علی رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
www.peace-ipsc.org
با صدور بیانیه وزارت نفت عراق و موافقت این کشور با انتقال گاز طبيعي ايران از طريق خاک اين كشور به سوريه و کشورهاي منطقه مديترانه در مذاکرات مقامات دو کشور در بغداد ( که گاهی خط لوله پرشین پایپ لاین نیز خوانده شده است) گام دیگری در جهت به واقعیت پیوستن آرزو های ایران برای صادرات گاز به اتحادیه اروپا برداشته شد گامی که هر چند تا به واقعیت پیوستن فاصله بسیار دارد ولی باعث افزایش پتانسیل و قدرت دیپلماسی گازی ایران در برابر رقیبان منطقه ای شده است .
در حال حاضر وابستگي اروپاي شرقي به واردات گاز روسيه 72 درصد و وابستگي اروپاي غربي 41 درصد است. 25 كشور عضو اتحاديه اروپا در مجموع 59 درصد گاز مصرفي خود را از طريق واردات و بیشتر از روسیه تأمين مي كنند.در این بین با توجه به سیاست های گازی روسیه در چند سال گذسته و طرح خط لوله های جریان شمالی از در یای بالتیک و جریان جنوبی از راه دریای سیاه روسیه به نظر میرسد تلاش دارد تا با تکمیل هر چه زود تر این خطوط دوگانه عملا یکه تاز بازار انرژی اروپا گردد و نقش خود را در تامین گاز اتحادیه اروپا به بیش از 70 در صد رساند. در این بین با جدال سیاسی چند سال پیش روسیه و اوکراین اروپا برای تامین گاز از مسیر های دیگر تلاش بیشتری کرد تلاش هایی که با هراس اروپا از اسلحه گازی روسیه همراه نوع بازیگری و باجگیری کرملین بزرگترین انگیزه را برای اروپایی ها ایجاد کرد تا به فکر کاهش این وابستگی شدید باشند همین امر نگاه آنها را به طرح خط لوله” “ناباکو منابع گازی الجزایر وایران جدی تر کرد دراین بین ایران که پس از روسیه دومین دارنده منابع گازی جهان است پتانسیل بسیار بالایی داشت تا بخشی از انرژی خط لوله”ناباکو” را تامین کند اما در این زمینه مخالفت اساسی واشنگتن و تاحدودی اروپای غربی باعث شد تا ایران غایب بزرگ نابوکو لقب گیرد غایبی که اکنون میکوشد تا با طرح خط لوله هایی جدید و نگاهی دوباره به صدور گاز به اتحادیه اروپا داشته و در این بین مذاکراتی با کشور هایی اروپایی وترکیه داشته در این راستا گذشته از افزایش احتمال خط لوله جداگانه ایران ترکیه اروپا اینک خط لوله گازی ایران عراق سوریه و در آینده یونان وایتالیا نیز در دستور کار قرار گرفته است .در این راستا چند نکته قابل توجه است:
1.در واقع در اين طرح ،خط لوله انتقال گازبه طول چهارهزارو900كيلومتر، گازايران را از طریق عراق، سوریه و دریای مدیترانه به یونان و ایتالیا و بقیه اروپا انتقال مي دهد در این بین مسلم است که برای اجراي اين طرح بايد كنسرسيومي متشكل از كشورهايي كه مسير اين خط لوله از آنها عبورمي كند به منظور بررسي چگونگي اجرا و تامين گاز تشكيل شود و گذشته از منابع مالی مسائلی نظیر حق ترانزیت ,تضمین صدور گاز (با توجه به استفاده روسیه از اسلحه گازی اروپایی ها بی شک به دنبال تضمین صادرات گاز توسط مبدا هستند).در این بین هم اکنون آنچه مسلم است روابط خوب سیاسی ایران با عراق وسوریه می تواند بر تسریع نهایی شدن خط لوله بیفزاید .دراین راستا هر چند مسیر نهایی خط لوله مشخص نیست ولی مسلما مشکلات امنیتی مرز عراق با سوریه در کنار مشکلات کنونی اتحادیه اروپا با تهران و تردید هایی اروپا به توان صادرات بالای ایران می تواند به عنوان چالشی درراه نهایی شدن خط لوله مطرح گردد .در این حال باید توجه داشت مزیت های این خط لوله همچون کاهش احتمال کناره گیری سوریه وعراق به دلیل فشارهایی امریکا از این طرح با وجود روابط حسنه با ایران, استفاده از گاز خط لوله توسط بغدادو دمشق, در آمد های ترانزیتی بالای عراق سوریه و حتی یونان وایتالیا از قبل خط لوله , وجود مشکلات بنیادین در روابط ترکیه ویونان و افزایش توجه آتن به عدم وابستگی زیاد به گاز ترانزیتی ترکیه ,توجه بیشتر اتحادیه اروپا به مد نظر قرار دادن راههایی به جر تر کیه و روسیه برای واردات گاز و.. همگی می تواند عواملی باشد تا این خط لوله با جدیت بیشتری مد نظر کشورهای مختلف باشد .
2. نابوکو در واقع ترکیه را به عنوان یک وزنه بزرگ که می تواند بخش وسیعی از انرژی خاور میانه, آسیای میانه و قفقاز را جمع و آن را یکجا در اختیار اروپا قرار دهد بالا برد.در این بین ترکیه جدا از درآمد های ترانزیتی خود با توجه به منافع ملی همواره درصدد استفاده از پتانسیل ترانزیتی کشورش در رابطه با اتحادیه اروپا و کشور های همسایه خود است این امر بی شک بر اهمیت استراتژیک این کشور در منطقه افزوده است و می تواند عاملی برای برای پذیرفتن یا این کشور در اتحادیه اروپا باشد در این حین نیز باعث نگرانی کشور هایی نظیرتولید کننده گاز ایران و وم صرف کننده گاز از نقش رو به فزاینده ترکبه در بازار جهانی گاز شده است در این راستا ترکیه میکوشد حتی گاز قطر را نیز به ترکیه انتقال داده و به خط ناباکو وارد کند.در این بین در واقع خط لوله گازی ایران -عراق -سوریه- اروپا میتواند به نوعی رقیبی برای نابوکو تلقی شود وبر افزایش نقش سوریه وعراق نیز بیفزاید در عین اینکه ایران را نیز از وابستگی مطلق به ترکیه برای صادرات گاز به اروپا نجات دهد.
3. ایران به تنهایی 16 درصد از کل ذخایر گاز جهان را به خود اختصاص داده اما سهم ایران در تجارت جهانی گاز بین یک تا دو است در این بین با توجه یه افق برنامه پنجم توسعه در جهت افزایش سهم جهانی خریداران ومسیر های متعددی در کنار توجه به نقش ترانزیتی کشور مدنظر بوده اسنت از جمله 6 مسیر از جمله خط لوله مستقل ایران –ترکیه- اروپا و حتی نابوکو برای انتقال گاز ایران به اروپامد نظر است در این بین هر چند عوامل سیاسی اقتصادی وفنی باعث شده است تا تهران نتواند آنگونه که باید به نقش آفرینی در بازار گاز جهانی بپردازد اما بیشک خط لوله گازی ایران عراق سوره واروپا میتواند یکی از بهترین گزینه ها در به واقعیت پیوستن افزایش نقش جهامی و بدست آوردن قسمتی از بازار اروپا در رقابت با روسیه باشد
