دکتر مهدی محمدنیا
استاد دانشگاه و کارشناس اروپا
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
گذشته روابط دو کشور
روابط ایران و فرانسه بعد از انقلاب اسلامی دوره های پر فرازو نشیبی را پشت سر گذاشته است. در طول این سال ها روابط دو کشور از یک سو متأثر از طیف حوادث منفی همچون میزبانی گروه های ضد انقلاب،حمایت از عراق در جنگ تحمیلی این کشور علیه ایران، بمب گذاری سال 1365 پاریس ، موضوع سلمان رشدی ، دادگاه میکونوس و در نهایت متأثر از برنامه هسته ای ایران بوده است و از سوی دیگر این روابط تحت تأثیر یکسری تحولات مثبت همچون اخراج مسعود رجوى از فرانسه، روی کار آمدن دولت سازندگی و نیاز به بازسازی کشورو متعاقب آن شروع گفتگوهای انتقادی با اروپایی ها ، روی کار آمدن دولت اصلاحات در ایران و سیاست تنش زدایی با غرب و متعاقب آن شروع گفتگوهای سازنده با کشورهای اروپایی و اخیرا تحت تأثیر به نتیجه رسیدن گفتگوهای هسته ای در چارچوب توافق نامه برجام بوده است. هر کدام از این تحولات مثبت و منفی در دوره های مختلف زمینه های تعمیق یا تقلیل روابط ایران با فرانسه را فراهم کرده است.
واژگان كليدي: ايران ، اولاند، فرانسه، سياست خارجي، رويكرد، خاورميانه
نوع اختلافات و حوزه های اختلاف ایران و وفرانسه
ایران و فرانسه در حوزه های مختلف منطقه ای همواره دیدگاه های متفاوتی داشته اند. با وجود حل شدن بحران هسته ای ایران، هنوز بحران فلسطین، موضوع حقوق بشر، خروج منافقین از لیست گروه های تروریستی در فرانسه، نوع برداشت از تروریسم در خاورمیانه و بویژه آینده سیاسی بشار اسد، از موضوعات مهم مورد اختلاف دو طرف هستند. فرانسه در رابطه با مناقشه فلسطین -اسراییل، اعلام کرده است که در صورت به بن بست رسیدن مداکرات صلح، کشور مستقل فلسطین را برسمیت خواهد شناخت. موضوعی که با دیدگاه ایران اختلاف اساسی دارد. ایران معتقد است با وجود برسمیت شناخته شدن کشور مستقل فلسطین در کنار کشور اسراییل، باز حقوق فلسطینی های قابل استیفا نخواهد بود. آینده سیاسی بشاراسد موضوع جدی دیگر مورد اختلاف ایران و فرانسه است. فرانسه معتقد است که بشار اسد نباید در آینده سیاسی سوریه جایگاهی داشته یاشد. در حالیکه ایران بشار اسد را بخشی از راه حل بحران سوریه تلقی می کند.
فرصت های کنونی در روابط دو کشور در حوزه های گوناگون امنیتی سیاسی و ژئوپلتیکی
امروزه امکان همکاری های سیاسی- امنیتی با فرانسه در حوزه های موضوعی مختلف فراهم شده است. از آن جمله می توان به مبارزه با تروریسم و افراطی گری در منطقه بویژه در سوریه و عراق و نیزهماهنگی برای پایان جنگ یمن اشاره کرد. نکته مهم این است دو کشور هنوز کاملا به درک مشترکی از تروریسم دست پیدا نکرده اند و این مسیرهمکاری مشترک بین دوکشور را با مشکل مواجه می کند. حوادث تروریستی نوامبر 2015 زنگ خطر جدی برای فرانسه بود تا موضوع مبارزه با تروریسم بویژه گروه تروریستی داعش را جزء اجتاب ناپذیر امنیت ملی خود تلقی کند و این زمینه را برای همکاری های اطلاعاتی و امنیتی ایران با فرانسه در مبارزه با تروریسم بویژه در سوریه فراهم کرده است. فرانسه خوب می داند که بدون همکاری های امنیتی و اطلاعاتی با ایران، امکان مبارزه با داعش در منطقه امکان پذیر نیست. موضوعی که امریکایی ها نیز با اعلام موافقت از دعوت ایران به گفتگو های ژنو در رابطه با آینده سوریه و مبارزه با داعش در این کشور ، به نقش اجتناب ناپذیر ایران در حل بحران سوریه اعتراف کردند. در این راستا، فرانسه و امریکا حتی با عقب نشینی از پیش شرط قبلی خود در مذاکرات ژنو مبنی بر کناره گیری بشار اسد از قدرت، به نوعی ایران را به عنوان بخشی از راه حل بحران سوریه پذیرفتند. حیاتی بودن موضوع مبارزه با تروریسم برای امنیت ملی فرانسه و ترس از بن بست مذاکرات صلح، فرصت بی نظیری را برای ایران فراهم کرده است تا بتواند در چارچوب همکاری با فرانسه و سایر کشورهای اروپایی، همه اشکال تروریسم – که امروزه محل اختلاف نظر است- به عنوان یک “تهدید جمعی” معرفی کرده و از منابع بین المللی در سرکوبی این گروه ها بهره گیرد و اعتبار و جایگاه خود را در سیاست بین الملل به عنوان یک کشور “امنیت ساز” ارتقا بخشد.
فرصت های اقتصادی در روابط دو کشور
روابط اقتصادی فرانسه با دیگر کشورها بویژه ایران عمدتا تحت تأثیر متغیرهای فرا اقتصادی بوده است که در نتیجه آنها ، گاهی این روابط تعمیق و گاهی به حداقل رسیده است. به عبارتی، متغیرهای سیاسی نقش تعیین کننده در کمیت و کیفیت روابط اقتصادی فرانسه با ایران داشته اند. به عنوان مثال قبل از تصویب تحریم های اقتصادی علیه ایران، فرانسه یکی از بزرگترین صادرکنندگان کالا به ایران در اتحادیه اروپا محسوب می شد..این کشور تا سال ۲۰۱۱ و قبل از تحمیل قوانین مصوب کنگره به شرکای اروپایی توسط دولت آمریکا، سالانه حدود دو میلیارد یورو کالا به ایران صادر می نمود. اما به دنبال تصویب تحریم علیه ایران، صادرات فرانسه به ایران بسیار کاهش یافت به گونه ای که در سال 2013 به حدود 500 میلیون یورو تقلیل بیدا کرد.
یکی از مهمترین موضوعات سیاسی که امروزه فرصت مناسبی رابرای تعمیق و گشترش روابط ایران با این کشور فراهم کرده است، توافق نامه برجام است که چشم انداز بلند مدتی را فرا روی اقتصاد ایران گشوده است. پتانسیل های اقتصادی فرانسه به عنوان یکی از مهمترین قدرت های اقتصادی اروپا، زمینه های همکاری اقتصادی و صنعتی این کشور با ایران را در حوزه های موضوعی مختلف اعم از نفت و گاز، حمل و نقل ، خودرو سازی ، راه آهن، لوکوموتیو، صنایع مخابرات، انفورماتیک و بانکی و مالی فراهم کرده است به گونه ای که این همکاری ها می تواند، ایران را نه به عنوان صرف وارد کننده کالا، بلکه به بخشی از فرایند تولید محصول تبدیل کند. با توجه ظرفیت و جذابیت بازار ایران برای شرکت های اروپایی، این موضوع بویژه در سفر اخیر ریاست محترم جمهوری به این کشور، مورد توجه برخی شرکت های بزرگ فرانسوی بویژه توتال ، بژو و رنو قرار گرفته است.
حوزه های همگرایی و همکاری دو کشور در مسائل منطقه ای
مبارزه با تروریسم و افراطی گری در منطقه بویژه در عراق و سوریه، با وجود برخی اختلافات ، دغدغه مشترک دو کشور می باشد. دو کشور تهدید تروریسم بویژه داعش را مهترین چالش علیه امینیت ملی خود تلقی می کنند. طبیعتا همکاری های سیاسی-امنیتی ایران و فرانسه ، با توجه به توان عملیاتی این کشور در سوریه، می تواند شتاب بیشتری به سرکوبی گروه های تروریستی بدهد. حوزه دیگر همگرایی دو کشور، به جنگ یمن بر می گردد. ایران و فرانسه به خوبی می دانند که تداوم بیشتر بحران یمن، زمینه مناسب برای رشد گروه های ترورسیستی را فراهم می کند. موضوعی که -باتوجه به سیالیت جغرافیای این گروه ها- برای امنیت ملی فرانسه قابل پذیرش نیست.
عوامل موثر در آینده روابط دو کشور
آینده روابط اقتصادی دو کشور بستگی به مدیریت فضای سیاسی دارد .با توجه به اینکه در دهه های گدشته همواره کمیت و کیفیت روابط اقتصادی فرانسه با ایران تابعی از فضای سیاسی موجود بوده است، لذا مدیریت این فضا و پرهیز از ورود سیکل جدید رادیکالیسم به فضای سیاست خارجی، نقش تعیین کننده ای در تضمین تداوم و گسترش روابط اقتصادی این کشور با ایران خواهد داشت. با این وجود، با توجه به وجود دوره های مختلف ناپایداری و عدم ثبات در روابط اقتصادی فرانسه و ایران، بر تصمیم گیرندگان کشور است که در فضای گشوده شده پسا برجام، با گسترش “چند جانبه گرایی اقتصادی” بویژه با کشورهای صاحب صنعت و تکنولوژی، ریسک این روابط را در فضای تنش آلود احتمالی، کاهش دهند.
یک نکته مهم این است که توافق نامه برجام توانسته است مجددا شکاف سیاسی قابل توجهی را – که بیش از این در دولت اصلاحات شکل گرفته بود-بین اروپا وامریکا ایجاد نماید. لذا با مدیریت فضای سیاسی باید موظب بود تا این شکاف مجددا تبدیل به نزدیکی اروپا به امریکا نگردد.تاریخ نیز موید این موضوع بوده است که هر زمان قدرت های بزرگ در مواجه با ایران به سمت همگرایی حرکت کردند، بیشترین آسیب متوجه منافع ملی ایران شده است.
