فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

سران کشورهای پاکستان،هند، افغانستان و ترکمنستان  سرانجام پس از سالها  پیگیری خط لوله گاز ترکمنستان به پاکستان و هند از طریق افغانستان قرارداد احداث پروژه گازی موسوم به تاپی را در عشق آباد امضا کردند  در این بین اگر از دیدگاه عشق آباد  به  این پروژه بنگریم اهداف ترکمنستان از اجرای این پروژه چه میتواند باشد و این امر تا چه میزانی می تواند سیاست گذاری انرژی  عشق آباد را از سایه روس ها بیرون برد؟

ترکمنستان کشوری است که به دریای آزاد راه ندارد و قبل از فروپاشی شوری کلیه تعاملات انرژی خود را با روسیه و کشورهای دیگر عضو اتحاد جماهیر شوری انجام می‌داد . پس از فروپاشی و استقلال ترکمنستان که ذخائر گاز بسیار زیادی دارد تعاملات خود را با ایران و سایر کشورها برای صادرات گاز و نفت آغاز نمود که خط لوله انتقال گاز ایران از آن جمله است. طرح صادرات گاز به چین و هند هم همواره در سر لوحه برنامه‌های صادرات گاز در ترکمنستان بوده است. صادرات به هند همواره تحت شعاع صادرات گاز ایران به هند بود که علاوه بر آنکه برای هند تعامل بازار ایران ارحجیت داشت عبور خط لوله انتقال گاز از افغانستان با مخاطرات زیادتری روبرو بود. عشق آباد همواره سعی کرده است که مشتریهای متفاوتی را برای گاز خود داشته باشد که بطور دربست در اختیار روسیه و شرکت گاز پرم قرار نگیرد. اگر این توافقنامه عملی شود ترکمنستان در یافتن بازار مهمی مانند هند و اتکا کمتر به روسیه موفق بوده است.

با توجه به وجود موانع امنیتی در گذشنه بر سر را اجرای این پروژه به نگاه شما اجرای این پروژه با توجه به گذر از مناطق  تقریبا ناامن افغانستان و  پاکستان تا چه حدی ممکن است با مشکلاتی روبرو گردد ؟

مسئله امنیت خط لوله انتقال گاز از افغانستان همواره مورد بحث بوده است و تا زمانیکه صلح و ثبات در افغانستان وجود نداشته باشد اقتصاد این طرح همواره مواجه با مسائل امنیتی خواهد بود . البته این اولین باری نیست که لوله انتقال گاز و یا نفت از نقطه‌ای عبور می‌نماید که در‌گیریهای محلی و قومی ریسک را زیاد می‌نماید. امکان آنکه راهکارهایی برای کم کردن این ریسک پیدا نمود ، وجود دارد.

در واقع هند به عنوان کشوری بزرگ ودر حال رشد و نیاز روز افزون به انرژی  چه نگاهی به این خط لوله دارد آیا دهلی به سیاست متنوع کردن منابع وارداتی انرژی دست زده است  ؟  دراین حال  روابط با امریکا تا چه  حدی توانسته  این کشور را مجاب به عدم حضور در خط لوله صلح و حضور در تاپی کند ؟

در 20سال گذشته هند به دنبال دسترسی به گاز طبیعی برای تولید برق و مصرف در صنایع خود بوده است . مذاکرات برای خط لوله صلح با ایران از سال 1989 شروع شد . عدم موفقیت این مذاکرات در 10 سال اول که عمدتاً به علت اصرار هند برای پیدا کردن مسیری که کمترین ریسک را داشته باشد و همچنین عدم تصمیم‌گیری مقامات ایران در قیمت گاز بود این طرح را به جایی رسانید که تحریمهای آمریکا و فشارهای سیاسی برای معوق گذاشتن طرح از طرف غرب شروع شد و در حال حاضر علی رغم آنکه هندی‌ها هنوز بطور کلی علاقمندی نشان می‌دهند ولی عملاً خط لوله صلح فقط به پاکستان پیگیری می‌شود و از این نظر حتی اسم این طرح که بخاطر کمک به صلح بین هند و پاکستان معروف شده بود دیگر چندان مربوط نمی‌باشد.

به نگاه شما امضا و اجرای خط لوله تاپی  تا چه حدی می تواند رقیبی مهم برای  خط لوله صلح باشد در این میان امضای اجرای این خط لوله چه تاثیراتی میتواند بر منافع  و یا سیاست های کوتاه مدت و بلند مدت ایران در حوزه انرژی و صدرو آن به خارج از کشور بگذارد

در حال حاضر مذاکرات برای صادرات گاز ایران به شرق به پاکستان می‌باشد و صحبتهایی هم برای آنکه ادامه از پاکستان به چین انجام شود در میان بوده است . قرارداد گاز ترکمستان به پاکستان و هند فقط وقتی می‌تواند در طرح صادرات گاز ایران تأثیر گذار باشد که قیمت گاز ترکمنستان به پاکستان و هند بسیار پایین‌تر از قیمت صادرات گاز ایران به پاکستان باشد که در این صورت پاکستان سعی خواهد نمود کمترین مقدار گاز را طبق قرارداد از ایران خریداری نماید. اگر ایران بتواند با یک دیپلماسی پویا خط لوله انتقال گاز ترکمنستان افغانستان پاکستان را به عوض افغانستان از طریق ایران انجام دهد از دوباره کاری جلوگیری می‌شود و همه برنده خواهند بود . بدین ترتیب که به عوض احداث خط لوله انتقال جدید که احتمالاً حدود 10 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت ترکمنستان گاز به شمال ایران بدهد و ایران در مقابل از طریق خط لوله 56 اینچ احداث شده به پاکستان و هند گاز صادر نماید.

در صورت موفقیت ترکمستان در اجرای  خط لواه تاپی به نگاه شما  پتانسیل صادراتی این کشور در راه  اجرای پروژه ای همانند ترانس خزر تا چه اندازه ای است و این کشور به پیگیری آن با وجود مخالفت های زیست محیطی ادامه خواهد دا د؟ گذشته از این شما آینده سیاست های انرژی ترکمنستان را چگونه ارزیابی می کنید ؟

موفقیت ترکمنستان برای اجرای انتقال گاز به اروپا از طریق دریای خزر همواره از احتمال کمی برخوردار بود زیرا روسیه نیز با آن موافق نمی‌باشد و رقیب جدیدی را برای عرضه گاز به اروپا  بر نمی‌تابد . علاوه بر آن برای تحقق بخشیدن به این طرح ترکمنستان می‌باید علاوه بر مشکلات سیاسی و اقتصادی عبور خط لوله انتقال گاز از طریق دریای خزر منابع گازی خود را نیز بصورت جدی توسعه دهد . به نحوی که بتواند همزمان صادرات خود را طبق قراردادهای موجود به روسیه و ایران و طبق قرارداد جدید به پاکستان و در ضمن به اروپا انجام دهد.