جامعه شناس و کارشناس مسایل فرهنگی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پيشينه روابط فرهنگي ايران با منطقه بالكان بيش از دو هزار سال قدرمت دارد. در همين راستا و در ارتباط با روابط فرهنگی ایران با کشورهای حوزه بالکان ،فرصت ها ، چالش ها و موانع پیش روی روابط فرهنگی ایران با کشورهای این منطقه از جهان ، راهبردها و آسیب های موجود در این ارتباط با دکتر علی قلی جوکار جامعه شناس ،پژوهشگر فرهنگی و کارشناس مسائل فرهنگی گفتگویی داشتیم که حاصل این گفتگو به شرح زیر به شما مخاطبان و علاقمندان حوزه فرهنگ، دیپلماسی و سیاست های فرهنگی خارجی تقدیم می گردد .
واژگان كليدي: راهبرد، استراتژی، مطلوب، دیپلماسی، فرهنگی، ایران، حوزه بالکان،دکتر علی قلی جوکار
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه راهبردهایی را برای مقابله با چالش ها و تهدیدات ( واکاوی و آسیب شناسی) روابط فرهنگی ایران با بالکان پیشنهاد می کنید ؟
همان طور که در سوال قبل متذکر شدیم روابط گسترده فرهنگی و قدرتمند ایران در بالکان ، حتما با واکنش ها و چالش ها و موانعی همراه خواهد بود . اما باوجود این چالش ها، گسترش روابط ایران در همه زمینه ها با بالکان امری غیر ممکن و لاینحل نخواهد بود . برای این کار نیاز به مطالعات کارشناسی برای شناخت فرصت ها ، ظرفیت ها و پتانسیل های موجود، شناخت تهدیدها و موانع شناخته شده و ناشناخته خواهد بود تا بتوان براساس نتایج آن به تبیین و تدوین راهبردهای مناسب برای گسترش ، تقویت و تعمیق روابط کشور با بالکان در همه ی زمینه ها از جمله روابط عمیق فرهنگی همت گمارد . در زیر به برخی از راهبردهای مناسب در این زمینه اشاره می کنیم .
به نظر می رسد ما می توانیم از فرصت ها ، ظرفیت ها و سرمایه های فرهنگی که از گذشته ی دور برای ما به ودیعه گذاشته شده است بیشترین بهره لازم را ببریم ؛ بدین صورت که با تقویت زمینه های فرهنگی که در پاسخ به سوالات قبل به آن ها اشاره گردید ، همانند تقویت نفوذ ادبیات و زبان فارسی ، برگزاری نمایشگاه های بین المللی فرهنگی در این کشورها ، نمایشگاه های کتاب ،ایجاد خانه های فرهنگ ایرانی ، شب های شعر و موسیقی ایرانی ، ایجاد واحدهای دانشگاهی در کشورهای هدف ،تبادل استاد و دانشجو ، ایجاد کرسی های زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه های معتبر کشورهای بالکان ، توصعه صنعت گردشگری ، توریستی ، مهاجرتی و فرهنگی و دیدار از مراکز فرهنگی ، تاریخی و مواریث فرهنگ ایرانی و اسلامی ، و پس از آن یا همزمان توسعه تجارت و بازرگانی و اقتصادی در بخش های گوناگون اقتصادی و بخش خصوصی و بخصوص در بخش کشاورزی ، باغداری و دامداری با توجه به ظرفیت های فراوان این کشورها و تولید کالاهای اقتصادی در بازاهای مشترک خارجی و داخلی و ایجاد یک شبکه اقتصادی قوی با کشورهای مذکور به نحوی که به راحتی و با ایجاد حاشیه توسط کشورهای مختلف یا جریان های ناصواب، از هم نگسلد ،به گسترش و تعمیق روابط فرهنگی و اقتصادی با بالکان بپردازیم . البته این راهبردها نیاز به مطالعات گسترده و کار کارشناسی داشته و می بایست به صورت استراتژی های بلند مدت برنامه ریزی و اجرا شوند تا به نتایج مفید نائل گردند . ما می توانیم با کشورهایی چون کرواسی ، آلبانی ، صربستان و …. که ارزش های فرهنگی و تمدنی و ادبیات ما در آنجا ریشه های تاریخی داشته و در میان مردم و نخبگان آن ها از احترام و اهمیت تاریخی برخوردار بوده است ،با استفاده از راهبردها و استراتژی گفته شده به تعمیق روابط بپردازیم . البته همان طور که قبلا هم تذکر دادیم نباید در این برنامه ها و اجرای راهبردها و استراتژی ها بر رویکرد افراط گرایانه دینی تاکید داشته باشیم چرا که مخالفان ایران از مدت ها قبل، سیاست ایران هراسی را در میان ملل مختلف جهان و طبیعتا در کشورهای هدف ما تبلیغ کرده و یا در حال اجرا دارند و ما نباید به آن ها این فرصت را بدهیم تا نیات خود را عملی ساخته و موفق شوند برای ما چالش ، تهدید و موانع جدی ایجاد کنند . آن ها در صددند که رویکرد ایران را تهاجمی و افراط گرایانه همچون رویکرد تکفیری های عربی نشان دهند اما ما باید با رفتارهای دوراندیشانه ومدبرانه واطمینان بخش و اعتمادساز به مردم ونخبگان دولتی وغیردولتی کشورهای بالکان، این اسلحه ی خطرناک را از دست آنها خارج سازیم .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: واکنش و نگاه سایر بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای نسبت روابط فرهنگی ایران و بالکان چگونه خواهد بود ؟
همان طور که در بند الف سوال قبل توضیح دادیم بازیگرانی که در حوزه کشورهای بالکان برای خود قائل به منافع هستند یا خود را ذیحق در منافع راهبردی در بالکان می دانند عبارت بودند از بازیگران سنتی چون ترکیه که برای خود، منافع تاریخی و حیاتی قائل هستند و رقیبی قدرتمند را که که بتواند نقش آنها را تضعیف کند ، تحمل نمی کنند . دوم بازیگرانی از کشورهای اسلامی که در جنگ های استقلال طلبانه ی کشورهای بالکان به خصوص به حمایت از کشورهای مسلمان پرداختند که دارای جمعیت قابل توجهی از مسلمان هستند . دو کشور از این گونه بازیگران عبارتند از کشورهای عربستان و قطر . سوم کشورهایی که به بخشی از کشورهای بالکان به عنوان حوزه ی راهبردی و استراتژیک ،و حیات خلوت خود می نگرند و نگران ثبات و امنیت در حیات خلوت خود در منطقه بالکان هستند. از جمله این کشورها می توان به کشور روسیه اشاره کرد که به ثبات و امنیت کشور صربستان پایبند است و اجازه ی گسترش فعالیت به کشورهایی چون ایران خارج از چارچوب و اصول سیاست های خود را نمی دهد .نمونه چنین وضعیتی را شاید بتوان در تاخیر در به رسمیت شناختن کشور تازه استقلال یافته و مسلمان کوزوو توسط ایران دانست که در راستای عدم تداخل با سیاست های روسیه در بالکان بخصوص در ارتباط باسیاست روسیه در قبال صربستان، صورت می گیرد . چهارم ودر نهایت کشورهایی چون اتحادیه اروپا و غرب ، به عنوان بازیگران اصلی قرار دارند که به همراه امریکا و سایر قدرت های اروپایی نگران هرگونه بحران در حوزه بالکان هستند که بر وضعیت امنیت و ثبات آنها تاثیرگذار خواهد بود . براین اساس، این کشورها نگران نفوذ و توسعه روابط ایران بخصوص در میان کشورهای مسلمان بالکان خواهند بود و به راحتی اجازه نفوذ قدرتمندانه ایران در بالکان را نخواهند داد .شاید به همین خاطر است که آن ها در صدد جلب کشورهای بالکان به عضویت در اتحادیه اروپا و در گام بعدی عضویت در پیمان نظامی ناتو ،خواهند بود .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط فرهنگی ایران و کشورهای حوزه بالکان ، تخت تاثیر چه متغیرهایی خواهند بود ؟
با توجه به پاسخ های داده شده به سوالات قبل، در یک جمعبندی می توان عوامل و متغیرهای تاثیرگذار برآینده روابط فرهنگی ایران و کشورهای بالکان را عبارت از؛ کنش های سیاسی ، فرهنگی ، و اقتصادی کشورهایی چون بازیگران سنتی چون روسیه ، ترکیه ،اتحادیه اروپا و غرب ، و در نهایت سیاست های حمایتی کشورهای اسلامی چون عربستان سعودی و قطر به کشورهای بالکان ، و مقابله و مبارزه با سیاست های فرهنگی و گسترش روزافزون نفوذ فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی و امنیتی ایران در بالکان ، دانست . به نظر می رسد ایران با توجه به داشته ها و سرمایه های فرهنگی قرن های گذشته و موجود خود ، در میان مردم و نخبگان کشورهای بالکان ، با سیاست های فرهنگی متعادل و آرام اما مستمرّ از طریق سرمایه گذاری ها در حوزه های فرهنگی چون گسترش و توسعه ارزش های فرهنگ ایرانی همچون توسعه زبان و ادبیات فارسی ، تاسیس واحد دانشگاهی و آموزشی ، تبادل استاد و دانشجو ، توسعه روابط علمی ، آموزشی و فرهنگی ،برگزاری نمایشگاه های فرهنگی ، نمایشگاه های بین المللی کتاب ، کالا وحدمات فرهنگی ، صنایع دستی و مواریث فرهنگی ،ایجاد خانه های فرهنگ ایرانی ، تسهیل و آسان سازی سفرهای گردشگری ، توریستی ، مهاجرتی ، تاریخی و فرهنگی ،و … و سرمایه گذاری های اقتصادی و تجاری در بخش ها و حوزه های مختلف از جمله بخش خصوصی ، بخش صنعت و حرفه های مختلف ، بخش های کشاورزی ، باغداری و دامداری با توجه به پتانسیل ها ، ظرفیت ها و علائق و زمینه های موجود ، و ایجاد یک شبکه قوی و ریشه دار اقتصادی بلند مدت و پایدار ، می تواند جای پای خود را در این منطقه از اروپا به مرور زمان و مستمر و بدور از حاشیه سازی های غیرضروری منطقه ای و بین المللی ، و به دور از جلب توجه رقیب های مختلف ، محکم کرده و به اهداف کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت خود نائل گردد به نحوی که با حاشیه سازی های مصنوعی توسط بازیگران قدرتمند منطقه ای و فرامنطقه ای بالکان و غیره ، دچار تزلزل نگردد .
