دیپلماسی رسانهای غرب در برخورد با موضوع استفاده احتمالی از سلاحهای شیمیایی در سوریه

احمدعلی ستاروند
مرکز بینالمللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رویداد
سوریه در این روزها، تبدیل به میدانگاه جنگ قدرت در سطوح مختلف، میان بازیگران متعدد شده است. حکومت بشار اسد، علیرغم توانایی در حفظ قدرت خود، قادر به بازگرداندن نظم و ثبات نبوده است. در اوایل ماه جاری میلادی، بروز یک شایعهی قوی بر پیچیده شدن اوضاع در سوریه، افزوده است. مخالفان حکومت سوریه بر این عقیدهند که بشار، در پی استفاده از سلاحهای شیمایی (سارین) علیه مخالفان، میباشد. سارین، یک سلاح ساخته دست بشر است که قدرت کشندگی بالایی دارد، و به سرعت عمل میکند. مطابق با نظر مرکز کنترل و ممنوعیت بیماری در ایالات متحده، این سلاح دارای قدرت حیرتانگیزی میباشد. سارین میتواند در مایعات ترکیب شود و به این ترتیب میتواند آب نوشیدنی و غذا را سمی کند و یا به شکل گاز رها شود، که به این ترتیب، شمار بیشتری از مردم را در معرض خطر قرار میدهد.
بروز این شایعه، موجی جدیدی از مخالفت علیه بشار را به وجود آورده است. علیرغم هشدارهای شدید بینالمللی نسبت به استفاده سوریه از سلاحهای شیمیایی، ارتش آزاد سوریه بر این عقیده است که چنانچه حکومت بشار اسد از دستیابی به راهحلهای سیاسی بازماند، این احتمال وجود دارد که از سلاح شیمایی به عنوان آخرین حربه خود، استفاده کند. با توجه به اهمیت رسانهها در بازتاب مسایل مهم بین المللی امروز و سلطه غرب بر بخش عمدهای از رسانهها، در ادامه تلاش میشود تا به فعالیتهای رسانهای کشورهای غربی (بویژه ایالات متحده، و انگلستان، و البته اسرائیل) در ارتباط با موضوع احتمال استفاده بشار از سلاحهای شیمیایی و تلاش آن رسانهها برای جهتدهی خاص آن موضوع پرداخته شود.
واژگان کلیدی: سلاحهای شیمیایی، بشار اسد، بحران سوریه، قدرتهای بزرگ، رسانههای غربی.
تحلیل رویداد
هر چند مخالفین ادعا میکنند استفاده از سلاح شیمیایی به عنوان آخرین حربهی دولت بشار، علیه مخالفان، دور از ذهن نیست، ولی از عملیاتی شدن آن با در نظر گرفتن جبههگیریهای متفاوت در خصوص آن، مشکل میتوان با قطعیت سخن به میان آورد. بحث استفاده از سلاحهای شیمیایی، بیشتر از سوی کشورهای غربی و مخالفان حکومت، ساخته و پرورده شده است، و بوسیلهی غربیها و برخی دولتهای منطقهای مخالف بشار، رسانهای شده است. عبدالسلام عبدالرزاق، یکی از فراریان ارتش سوریه که عضو وزارتخانه تسلیحات شیمیایی اسد بوده است، به الشرق الوسط گفت که “رژیم سوریه سابقا در برخی مناطق، تهدید به استفاده از این سلاحها کرده است و حتی به توزیع ماسک در میان سربازان خود نیز پرداخته است”. او اضافه کرد که “این ماسکها فقط زمانی پوشیده میشوند که از سلاح شیمایی استفاده میشود”.[1]
عدنان سیلو، سرلشکر بازنشستهی برنامهی تسلیحات شیمیایی سوریه، نیز با قطعیت از استفاده بشار اسد از سلاح شیمایی، سخن گفت؛ چرا که بشار تصور میکند که با استفاده از سلاح شیمایی، میتواند مخالفت مخالفان را در هم بشکند و بدین ترتیب، در قدرت باقی بماند. وی نیز، بشار اسد را متهم کرد که قبلا نیز از سلاحهای شیمایی استفاده کرده است، که این ادعا از سوی مخالفان، نیز مطرح شده است. سیلو بر این عقیده است که این امکان وجود دارد در صورتی که شهر حلب، به عنوان پرجمعیتترین شهر سوریه، سقوط کند، بشار اسد، استفاده از تسلیحات شیمیایی را تشدید کند.
آژانسهای اطلاعاتی کشورهای غربی و رژیم اسرائیل نیز، که وظیفهی مکانیابی سلاحهای شیمیایی سوریه را به عهده داشتهاند، اعلام کردند که نشانههایی دال بر جابجایی انبار تسلیحات شیمیایی سوریه، مشاهده میشود.[2] در میان نیروهای نظامی سوریه نیز دو نظر متفاوت وجود دارد: عقیدهی اول این است که استفاده از سلاحهای شیمیایی، این شورش را یک بار و برای همیشه میخواباند؛ اما اغلب رهبران نظامی سوریه و وزارت دفاع این کشور، هشدار دادهاند که چنانچه ارتش بخواهد دست به دامان این سلاحها شود، نتیجهی نهایی “فروپاشی کامل” خواهد بود.
در هر حال در شرایط کنونی، استفاده از سلاحهای شیمیایی علیه مخالفان از سوی بشار، مسئلهای است که در هالهای از ابهام قرار دارد. بدین معنا که ادعای استفاده از سلاحهای شیمیایی توسط دولت سوریه علیه مخالفان خود یا از سوی مخالفان داخلی بشار اسد، مطرح شده است؛ یا از سوی دولتهای غربی و منطقهای که علیه حکومت بشار هستند.
واکنشها نسبت به رویداد
از قرائن و شواهد چنین برمیآید که کشورهای غربی (در کنار مخالفان داخلی)، هم مهمترین منبع انتشار خبر استفادهی احتمالی بشار از سلاحهای شیمیایی هستند و هم مهمترین مخالفان و هشداردهندگان استفاده از آن. دولت اوباما میگوید که استفاده از سلاح شیمیایی از سوی بشار اسد را تحمل نخواهد کرد و در صورتی که بشار از سلاحهای شیمیایی علیه مردم خود استفاده کند، با واکنش شدید مواجه خواهد شد. جهان در حال مشاهده اعمال سوریه است، و هر گونه استفاده از سلاحهای شیمیایی غیر قابل پذیرش، تلقی میشود. هیلاری کلینتون نیز در این راستا ابراز کرد که استفاده از سلاح شیمایی، خط قرمز واشنگتن محسوب میشود. وی گفت که نگرانی ما این است که رژیم بشار، برای نجات خود به استفاده از سلاحهای شیمیایی توسل جوید یا در نتیجهی این ضعف، برخی گروههای مخالف به این سلاحها دسترسی پیدا کنند.[3]
نیویورک تایمز، یکی از اولین رسانههایی بود که موضوع استفاده احتمالی بشار از سلاحهای کشتار جمعی و ترس حاصل از آن را پیش کشید و به نگرانی مقامات آمریکایی از فعالیتهای کنونی سوریه پرداخت. پس از آن، مجله اتاق خطر[1] نیز وارد بحث در این موضوع شد و گزارش داد که مهندسان سوری که در خدمت رژیم اسد هستند، در حال ترکیب کردن موادی برای تجهیز گاز سارین هستند. به عقیده این مجله، “ناظران بینالمللی، نگران هستند که ممکن است بشار اسد از این سلاحها علیه مردم خود استفاده کند. دیگر رسانههای ایالات متحده نیز به موضعگیری مشابهی در خصوص این بحران پرداختهاند. در میان رسانههای آمریکایی فقط روزنامه مککلچی به مخالفت با این تبلیغات پرداخت، و اعلام کرد که هیچ مدرک قاطعی وجود ندارد که با استناد به آن، استفادهی بشار از سلاحهای شیمیایی را تبدیل به یک نگرانی عمده کنیم.[4]
بریتانیا نیز همسو با ایالات متحده بر این عقیده است که حکومت بشار به زودی از سلاحهای شیمیایی علیه مردم خود استفاده خواهد کرد. این کشور نیز ابراز نگرانی کرد که ممکن است این تسلیحات به دست گروههای غیردولتی بیفتد.
خبرگزاری رویترز نیز تلاش کرد با پخش مصاحبه آندرس راسموسن، دبیرکل ناتو بطور مستقیم خطر تهدیدهای شیمیایی سوریه را گوشزد کند. وی شبح استفادهی احتمالی اسد از سلاحهای شیمیایی را عاملی میداند که استقرار موشکهای ضدموشک را در ترکیه، ضروری کرده است.
بی.بی.سی نیز طی مصاحبهای با ویلیام هیگ، وزیر امور خارجه بریتانیا، گزارش داد که انگلستان و ایالات متحده، مدارکی در دست دارند که نشانگر استفادهی قریبالوقوع دولت سوریه از سلاحهای شیمایی میباشد. بی.بی.سی چنین وانمود میکرد که بر اساس منابع اطلاعاتی این کشور، بشار به زودی از سلاحهای شیمیایی استفاده خواهد کرد. بی.بی.سی علیرغم اینکه از جزئیات این مدارک چیزی بیان نمیکند ولی سعی در القای هشدار به رژیم سوریه در صورت استفاده از سلاحهای شیمیایی دارد.
رژیم اسرائیل نیز همانند بریتانیا و ایالات متحده، ضمن تأکید بر استفاده احتمالی بشار اسد از تسلیحات شیمیایی، ابراز نگرانی کرد که ممکن است این تسلیحات به دست گروههای غیردولتی بیفتد. رسانههای آمریکایی تحت نفوذ صهیونیسم تمرکز بسیاری بر روی این مسئله کردند. فاکس نیوز گزارشی منتشر کرده که در آن میکائیل اورن[2]، سفیر اسرائیل در ایالات متحده، اعلام کرد در صورتی که رژیم بشار، سلاحهای شیمیایی خود را در اختیار حزبالله قرار دهد، شرایط بازی متفاوت خواهد شد و این برای دولت یهود، خط قرمز محسوب میشود. وی به طور ضمنی اشاره کرد که نگران استفادهی بشار از سلاحهای شیمیایی نیست، بلکه نگرانی عمده رژیم اسرائیل، دستیابی گروههای غیردولتی به این تسلیحات میباشد.[5]
در حالی که کشورهای غربی، بویژه ایالات متحده تلاش رسانهای وسیعی را برای پوشش این خبر بکار بردهاند و سعی دارند چنین وانمود کنند که استفادهی بشار اسد از سلاحهای شیمیایی، خط قرمز آنهاست، ولی به نظر میرسد که رسانههای صهیونیستی همراه با سیاستهای رژیم اسرائیل، بیشتر در پی القای نگرانیشان از دستیابی گروههای غیر دولتی، خصوصا حزبالله به این تسلیحات میباشد، و آن را به عنوان خط قرمز خود محسوب میکند.
دورنمای رویداد
برای تحلیل بهتر بحران سوریه با توجه به استفاده احتمالی از سلاحهای شیمیایی، باید کمی به عقب برگردیم. از آنجایی که ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی، نتوانستهاند حمایت همهی اعضای شورای امنیت برای دخالت نظامی در سوریه را به دست آورند، به نظر میرسد که این کشورها برای پایان دادن به بحران [به شکلی که نفع غایی آنان را تأمین کند]، به روش دیگری متوسل شدهاند که موضوع سلاحهای شیمیایی، مهمترین آن است. به نظر میرسد که کشورهای غربی و اسرائیل، در پی ایجاد یک تصویر در مورد بشار مبنی بر استفادهی قریبالوقوع وی از سلاحهای شیمیایی، میباشند تا از این طریق افکار عمومی دنیا را با خود همراه سازند. اینکه آیا بشار از سلاحهای شیمیایی استفاده خواهد کرد یا نه، موضوع این نوشتار نیست. ولی کشورهای غربی، خصوصا ایالات متحده، در صدد هستند تا از این موضوع سیاسی یک بستر حقوقی برای حمله به سوریه، فراهم کنند. در رسانههای ایالات متحده، گزارشهای زیادی پیرامون استفاده احتمالی بشار از سلاحهای شیمیایی ارائه شده است.
با توجه به این شواهد، این احتمال وجود دارد که ایالات متحده و غرب، ضمن همراه کردن افکار عمومی دنیا از طریق برجسته کردن موضوع مورد بحث، در پی اِعمال فشار بر متحدان سوریه و همراه کردن آنها با خود، باشند تا شرایط مداخله نظامی در سوریه، مساعدتر گردد. ابراز نگرانی از دسترسی نیروهای غیردولتی به سلاحهای شیمیایی، (هم از سوی ایالات متحده، و هم از سوی بریتانیا و اسرائیل)، این احتمال را تقویت میکند و باعث میشود که حتی عدم استفاده بشار از سلاحهای شیمیایی، زمینهای را فراهم سازد که در آن احتمال دخالت نظامی ایالات متحده یا دیگر کشورهای غربی در سوریه، در چارچوب سازمان ملل متحد و حتی خارج از آن (همانند عراق در سال 2003)، و بر اساس جنگ پیشدستانه، وجود داشته باشد. چرا که ترس از دسترسی گروههای غیردولتی به سلاحهای شیمیایی، مسئلهای نیست که ایالات متحده بخواهد منتظر وقوع عملی آن باشد. کما این که این کشور در حمله به عراق (2003)، نیز با چنین استدلالی، و خارج از منشور، به مداخله پرداخت.
اما این بسترسازی برای مداخله نظامی به تبلیغات گستردهای نیاز دارد که به خدمت گرفتن رسانه برای دسترسی به اهداف را توجیه میکند. رسانههای غربی، همصدا و بدون هیچ سند مشخصی، ادعا میکنند که رژیم ناکارآمد و درمانده بشار اسد در پی استفاده از سلاحهای شیمیایی علیه مردم خود است. در این مسیر، ایالات متحده بیش از دیگر کشورها به این مسئله پرداخته است و کانالهای تلویزیونی مختلف (خصوصا NBC)، به ارائه مستندات این کشور مبنی بر استفادهی قریبالوقوع بشار از سلاحهای شیمیایی میپردازد.
اجماع رسانههای غربی بر موضوع استفاده بشار از سلاحهای شیمیایی و احتمال دسترسی گروههای غیردولتی به آن سلاحها، تلاشی در راستای فراهم کردن “مسئولیت جامعه بینالمللی برای نجات مردم سوریه” و جلوگیری از “فاجعهی انسانی” است که نتیجه محتوم آن، مداخله نظامی در سوریه حتی در صورت عدم استفاده از سلاحهای شیمیایی (همانند عراق در سال 2003)، خواهد بود.
اگر چه برخی تحلیلها حاکی از استفادهی قریبالوقوع بشار از سلاحهای شیمیایی است، ولی مقامات رسمی این کشور اعلام کردهاند که هرگز و در هیچ شرایطی، از این سلاحها علیه مردم خود استفاده نخواهند کرد. بحث در مورد این که کدام دیدگاه به واقعیت نزدیکتر است، موضوع نوشتار حاضر نیست؛ ولی آنچه که مشخص است در شرایط کنونی، این صدای رسانه است که واقعیت را میسازد و زمینه را برای نتایج نهایی این بحران، فراهم میکند.
[1] – Caroline Akoum, “Assad regime distributed gas masks and radiation suits to troops – Source”, December 6, 2012, available at:
http://www.asharq-e.com/news.asp?section=1&id=32069
[2] – “Israeli spies track Bashar al-Assad’s chemical weapon stocks”, December 10, 2012, available at:
http://www.theaustralian.com.au/news/world
[3] – Caroline Akoum, “Assad regime distributed gas masks and radiation suits to troops – Source”, December 6, 2012, available at:
http://www.asharq-e.com/news.asp?section=1&id=32069
[4] – Ben Schreiner, “Syria: chemical weapons? Or weapons of mass deception to justify military intervention?”, December 8, 2012, available at:
http://www.stopwar.org.uk/index.php/syria/2110-syria-chemical-weapons-or-weapons-of-mass-deception-to-justify-military-intervention