دکتر سعید خالوزاده

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

 بیان رخداد   

         بعد از سقوط صدام حسین و بعد از برادران کرد عراقی خود در سال 2003، این بار نوبت کردهای سوریه (ده درصد جمعیت) است که از اوضاع آشفته کنونی در سوریه بهره ببرند تا سرنوشت فردای خود را بدست بگیرند. شهرهای شمالی سوریه یکی یکی از دست کنترل بشار اسد بیرون می آیند و بدست این اقلیت غیر عرب که سال ها توسط دولت مرکزی دمشق سرکوب می شدند می افتند. خالد عیسی یکی از مسئولین کرد سوری که به پاریس پناه آورده است در گفتگو با روزنامه فیگارو در این باره می گوید مناطق قبانه، آفرین، عمودا، دریکا حاکمو، جیر حلاقه توسط کردها اداره می شوند. فقط شهرهای کامشلی و راس العین و در باشیه باقی مانده اند که در این شهرها مقامات محلی به کرد ها قول داده اند به آرامی کنترل اوضاع را به خود کرد ها بدهند. زیرا برخلاف مناطق سنی نشین که  شورشیان و قوای وفادار به بشار اسد هنوز در حال درگیری هستند، در مناطق کرد نشین انتقال مسئولیت ها خیلی با خشونت انجام نمی شود. باید گفت که از ابتدای قیام های اعتراضی کرد ها نوعی انتظار توام با احتیاط را پیشه کرده اند.

کلیدواژگان: کرد، سوریه، خودمختاری، ترکیه

تبیین رخداد

         رژیم سوریه در شرایط جنگ داخلی کنونی در نظر دارد کنترل اوضاع مناطق کردنشین را به خود آنها بدهد. این امر در مناطق کردنشین بسیاری صورت گرفته است. برای مثال در شهرکمیشلی  با 250 هزار سکنه، سه ورودی اصلی منطقه توسط کردها  حفظ می شوند و طرفداران حزب اتحاد دمکراتیک که اصلی ترین فراکسیون کردها هستند، فرستاده ای را برای مذاکره فرستاده اند تا با مسئولین اداری در باره چگونگی و جزئیات امر مذاکره کنند. از طرفی، دمشق از روسای امنیتی و تنها حزب حاکم بر قدرت یا همان بعث خواسته است خود را نجات داده و فرار کنند ولی در عوض از کارکنان و کارمندان خواسته شده است بر سرکارشان برگردند. هدف از این کار این است که از خلاء قدرت جلوگیری شود. امنیت منطقه نیز توسط واحدهای دفاعی مردمی و غیر نظامی های مسلح که توسط حزب اتحاد دمکراتیک و از سال قبل به این طرف آموزش داده می شوند، تامین خواهد شد .

         بر خلاف کردهای عراق، کردهای سوری اطمینان می دهند که قصد مبارزه برای کسب استقلال را ندارند. خالد عیسی قسم می خورد که : ” هدف ما اداره کردن امور خود است و ما به دنبال جدایی نیستیم “.فقط همین باقی مانده است که شبیه کردهای عراقی در دوران بعد از صدام حسین، پرچم سوریه زود برداشته شده و پرچم کردها جایگزین آن شود. با وجود اینکه مامورین بعثی تا حدود زیادی از چشم انداز مناطق کرد نشین بیرون رفته اند ولی موانعی هنوز بر سر راه خودمختاری کردها وجود دارد.

         مشکل اول کردهای سوریه، مشکل داخلی است. این مشکل توسط قبایل عرب رقم خورده است که در مناطق کردنشین حضور دارند و این مناطق، به دلیل دارا بودن منابع نفت و گاز تحت کنترل دولت مرکزی  می باشند. آنها حتی در مناطق حاشیه ای همچون رقاء و دیر الزور نیز حضور دارند. در این مناطق قبایل عربی می توانند اوضاع را متحول و کفه ترازو را به سوی دیگر متمایل کنند. عیسی می گوید« به همین خاطر است که ما با نمایندگان آنها در ارتباط هستیم تا استراتژی خود را به آنها بفهمانیم که هدف اتحاد سوریه است و نه جدا شدن از سوریه». با این حال به رغم اطمینان هایی که داده می شود در برخی شهرها همچون “ترباسپی” درگیری  هایی میان کردها و عرب ها به وقوع پیوسته است.

         خطر دومی که کردها را تهدید می کند از ناحیه ترک ها است.  به اعتقاد آنکارا، خواسته های کردهای سوریه به همان اندازه خواست کردهای عراق غیر قابل قبول است. پ.ک.ک دشمن قسم خورده ترکیه است و کرد ها معتقد هستند که آنکارا قوای متعددی را برای بهم ریختن نظم درونی کردها و تقویت ضدیت
خود با آنها نیز آغاز کرده است. سرویس های اطلاعاتی ترک ها قبایل عرب را تحریک می کنند تا برای تشکیلات اداری کرد ها مشکل تراشی کنند. از سوی دیگر ترکیه به دنبال آن است برخی از پناهجویان سوری (بیشتر عرب ها) را به آن سوی مرز بفرستد تا در تحقق خواسته های کردها مشکل درست کنند. از سوی دیگر تاکنون آنکارا هیچ تردیدی در حمایت از شورای ملی سوریه که اصلی ترین ساختار اپوزیسیون سوری و در ترکیه مستقر است، به خود راه نداده است.

         جدید ترین موضع گیری عبدالباسط صیدا در این خصوص بخوبی نشان دهنده این موضوع است. وی گفته بود ما خواهان پیدا شدن پرچم های کرد نیستیم، بلکه فقط به دنبال استقلال کشوریم. وی این موضوع را بعد از دیدار خود با وزیر امورخارجه ترکیه اعلام کرد و افزود: “بیش از هر زمان دیگر استراتژی ما باید پرهیز از درگیری باشد چه با سوری های غیر عرب و چه با ترکیه. ما باید نشان دهیم که به دنبال آن نیستیم تصویری از یک دولت کرد بیرون آمده از درون سوریه ارائه دهیم”.

خودمختاری کردهای سوریه

         رهبران احزاب کرد سوریه خواستار یک همه‌پرسی پس از سقوط احتمالی بشار اسد هستند. اخیرا بیش از ۲۰۰ نماینده‌ کرد سوری از ۲۵ کشور برای یک کنفرانس دو روزه در اربیل، پایتخت منطقه‌ی خودمختار کردستان عراق گرد هم آمدند. حامد درویش، رهبر حزب مترقی دمکرات کرد سوریه در این رابطه گفت: «ما نمی‌خواهیم دقیقا آنچه در عراق اتفاق افتاد، در سوریه نیز رخ دهد، زیرا با شرایط متفاوتی روبه‌رو هستیم.» وی افزود: «ما می‌خواهیم که حقوق ما در قانون اساسی کشور ذکر شود و از سوی برادران عرب ما به‌رسمیت شناخته شود.» عبدالحکیم بشر، رهبر حزب دمکرات کرد سوریه نیز خواستار خودمختاری برای مناطق کردنشین در چارچوب یک سوریه‌ی واحد مبتنی بر عدم تمرکز قدرت شد. مسعود بارزانی، رهبر منطقه‌ی خودمختار کردستان عراق از کردهای سوریه حمایت می‌کند.

         برهان غلیون رئیس سابق شورای ملی سوریه در کنفرانس “دوستان سوریه” اعلام کرد که اگر حکومت بشار اسد سرنگون شود به کردها خودمختاری داده خواهد شد. به گزارش رویترز، برهان غلیون  در تاریخ ۲۴ فوریه 2012 در سخنرانی خود در کنفرانس “دوستان سوریه”، از حقوق کردها در این کشور پشتیبانی کرد. غلیون در کنفرانس “دوستان سوریه” که با حضور نمایندگان بیش از ۷۰ کشور و سازمان بین‌المللی در تونس برگزار شد، گفت: “سوریه نوین با دولتی غیرمتمرکز خواهد بود و به مقام‌های محلی اجازه خواهد داد که کنترل مسائل خود را خود در دست بگیرند.” وی خطاب به کردها گفت: “هویت شما به‌رسمیت شناخته خواهد شد و در شکل ملی مورد احترام قرار خواهد گرفت. همچنین حقوق شهروندی شما نیز تضمین خواهد شد. شما نقش مهمی در بازسازی سوریه‌ رؤیایی ما ایفا می‌کنید؛ سوریه‌ای که چندین دهه در آرزوی آن هستیم.” برهان غلیون همچنین تأکید کرد که تناقضی میان سوریه‌ای با ریشه عرب و احترام به هویت ملی کردها وجود ندارد.

    کردها با ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت ۲۲ میلیون نفری سوریه بزرگ‌ترین اقلیت قومی این کشور را تشکیل می‌دهند. بدین خاطر در شورای ملی سوریه نیز حضور دارند. شورای ملی سوریه در تاریخ ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۱ با شرکت۱۴۰ نفر از فعالان و شخصیت‌های سیاسی این کشور در استانبول تشکیل شد که بخشی از نیروهای آن در خاک سوریه هستند. در شورای ملی سوریه نمایندگانی از کمیته‌های محلی که تظاهرات را سازماندهی می‌کنند، کردها، آشوری‌ها، اخوان‌المسلمین که سال‌هاست فعالیت‌شان ممنوع است و چهره‌هایی چون بسمه قضمانی، سخنگوی مطبوعاتی این شورا و عبدالباسط سیدا، متفکر سوری شرکت دارند.

         “دولت باغچه‌لی”، رهبر حزب حرکت ناسیونالیست ترکیه، اخیرا در نشست نمایندگان مجلس این حزب، از وعده های گروه های معارض سوری به کردها در زمینه اعطای خودمختاری به آنان در آینده به شدت ابراز نگرانی کرد. باغچه لی با تشبیه توطئه ها علیه سوریه به ابرهای تیره و تاری که به سرعت در حال گسترش است، در مورد افزایش احتمال مداخله بین المللی در سوریه هشدار داد و گفت تحت این شرایط سرپا ماندن دولت فعلی در سوریه دشوار به نظر می رسد و علائم این امر امروزه بیش از پیش آشکار شده است. وی افزود در مورد لیبی نیز قبل از سرنگونی قذافی نشست هایی مشابه تحت عنوان دوستان بین المللی لیبی برگزار شد و سپس این کشور تسلیم پنجه های صلیبیون گردید و امروز نیز مدعیان دوستی سوریه در صدد حمله و سرنگونی دولت دمشق هستند. رهبر حزب حرکت ناسیونالیست در ادامه تصریح کرد که آنچه که بیش از همه نگران کننده است، وعده های گروه های معارض سوری به کردهای این کشور در زمینه اعطای خودمختاری به آنان است، چونکه در این صورت بعد از کردهای شمال عراق، در نوار جنوبی ترکیه، دولت خودمختار دیگری متشکل از کردها شکل خواهد گرفت و بدین ترتیب پروژه تشکیل دولت کردستان با الحاق چهار بخش به یکدیگر رفته رفته کامل می شود.

دورنما رخداد

         با توجه به روند تحولات در سوریه و نگاهی که کشورهای منطقه به سوریه دارند، به نظر می رسد خودمختاری کردهای سوریه یک موضوع بسیار مهم در بستر وقایع اخیر است. شرایط کنونی نیز به نفع این ایده پیش می رود. البته به نظر نمی رسد که کردهای سوریه خواستار منفک و استقلال از سوریه و تشکیل یک کشور مستقل باشند و بیشتر ترجیح می دهند در قالب یک کشور بصورت فدرال زندگی کرده و امورات داخلی خود را در دست داشته باشند. این در حالی است که ترکیه که بیشترین تعداد کردهای منطقه را دارد از این ایده به هیچ وجه خشنود نیست و نگرانی آنرا دارد که هرگونه خودمختاری در بین کردهای سوریه وضعیت را در بین کردهای ترکیه بهم بزند و آنها را نیز بسمت خودمختاری سوق دهد.

         به دنبال عقب‌نشینی ارتش سوریه از چند شهر بزرگ و اصلی کردنشین این کشور در امتداد مرزهای مشترک سوریه با ترکیه، گروه‌های کرد مسلح نزدیک به «پ‌ک‌ک» این شهرها را به تصرف خود درآوردند و پرچم‌های «پ‌ک‌ک» را بر فراز ساختمان‌های دولتی به احتزاز درآوردند؛ امری که باعث خشم و نارضایتی کشور ترکیه شده است که دهه‌هاست با پ‌ک‌ک در مناطق کردنشین خود وارد جنگ خونین شده است. اینکه ارتش سوریه تحت فشار مخالفان و یا در یک برنامه حساب‌شده‌تر از شهرهای کردنشین عقب‌نشینی کرده است محل مناقشه است، ولی برداشت دولت ترکیه این است که دولت سوریه عامداً و آگاهانه این مناطق را به حزب کارگران کردستان واگذار کرده است تا وضعیتی شبیه کردستان عراق به وجود بیاورد و پ‌ک‌ک بتواند پایگاهی مطمئن علیه ترکیه برای خود فراهم نماید. از طرفی، خودمختاری که قبلا کردهای عراق بدست آورده اند می تواند رهنمای کردهای سوریه و ترکیه باشد و جشم اندازهای جدیدی را برای آنها بوجود آورد. البته گذشت زمان و پیشرفت در روند وقایع خیلی قابل پیش بینی نیست و می تواند هر احتمالی را بوجود بیاورد.