روح اله مدبر

دکتری تخصصی روابط بین الملل، پژوهشگر در حوزه YNGOs و دیپلماسی جوانان

مرکز  بین المللی مطالعات صلح – IPSC

به نظر می رسد پس از پایان جنگ سرد اگر چه هنوز دهکده جهانی مارشال مک لوهان کاملا جایگزین دولت-ملت نشده است، اما فضای ارتباطی امروزی میان جوامع چنان مردم را به یکدیگر متصل و مرتبط نموده است که برای رهبران دولتها قابل پیش بینی نمی بود. این امر و به واسطه کندی روابط سنتی دیپلماتیک رسمی موجب ورود به عرصه دیپلماسی نوین و تحلیل روابط فراملی در مقابل مفاهیم قدیمی روابط بین الملل شد.به عبارتی رویدادها و کنش های حاصل از ارتباطات ملت ها با یکدیگر را نمی توان از منظر پارادایم مسلط روابط بین المللی که بعد از تعریف نظام جهانی طبق  عهدنامه وستفالی برای دولت ملت ها پدید آمد گنجاند.

بدیهی است که به موازات تحولات ایجاد شده در عصر ارتباطات سناریوی جدیدی در روابط بین الملل محقق می شود که اولویتهای نوین همراه با اتخاذ شیوه های نوین می طلبد. پیروی صرف از اصول ،اهداف و طراحی های کلاسیک دیپلماسی دیگر پاسخگوی نیازهای دیپلماتیک نوین نیست. موازنه جدید محصول فضایی مملو از پیشامدها و موقعیتهای نوین حاصل از رشد و بهره گیری از تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات ، پیچیدگی حاصل از رشد و گسترش بهره گیری از تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات،پیچیدگی حاصل از وابستگی متقابل ،جهانی شدن فرهنگ،امپراطوری افکار عمومی،رشد فضای مجازی و تکنولوژی اینترنت،جریان حرکت فرهنگی در نظام بین الملل،عقاید و اطلاعات و ارتباط این پازل به جوانان به عنوان اصلی ترین کاربران تکنولوژی است. فضای مجازی به عنوان عامل نوین بر دولتهای ملی فشار می آورد و آنها را وادار می سازد تا سریعا به تجدید نظر در ساختارهای مدل سیاست خارجی و روند دیپلماسی سنتی خود و ایجاد تحول در آن بپردازند.

تحولات مذکور به خصوص به واسطه پاسخگو نبودن دیپلماسی سنتی به ارتباط و یارگیری در میان ملتها به علت پررنگ بودن نقش رسمی و مجاری دولتی منجر به حرکت در این مسیر شده است.فضای دیپلماسی نوین ضرورت ارتقاء ابزارهای دیپلماسی عمومی که به هدف تاثیرگذاری بر افکار عمومی و نخبگان دیگر ملت ها جهت کسب امتیاز و حرکت در مسیر منافع ملی را ضروری نموده است.یکی از بازوهای دولتها در عرصه سیاست داخلی و خارجی جوانان می باشد.جوانان که بیشترین کاربران فضاهای مجازی،محصولات فرهنگی،ابزارهای تفریحی و گذران فراغت،شرکت کنندگان در مراسمات و برنامه های ملی و موتور محرکه کار جامعه در تمام حوزه های بویژه حوزه های فرهنگی هستند. جوانان فعال و علاقه مند به کشورها، پس از آموزش در حوزه های فرهنگی،علمی،رسانه ای، ،سینمایی،و سازماندهی در تشکل های غیر دولتی جوانان YNGOs  می توانند با هدف کمک به منافع ملی و با برنامه تاثیر گذاری بر افکار عمومی سایر ملتها ،ایجاد عمق نفوذ در مخاطبان خارجی،اعزام به سایر کشورها و تبلیغ برنام ها و نقاط قوت کشور و ارج گذاری بر گزارشها و تصویرهای انعکاس یافته از سوی رسانه های داخلی ،مبادله افکار بشردوستانه و تشکیل شبکه ای از نخبگان جوان علاقه مند به خیر عمومی و …. به عنوان مهمترین عوامل افزایش قدرت نرم کشورها  عمل نمایند.باتوجه به افزایش ارتباطات نوین جهانی و نزدیکی روزافزون ملت ها، انتقال ارزش ها و تأثیرات متقابل کشورها با گستردگی و شتاب باور نکردنی در حال شکل گیری است. (مدبر، 1394: 70)

در این میان دیپلماسی جوانان از طریق بازیگران دیپلماتیک غیردولتی بر برنامه های سیاست بین الملل تأثیرگذار هستند. آنان در عرصه های گوناگونی وارد شده اند تا بتوانند اهداف خود را محقق کنند. شایسته است اشاره کنیم  که موفقیت سازمان های غیردولتی در زمینۀ تحقق اهدافشان مبتنی بر استفاده مناسب و کارآمد از فناوری های جدید اطلاعاتی  و ورود به این شبکه جهانی است.(همان)

آنچه امروز در نظام بین الملل به عنوان یک امر پذیرفته نزد نخبگان مطرح است آن است که برداشت از واقعیت حداقل به اندازه خود واقعیت دارای اهمیت است.به عبارتی تصویری که سایرین از یک کشور دارند، حداقل به اندازه واقعیت دارای اهمیت است.در این راستا همانگونه که سازه انگاران می‌گویند کشورها بر اساس برداشتی که از هم دارند، همدیگر را درک می کنند و بر اساس همین برداشت به اتخاذ سیاست می پردازند. بنابراین ارائه چهره و تصویری مثبت از کشور و تعریف آن به عنوان کشوری مسئول و تابع قواعد و رژیم های بین المللی،می تواند باعث گسترش تعاملات و پذیرش آن کشور به عنوان کشوری مسئول در عرصه بین المللی و در نتیجه ورود گسترده تکنولوژی ها و سرمایه گذاری خارجی گردد. در این راستا، ارائه تصویری مثبت از کشور موجب می‌شود که توسعه آن برای سایرین تهدید در نظر گرفته نشود. (Fritz, 2006; 15) لذا نگاه مثبت به توسعه سازمانهای غیر دولتی در مسیر اعتماد سازی به نسل جوان و استفاده از ظرفیت آنان موجب مشارکتی برد-برد، برای تسهیل در روند تغیر چهره کشورها در نظام بین‌الملل می تواند مورد استفاده قرار گیرد. نقشی که،  YNGOs های جوانان می توانند در ارائه تصویر صلح طلبانه کشورها در نظام بین الملل بردارند و یا  در محکومیت اقدامات نقض حقوق بشری متعدد من جمله کشتار مردم کشورها در منازعات قومی و افراطی گری و یا سایر موارد جنایات علیه بشریت و یا توسعه بیماریهای همه گیر  بالاخص ایدز و یا بلایای طبیعی  انجام دهند  دولت ها  و دستگاه های دیپلماسی سنتی با اتلاف هزینه های هنگفت به آن خواهند رسید.در این میان اغلب کشورهای توسعه یافته خصوصا” (فرانسه،بریتانیا،ایالات متحده آمریکا و فدراسیون روسیه ) با استفاده از YNGOs برنامه های متعدد دو و چند جانبه بین المللی با محوریت و مدیریت جوانان و در مسیر اقدامات عام المنفعه و بشر دوستانه در زمینه های متعدد من جمله کمک به حفظ محیط زیست و اجرایی کردن بندهای مرتبط با این امور در سند توسعه هزاره مصوب سازمان ملل متحد در سایر کشورهای جهان انجام می دهند.

قطعنامه 2250 (2015) که به  پیشنهاد اردن و تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد رسیده و از آن به عنوان قطعنامه ای تاریخی یاد می شود  با عنوان جوانان، صلح، و امنیت  ، برای نخستین بار در تاریخ شورای امنیت  کاملاً بر نقش زنان و مردان جوان در نهادینه‌سازی صلح و مقابله با افراطی‌گری خشونت‌آمیز متمرکز است. قطعنامه 2250 ، نمایانگر تصدیق بی‌سابقه نیاز مبرم به مشارکت نهادینه‌سازان جوان صلح در ترویج صلح و مقابله با افراطی‌گری است. این قطعنامه همچنین جایگاه جوانان و YNGOs  را به عنوان شرکای مهمی در تلاش‌های جهانی برای مقابله با افراطی‌گری خشونت‌آمیز و ترویج صلح بادوام تعیین می‌کند.( مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد 1394 ،66)

 اقدامت بشردوستانه و ترویج دهنده صلح توسط تشکل های غیر دولتی جوانان  کشورهای توسعه یافته خصوصا در کشورهای توسعه نیافته ،نیازمند و درگیر خشونت و تروریسم به صورت مستقیم در یارگیری و تغییر وجهه چهره کشورهای فعال در این زمینه اثر گذار است. در این میان شایان ذکر است تشکل های غیر دولتی جوانان فرانسه با برگزاری تورهای متعدد جوانی با رویکرد کمک به بیماران مبتلا به ایدز در آفریقا و همچنین آموزش آنان و یا اقدامات تشکل های غیر دولتی جوانان روسیه بالاخص تشکل غیردولتی جوانان گورچاکوف پس از جنگ با اوکراین و ورود به مناطق جنگ زده و همچنین برنامه های متعدد حمایتی آنان درگرجستان،قزاقستان،ترکمنستان،ازبکستان،تاجیکستان،ارمنستان ومنطقه کریمه(fadm.gov.ru.3214) نمونه بارز این اقدامات است که در مسیر کسب منافع ملی برای کشورهای مذکور حرکت می کند.

البته پروسه استاندارد و ایده آل برای روابط اجتماعی، به تحلیلی درست از شرایط موجود و خاستگاه مطلوب بستگی دارد. جوانان با بهره گیری از رسالت اجتماعی”نظارت و پی گیری” به وسیله NGOs  می توانند در صورتی که به معنای واقعی به صورت مستقل و غیر دولتی عمل کنند.

جا افتادن و به رسمیت شناخته شدن تکثر فرهنگ ها موجب شده نگاه به فرهنگ جهانی با رویکرد تنوع باشد نه همگونی فرهنگی، به عبارتی هر جامعه ای فرهنگ خودش را دارد و باید مطابق با معیارهای خودش درک شود.با گسترش نقش تشکل های غیر دولتی کشورهای توسعه یافته با توجه به نقش و روحیه اصلاح گری و پر انرژی جوانان از ظرفیت آنان در کمک به دیپلماسی عمومی کشور خود استفاده نمودندن و واژه دیپلماسی جوانان نیز در بین نخبگان گسترش یافت.

دیپلماسی جوانان عبارت است از اقداماتی که جوانان  علاقه مند به منافع ملی کشور با همکاری سایر جوانان خارج از مرزها جهت دستیابی به راهبرد بلند بین الملی ما بر می دارند.(مدبر،83: 1394)

دیپلماسی جوانان با استفاده از نیروی پر شور و خلاق جوانان در پی ارتقاء منافع ملی بوسیله درک توده های جوانان جهان،شناخت،اطلاع رسانی،اعمال نفوذ بر مخاطبان خارجی،دادن پیام به مخاطبان غیر،توسعه گفتگو میان جوانان، برگزاری مدل های بین المللی و تمرین مدیریت جهانی، دوستی نخبگان جهان با یکدیگر،و باور راهبردهای بشردوستانه ملی است.((Wolf and Rosen,2004,p5

بنا به گزارش دبیرکل سازمان ملل برنامه های بین الملی دیپلماسی جوانان در زمینه بعضی از حساس‌ترین موضوعات مانند پیشگیری از مواد مخدر، ترویج و ارتقای حقوق بشر و حمایت از مبتلایان به ایدز پیشگام بوده است. همچنین سازمان‌های غیردولتی جوانان در ایجاد الگوهای مناسب برای حمایت‌ها و مراقبت‌های اجتماعی مساعدت‌های چشم‌گیری کرده‌اند.( مرکز اطلاعات سازمان ملل،2013:16)

امروزه توجه به ارتقای حقوق بشر منحصر به سازمان‌های غیردولتی فعال در حوزه بشردوستی نیست. این عرصه آن چنان گسترده شده که حتی اتحادیه‌های تجاری، سازمان‌های بازرگانی، جوامع حرفه‌ای، گروه‌های طالب اصلاحات سیاسی، دستجات قومی، محلی، زبانی و مذهبی و سایر اقشار جوامع نیز هر یک به نوبه خود حقوق بشر و ارتقای آن را از دیدگاه‌های خاص خویش و بر اساس منافع گروه مورد نظر خود مورد توجه قرار داده‌اند.

سازمان‌های غیردولتی(NGOs) با حمایت از گروه‌های مختلف آن‌ها را برای ورود به عرصه فعالیت‌های اجتماعی آماده می‌کنند و زمینه پذیرش اجتماعی آنان را فراهم می‌آورند. به عنوان مثال سازمان‌هایی که از زنان بی‌سرپرست و یا کودکان یتیم و یا خیابانی حمایت می‌کنند. این سازمان‌ها از طرق مختلف و با ارائه کمک‌های مادی و معنوی گروه‌های مزبور را مهیا می‌کنند تا در جامعه نقشی مفید و سازنده را برعهده گیرند. مثال روشن دیگر در این زمینه سازمان‌هایی هستند که از کارگران مهاجر و پناهندگان حمایت می‌کنند

لازم است یادآوری کنم سازمان‌های غیردولتی در جهت ایجاد سمت «کمیسرعالی حقوق بشر»، قبولاندن اصل جهانی بودن حقوق بشر در سطح جهان و ایجاد محاکم بین‌المللی در یوگسلاوی و رواندا تلاش‌های زیادی را به عمل آوردند.

در این میان شورای ملی اقدام جوانان،در ایالات متحده آمریکا که مقراصلی آن در نیویورک می باشد با اهداف: (شناسایی و حمایت از اقدامات مثبت جوانان،تضمین انتقال پیام جوانان به بالاترین مقامات کشور،ارتقاءدرک متقابل،نمایندگی منافع جوانان،اهتمام در برابری حقوق زن و مرد،توسعه روابط بین الملل جوانان،تلاش برای توسعه جوانان،گسترش فعالیت های YNGOsو ارتباط و نزدیکی با جوانان موثر در سایر کشورها) و با برنامه هایی همچون برگزاری اجلاسها و همایشهای سالیانه تاسیس شد.

این شورا با هکاری سازمانهای غیر دولتی جوانان و دانشگاههای آمریکا و حمایت مالی خیریه ها با برگزاری دوره های سالیانه رهبران جوان اقدام به شناسایی جوانان موثر و فعال در عرصه های مختلف اجتماعی و فرهنگی و گفتگو در خصوص ادبیات مشترک بالاخص در زمینه بشر دوستی می نماید. اقدامات این مجموعه و برگزاری همایشهای مذکور موجب گردیده جوانان شرکت کننده در این همایشها اقدام به شناسایی و جذب سایر جوانان مستعد و فعال از سایر کشور های جهان و ترویج مبانی بشردوستی با رویکرد امریکایی نمایند.( www.youth.nsu.ru/432/jhk به عبارتی ایالات متحده آمریکا از این ظرفیت بیشترین استفاده را برای کسب منافع ملی و تغییر اذهان جهانی به اندیشه های خود و حتی یارگیری در سایر جوامع می پردازد و حتی برخی اقدامات مغایر با حقوق بشر همچون حمله پهبادهای ارتش آن کشور طی راهبرد قدرت هوشمند اوباما، به مناطق مسکونی و کشتار غیر نظامیان در پس پرده این اقدامات و ابزار قدرت نرم در ذهن افکار عمومی جهان مخفی می شود.دولت ترکیه هم بویژه از دوران اردوغان و با پیشنهاد داوود اوغلو به واسطه نظریه عمق استراتژیک وی و جهت گسترش برنامه بلند مدت غیر رسمی این کشور جهت ایجاد عثمانی جدید، به شدت در حال استفاده از ظرفیت جوانان این کشور که معتقد به اصل برتری عثمانی هستند  می باشد، ترکیه با همکاری و نزدیکی با دولت عربستان  سعودی برنامه راهبردی بلند مدتی بویژه برای تحت تاثیر قرار دادان جوانان کشورهای مسلمان و عضو سازمان همکاریهای اسلامی جهت آموزش اندیشه های خود با نوع قرائت متفاوتی که از صلح و بشردوستی دارند را تدارک دیده و طی سال 2015 و 2016 برنامه های متنوعی در استانبول با عناوین مختلف  اجرا نموده که خطر گسترش این آموزه ها با رویکرد معرفی قدرت فرهنگی ،اجتماعی،اقتصادی و… ترکیه و سعودی، برای جوانان مسلمان با محوریت این دو کشور می تواند تهدیدی جدی برای آینده منطقه  باشد. و این کشورها از این ظرفیت در جهت عکس و ترویج افراطی گری و بنیادگرایی، استفاده نمایند همانطور که از چاقو هم می توان برای مصارف عادی و یا خشونت بار استفاده نمود.

واژگان کلیدی: دیپلماسی جوانان، دیپلماسی های نوین، دیپلماسی، جوانان