعی سردی در روابط دو کشور ایجاد گردد که در  تاریخ روابط بین دو کشور سابقه نداشته است. در این میان عربستان هم در این دوران برای برقراری توازن در روابط خارجی خود (به عنوان نمونه گسترش روابط با چین) گامهایی بر می دارد. پس از تحولات عراق  امریکا مجبور میشود که به سیاست ثبات استراتژیک برگردد لذا دوره بوش روابط با ریاض ترمیم می گردد، اما با این وجود نوعی نارضایتی از دولت بوش در بین سعودی ها وجود داشت. در دوره اوباما روابط گرم تر شد و اوباما هم تلاش میکند تا روابط گرم تری با ریاض ایجاد کند. در دوره نوین پس از جنبشهای مردمی در خاورمیانه ما شاهد نوعی نارضایتی عربستان از رویکرد امریکا (بویژه در ابتدای این جنبش ها و اینکه امریکایی ها از مبارک در مرحله تعیین کننده ای حمایت نکردند) بودیم. در این راستا ریاض انتقادات گوناگونی را  متوجه امریکایی ها  کرد. اما در ادامه با گسترش جنبشهای مردمی در منطقه همکاریهای استراتژیک بین دو کشور گسترش یافت و با جنبش مردمی در بحرین،  تحولات یمن و بویژه بحران سوریه ریاض و  واشنگتن به نوعی احساس نیاز به همدیگر داشته و روابط را گسترش دادند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا میتوان گفت شرایط جدید منطقه‌ای پس از انقلاب های بهار عربی نگاه های متفاوتی نسبت به عربستان سعودی در امریکا تقویت شده است؟

در مجموع می توان دو نگاه نسبت به عربستان را در امریکا دید. این دو نگاه در دوره بوش هم وجود داشته و اکنون هم با توجه به تحولات منطقه ای پررنگ شده است. نخست نگاه هنجاری به تحولات منطقه و عربستان است که این نگاه بحث دمکراسی سازی و اصلاحات را در اولویت قرار میدهد و عربستان را با توجه به اقتدارگرایی در ساختار سیاسی به عنوان متحدی بی ثبات مطرح میکند. در نگاه دوم به عربستان به عنوان متحد استراتژیک نگریسته میشود. یعنی با توجه به موقیعت و توانمندی عربستان در منطقه و نقشی که ریاض می تواند برای ارتقائ منافع امریکا و بازار نفت و تحولات منطقه ایفا کند مورد توجه بیشتر قرار میگیرد. در این راستا اکنون این دیدگاه در دولت امریکا پرنگ تر است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: واکنش امریکا به تحولات آتی مناطق شیعه نشین شرق عربستان و هرگونه تغییرات غیرقابل پیش‌بینی مانند سرایت جنبش‌های مردمی به عربستان سعودی و بی‌ثباتی این کشور چگونه است ؟

به نظر میرسد که امریکایی ها مانند اغلب بازیگران که در تحولات منطقه تاثیرگذار هستند و منافعی دارند نگاهی یکپارچه به تحولات منطقه ندارد. بر این اساس امریکا در تحولات مصر و تونس راحت تر با تحولات همراه میشوند و منافع خود را در روند تحولات دنبال می کنند، اما در بحرین و حتی یمن با توجه به اینکه متحد نزدیک آنها یعنی عربستان سعودی منافع و امنیت ملی اش هم در محیط پیرامون و هم در داخل تهدید میشود امریکا در این مواقع رویکرد هنجاری خود را کمرنگ می کنند و به نوعی دست عربستان را باز کرده تا منافع امنیتی خود را در منطقه دنبال کند. از این دیدگاه گسترش نا امنی در مناطق پیرامون و داخل عربستان به نوعی نوعی نگرانی برای امریکا هم هست و می تواند معادلات منطقه را به شدت دچار دگرگونی کند. مثلا در شرایطی که عربستان و امریکا در سوریه متمرکز هستند گسترش ناآرامی ها در عربستان میتواند معادلات را تغییر دهد، لذا امریکایی ها تلاش میکنند تا ثبات در محیط پیرامون عربستان همچنان تداوم داشته باشد. در صورت گسترش ناآرامی ها در داخل عربستان نیز حتی امریکا حاضر  است که امتیازاتی را به مخالفان دهد تا جلو دگرگونیهای عمیق تر گرفته شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به قراردادهای دفاعی و نظامی دو کشور وضعیت کنونی همکاریهای دفاعی امنیتی و نظامی دو کشور در چه سطحی است ؟

دو کشور در حوزه نظامی و امنیتی از چند دهه قبل همکاریهای نزدیکی بویژه در موضوع فروش تسلیحات داشته اند. دو کشور از دهه 1990 در قالب پیمان های دو جانبه دفاعی و امنیتی همکاریهای نزدیکی داشته اند و امریکا هم حضور نظامی خود در منطقه را پرنگ کرده است. در مقطع جدید و پس از دوران 2005 و 2006 نوع همکاریهای امنیتی و نظامی امریکا با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بسیار توسعه یافته است. این امر زمانی بود که احساس شد توازن قدت در منطقه به نفع ایران در حال به هم خوردن است، لذا قرارداد نظامی 60 میلیارد دلاری بین امریکا و عربستان در این دوره امضا می شود  امریکا هم سطح گسترده ای از تسلیحات مدرن را به این کشور انتقال میدهد. این تسلیحات با توجه به کسادی اقتصادی امریکا هم جنبه درآمدی دارد و هم  از نظر امریکایی ها به نوعی موازنه در برابر ایران را تقویت می کند. در این حال هم باید به نکته مهم دیگر که حساسیت ها اسرائیلی ها است توجه  کرد. یعنی امریکا تلاش میکند زمانی که تسلیحاتی به عربستان می فروشد تسلیحات مدرن تر و پیشرفته تری به  اسرائیلی ها دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا میتوان گفت آمریکا در دو سال اخیر سعی داشته است تا ملاحظات امنیتی عربستان سعودی را مدنظر قرار دهد و بر این اساس در حوزه‌هایی مانند بحرین و یمن دست سعودی‌ها را بسیار باز بگذارد؟

بله. اگر به رفتارهای سیاست خارجی امریکا و نوع  موضع گیریها در قبال نارضایتی های داخل عربستان و محیط پیرامون نگاه کنیم آنچه هویدا است ملاحضات امنیتی عربستان است که مورد توجه قرار دارد. مثلا امریکایی ها حداکثر در رخدادهای بحرین تنها به دولت بحرین انتقادی را وارد میکنند، اما در مورد مداخله نظامی عربستان در بحرین انتقاد و نکته ای را مورد توجه قرار نداده اند. بنابراین با وجود اختلافاتی که بین امریکا و عربستان در برخی از حوزه ها وجود دارد، در وهله نخست ملاحضات امنیتی و استراتژیک در روابط غلبه دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ایجاد بازدارندگی و توازن قدرت در مقابل ایران، تا چه حدی اهداف مشترک آمریکا و عربستان سعودی در شرایط جدید منطقه‌ای محسوب می‌شود؟

ایجاد توازن و بازدارندگی در یک دهه اخیر به مهم ترین اهداف مشترک امریکا و عربستان بعد از تحولات عراق بوده است. یعنی با گسترس نفوذ ایران دو طرف تلاشهای مشترک خود را در برابر ایران افزایش داده اند. در تحولات نوین منطقه و جنبشهای مردمی نیز  همکاری در برابر ایران بیشتر شده است. چنانچه در موضوع تحریم ایران، عربستان با افزایش تولید نفت خود همکاری خوبی با امریکا دارد و در مقابل هم امریکا دست عربستان را در مناطقی مانند بحرین باز گذاشته اند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترین دیدگاه ها و منافع مشترک همگرا امریکا وعربستان در شرایط نوین منطقه ای در چه مولفه هایی نهفته است؟

توازن قدرت در مقابل ایران نخستین منفعت مشترک دو کشور است و همچنان این امر تداوم دارد. دومین منفعت مشترک دو کشور در تحولات سوریه و دگرگونی های اساسی و تضعیف محور مقاومت است. گذشته از این دو کشور در مورد مصر بر این نظرند که دولت جدید مصر خیلی از سیاست های دوران مبارک فاصله نگیرد. بویژه اینکه مرسی روابط نزدیکی با ایران ایجاد نکند و روابط جدیدی بین  دو کشور ایجاد نشود. علاوه بر این دو کشور مراقب هستند که مصر نفوذ بیشتری در فلسطین نیابد تا دو کشور بتوانند سیاستهای پیشین خود را در این حوزه دنبال کنند. در یمن و بحرین  هم نوعی همپوشانی منافع وجود دارد. بنابراین طیف گسترده ای از منافع و  مشترکات بین دو کشور وجود دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با در نظر داشتن تحولات در ساختار سیاسی عربستان ریاض اکنون چه رویکردی نسبت به سیاستهای منطقه ای امریکا در خاورمیانه دارد ؟

تحولاتی که در داخل ساختار سیاسی عربستان و هیئت حاکمه ریاض رخ میدهد بسترساز یک نوعی شکنندگی و بی ثباتی نسبی در داخل عربستان است. از این منظر هم این کشور نسبت به نوع رویکرد های امریکا در منطقه حساس تر شده و دقت بیشتری را در این حوزه مورد نظر قرار می دهد. چرا که در شرایط بی ثباتی بیشتر در داخل هر گونه تصمیم امریکا می تواند تاثیرات جدی تری در عربستان داشته باشد. گذشته از این باید در نظر داشت که جایگرینی افراد و شخصیت ها در داخل هیئت حاکمه بتواند تغییر اساسی در مورد نوع همکاری استراتژیک ریاض با عربستان ایجاد کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: چشم انداز آینده روابط آمریکا و عربستان سعودی چگونه مورد تحلیل و بررسی شما قرار میگرد ؟

به نظر میرسد که چشم انداز روابط دو کشور به مولفه ها و طیف گوناگونی از مسائل وابسته است. به نظر میرسد در شرایط کنونی و کوتاه مدت با توجه به چالشهای دو کشور درمنطقه و منافع و اهداف مشترک دو کشور روابط استراتژیک بین دو کشور همچنان تداوم داشته باشد. در میان مدت و بلند مدت هم مولفه هایی مختلف در  روابط دو کشور تاثیرگذار است. چنانچه سیر تحولات منطقه و توازن جدید قدرت منطقه ای در آینده در این روابط موثر است. همچنین روابط ایران و غرب و  روابط ایران و عربستان نیز بر همکاریهای دو کشور کشور عربستان و امریکا  تاثیرگذار است. گذشته از نیز موضوع ثبات داخلی عربستان نیز در روابط آینده با  امریکا تاثیر دارد. علاوه براین  بحران اقتصادی و وضعیت جهانی امریکا هم تاثیر عمده ای در روابط دارد. بنابراین با در نظرد اشت این مولفه ها اگر عربستان با چالشهای جدی تری مواجه گردد این احتمال وجود دارد که امریکا به دنبال متحدی باثبات تر و قدرتمند تر به جای عربستان سعودی باشد.