فرزاد رمضانی بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
مقدمه: كردهاي تركيه مهمترين اقليت اين كشور به شمار ميروند. اقليتي كه در دهه هاي گذشته نوعي واگرايي و ناساگاري ويژه را با ترك ها داشته است. در اين بين احزاب و جريانهاي سياسي كرد نقش عمده اي در واگرايي و تنش دامنه دار با دولت داشته اند. بنابراين براي شناخت بيشتري از اين جريان ها و گروه ها به گفتگويي با دكتر افشار سليماني كارشناس مسائل تركيه پرداخته ايم:
مركز بين المللي مطالعات صلح: در نگاهي كلي احزاب سياسي كرد در تركيه به چند دسته تقسيم ميشوند ؟
بصورت کلی احزاب کرد ترکیه به ۳ گروه تندرو، اصلاح طلب و همسو با دولت تقسیم می شوند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: میزان نفوذ احزاب و جریان های غیر قانونی، تندرو و استقلال طلب کردی در ترکیه (همچون پ. ک. ک) به چه عواملی بستگی دارد ؟
در پاسخ به این سوال ابتدا لازم می دانم در مورد یکی دو موضوع توضیح مختصری بدهم. در واقع زمانی که از نفوذ صحبت می کنیم باید سطوح و طبقات آن را مد نظر داشته باشیم. نفوذ در میان مردم ( در اینجا کردهای ترکیه) با نفوذ در دولت ترکیه دو مقوله متفاوت است. تفاوت میان این دوسطح نفوذ در ترکیه بویژه دردوره قبل از حاکمیت حزب عدالت و توسعه بسیار فراوان بود، اما در دهه اخیر با اصلاحاتی که درزمینه تامین برخی حقوق كردها دراین کشورصورت گرفته از میزان این تفاوت کاسته شده است. حزب عدالت وتوسعه در پی اقدامات اصلاحی خود در قبال علویان وكردها توانست آراء زیادی از آنها را درانتخابات های دهه اخیر به سوی خود جلب نماید.
هرحزبی که بتواند بیشترین میزان از مطالبات كردها را پی گیری نماید باطبع از نفوذ زیادتری برخوردار خواهد بود. آنچه که مهم است رعایت یا عدم رعایت خطوط قرمز( که در قانون اساسی ترکیه مندرج است)، استراتژی و تاکتیکهای احزاب در راستای پی گیری مطالبات كردها است. یعنی احزابی که براساس قانون اساسی ترکیه فعالیت نمایند بیشتر مقبول دولتیها و کمتر مقبول کردها است. برعکس این معادله نیز صادق است و احزابی که از طریق مسالمت آمیز به دنبال تامین مطالبات کردها هستند بیشتر از احزابی که روشهای غیر مسالمت آمیز را مورد استفاده قرار می دهند مقبول کردها هستند. برای شفاف تر شدن موضوع بهتر است قدری به گذشته برگردیم و فرایندهای این پروسه را بیشتر مورد توجه قراردهیم در این صورت برآیندهای کنونی وضعیت کردها واحزاب متمایل به آنها بهتر قابل دریافت خواهد بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جايگاه احزاب قومي بر اساس قانون اساسی و قانون احزاب ترکیه چيست؟
طبق قانون۱۹۲۳ اقلیت های ترکیه بر حسب مذهب تعریف شده اند و چون كردها مسلمان هستند و از لحاظ مذهب با ترک ها دارای یک مذهب هستند جزء اقلیت ها محسوب نمی شوند. بر اساس قانون اساسی و قانون احزاب ترکیه، هیچ حزب قومی و قبیله ای در این کشور حق فعالیت ندارد نظام ترکیه از همان ابتدای تشکیل، موجودیت كردها را نفی کرده و اجازه بازی در میدان سیاست این کشور را به آنها نداده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه محافل و احزاب لائيك تركيه به معضل كردها در تركيه چگونه است ؟
محافل لائیک ترکیه با سوءظن و بدبینی به كردها می نگرند و همیشه در پی سرکوب و عقب مانده نگاه داشتن آنها می باشند. اگر چه تاکنون جریانهای کردی رادیکال در ترکیه بیشتر بوده است، اما با توجه به تحولات سیاسی دهه اخیر در ترکیه و رویکردهای متفاوت حزب حاکم عدالت وتوسعه درقبال كردها و علویان ترک و کرد به نظر می رسد در آینده جریانهای اصلاح طلب کرد بیشتر رشد خواهند کرد. در حال حاضر خواسته های كردها ترکیه، ایجاد رفاه بیشتر و حفظ فرهنگ و آداب ورسوم کردی بویژه زبان کردی دراین کشوراست.
در واقع معضل کُردها، اصطلاحی است که ظرف سالیان گذشته به طور رسمی وارد ادبیات سیاسی ترکیه شده و هر وقت از مشکلی به نام کردها سخن می رود، تاریخچه نسبتا دور و درازی از یک جنگ مسلحانه در ذهن متصور می شود که جان هزاران نفر را گرفته، باعث تخلیه ۴ هزار روستای مناطق کردنشین شده و صدها میلیارد دلار هزینه اقتصادی در برداشته است. واقعیت آن است که با کناررفتن دولت «بولنت اجویت» و پیروزی حزب اسلامگرای عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، مسیر سیاسی تازه ای برای حل مشکل کردها ایجاد شد. تلاش های دولت اردوغان از یک سو و اقدامات صلح طلبانه حزب کارگران کردستان ترکیه از دیگر سو، در گشودن این مسیر نقش مهمی داشته است. حزب کارگران کردستان ترکیه با اعزام چندین گروه از کادرهای سیاسی خود به آنکارا و تسلیم شدن آنان به ترکیه، حسن نیت خود را نشان داده و از دیگر سو دولت اردوغان نیز برای حل این معضل گام های بلندی برداشت. اما در این میان عوامل بسیاری سبب شدند تا پروسه صلح و توافق بین حزب کارگزان کردستان ترکیه و دولت ترکیه با معضلات و بن بست های جدیدی روبرو شود
مركز بين المللي مطالعات صلح: جريان ها و گرايش هاي تندرو و راديكال كرد در تركيه در چه وضعيتي به سر مي برند ؟
جریانهای تندرو كردها اساسا بدنبال تجزیه ترکیه و تشکیل کردستان مستقل می باشند. برخی از جریانهای رادیکال هم که خیلی کم تعدادند، به راههای قانونی و سیاسی جهت احقاق حقوق كردها تاکید دارند. به رغم اینکه کردها بخش قابل توجهی از جمعیت ترکیه اند، اما جریانهای رسمی و قانونی کرد در این کشور بسیار کم است. کردها حدود ۲۴ درصد از جمعیت کشورهفتاد وهشت میلیونی ترکیه را تشکیل داده و اکثرا نیز در مناطق شرق و جنوب شرق ترکیه ساکن هستند.
بیشترین جریانهای کرد ترکیه جزء احزاب تندروهستند و هیچ یک مجوزقانونی برای فعالیت نداشته و زیرزمینی فعالیت میکنند. نقطه اشتراک تمام احزاب رادیکال، تجزیه ترکیه و تشکیل کردستان مستقل می باشد. برخی از این احزاب اساسا یکدیگر را قبول نداشته ودر مقاطعی با یکدیگروحتی در برخی موارد در درون یک حزب درگیری هم داشتهاند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: وضعيت و توان بازيگري پ.ك.ك به عنوان مهمترین حزب رادیکال و تندرو كردي چگونه است؟
پ.ک.ک از پر سابقه ترین، با نفوذترین و رادیکال ترین جریانهای کردی ترکیه است. رهبر این جریان عبدالله اوجالان می باشد. این حزب بر خلاف اساسنامه خود که تاکید بر حل دموکراتیک مساله كردها دارد روش مبارزه مسلحانه را برگزیده و هدف نهائی خود را تشکیل کردستان بزرگ قرار داده است. اوجالان در سال۱۹۷۴ با عدهای از همفکران خود حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) را تاسیس شد. درپی عملیاتهای نظامی این حزب طی سالهای گذشته تا کنون بیش از ۳۰ هزار نفر کشته شدهاند. عبدالله اوجالان که مدتها در سوریه اقامت داشت، چند سال پیش در کنیا دستگیر و به اعدام محکوم شد،که به علت لغو حکم اعدام که درراستای تلاش برای ورود به اتحادیه اروپا صورت گرفت (که تاکنون تحققق نیافته )به حبس ابد محکوم شد.
در گذشته برداشتن قانون اعدام باعث شد دولت ترکیه از سوی منتقدان داخلی متهم به وارفتگی و تسلیم شده و از سویی دیگر، جناح های پنهانی که منافع خود را در تداوم جنگ می دیدند، دست به هر اقدامی بزنند تا حزب کارگران کردستان ترکیه را با تاکتیک حملات هوایی و بمباران کوهستان های قندیل در شمال عراق پاکسازی نمایند. با وجود آن که حملات هوایی ارتش ترکیه ضربات زیادی به چریک های حزب کارگران کردستان ترکیه وارد کرد، اما پس از چندی آغاز حملات چریکی در قالب گروه های کوچک از یک سو و افشا شدن تصمیم کودتای نظامی و دستگیری تعداد زیادی از ژنرال ها و فرماندهان رده بالای ارتش ترکیه، حملات نظامی را تا حد زیادی متوقف کرد. در همین دوران بود که دولت اردوغان پروژه ی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جدیدی را به نام گشایش در معضل کردها آغاز کرد، کانال تلویزیوین trt6 به زبان کردی آغاز به کار کرد و در شهرهای “ماردین” و “حکاری” نیز دانشکده زبان و ادبیات کردی ایجاد شد، اما این پروژه نیز از سوی جناح های ملی گرای ترکیه با مخالفت های شدید روبرو شد و دو ماه پیش از شروع انتخابات پارلمانی ترکیه، اردوغان رسما اعلام کرد که چیزی به نام معضل کردها وجود ندارد و از این پس تحولات سیاسی، عمرانی و فرهنگی مناطق کردنشین ترکیه نه بر پایه خواست نمایندگان مناطق کردنشین و حزب صلح و دموکراسی، بلکه بر اساس تصمیمات دولت آنکارا پیش خواهد رفت.
آنچه مشخص است پ.ک.ک امروزه به علت حمایت های آمریکا، اسرائیل و اروپا از قدرت مانور بیشتری در داخل ترکیه برخوردار شده و برای ترکیه مشکل ساز شده است. اشغال عراق توسط آمریکا قدرت عمل پ.ک.ک را بیشتر نموده ولی در مجموع با دستگیری اوجالان این گروه انسجام و قدرت سابق خود را از دست داده و ضعیف شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش بازيگران و عوامل خارجي در پتانسيل بازيگري پ.ك.ك در تركيه تا چه حدي است ؟
باید روی این واقعیت تاکید کرد که پ.ك.ك دارای اراده ی مستقلی نیست، و ادعاهائی که برای ایجاد کردستان مستقل در ترکیه می کند تماما وابسته به حضور نظامی آمریکا در منطقه و پشتیبانی همه جانبه اروپا است. پ.ك.ك ادعاها و تهدیدهای خود را روی دو فاکتور فوق بنا کرده است، و به تپانچه ای می ماند که توسط آمریکا بر شقیقه ترکیه گذاشته شده است. از طرف دیگر آمریکا با طرح “ارگنه کن” توان ارتش ترکیه برعلیه پ.ك.ك را نیز کنترل می کند. بدین معنی، آمریکا هر زمان خواست های خود از نیروهايی که ترکیه را اداره می کنند تامین کند اجازه عملیات محدود علیه پ.ك.ك را می دهد، ولی هیچوقت به طور استراتژیک نمی خواهد که ارتش ترکیه کار پ.ك.ك را تمام کند. زیرا آمریکا و اسرائیل می خواهند بر سر کردستان بزرگ، (که بخش مهمی از پروژه خاورمیانه بزرگ است) پ.ك.ك را بنشانند، لذا پ.ك.ك از لحاظ آمریکا یک عامل استراتژیک محسوب می شود. در اين بين بايد توجه داشت كه پ.ك.ك از شکاف های ملی، دینی و مذهبی ایجاد شده در ترکیه جسارت یافته و تمام سیاست خود را روی عمیق تر شدن این شکاف ها و جدائی ها بنا نهاده است. شکاف هائی که در نتیجه سیاست های دنباله رویAKP(عدالت وتوسعه) از آمریکا تعمیق یافته و سیاست های نادرست حزب حرکت ملی و CHP به آن دامن زده است، لذا تهدیدهای عبدالله اوجالان بعد از انتخابات شدت یافته است و آنها مسلما برای دست یافتن به اهداف خود قیام های جسته گریخته ای در شرق ترکیه سازماندهی خواهند کرد، ولی دگمه آغاز قیام ها در دست آمریکا و در واشنگتن است و با طرح مداخله در سوریه ارتباط تنگاتنگ دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در كنار پ.ك.ك مهمترین احزاب رادیکال و تندرو كردي در چه شرايطي به سر مي برند ؟
حزب سوسیالیست کردستان یکی از احزاب تندروکردستان ترکیه است که در کردستان عراق هم فعالیت دارد و فعالیتش در ترکیه بصورت غیر قانونی انجام میپذیرد. از دید این گروه بحران کردها در ترکیه بدلیل عدم پذیرش مشکل کردها از سوی دولت ترکیه است. این حزب مدتی با پ.ک.ک ائتلاف نمود ولی بعدا جدا شد و تاکید کرد که اقدامات پ.ک.ک علیه منافع کردها می باشد. این حزب از برقراری نظام فدرالی در ترکیه بر اساس اصل مساوات و عدالت حمایت و معتقدند نظام فدارالیسم باعث می شود كردها به حقوق خود برسند و صلح و آرامش به ترکیه برگردد.
گذشته از حزب سوسياليست، جنبش شمال کردستان با هدف ایجاد یک حکومت فدرال در کردستان ترکیه در سال ۲۰۰۴ در آلمان اعلام موجودیت کرد. موسس و رهبر این جریان احمد زکی اوکچو یکی از فعالان کرد تحت تعقیب است. این جنبش در حال حاضر در کردستان ترکیه بسیار شناخته شده نیست و در پی عضو گیری می باشد. اعتقاد این حزب این است که مساله پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا باید با مساله کردها پیوند داد تا بتوان امتیازاتی چون فدرال شدن را از ترکیه گرفت. به اعتقاد این جنبش در یک دهه گذشته ترکیه تنها علیه آرمانهای کردها قدم برداشته و کردها را تحت فشار قرار داده است. ترکیه از آلمان خواسته است تا از فعالیت این جنبش در این کشور جلوگیری نماید.
حزب آزادی بخش انقلابی هم از مهمترین احزاب رادیکال و تندرو كردي است.این حزب رادیکال دارای گرایش چپ است و هدفش تجزیه ترکیه و استقلال کردها می باشد. این حزب فعالیتهای مسلحانه علیه حکومت ترکیه دارد و اداره اطلاعات و امنیت ترکیه اعلام کرده که این حزب در پی ترور مقامات عالیرتبه نظامی می باشد. این حزب با پ.ک.ک همکاری دارد و تعدادی از نیروهای این حزب توسط پ.ک.ک آموزش نظامی دیده اند.
سازمان حزب الله هم از مهمترین احزاب رادیکال و تندرو كردي است. این سازمان از تشکیلات غیر قانونی و زیرزمینی است که علیه رژیم لائیک ترکیه فعالیت می کند. دو تن از رهبران پیشین این حزب در دهه گذشته به دست نیروهای امنیتی وپلیس ترکیه کشته شده اند(حسین والی اوغلی و صلاح الدین اورک مه ). برخی معتقدند که این سازمان با مشارکت میت (سازمان اطلاعات ترکیه) و موساد علیه پ.ک.ک تاسیس شده که بعد از دستگیری اوجالان تاریخ مصرفش تمام و نیروهای امنیتی در پی حذف این گروه هستند که صحت این موضوع بعید به نظر می رسد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در شرایط کنونی چه جریان های کردی در ترکیه همسو با دولت حزب عدالت و توسعه هستند ؟
اغلب احزاب کرد ترکیه، رادیکال بوده و حالت قانونی ندارند و جریانهای اصلاح طلب و همسوی کرد در ترکیه به ندرت وجود دارد. احزاب رسمی و قانونی كردها هم مثل حزب دموکراتیک خلق نیز برای اینکه توسط حکومت ترکیه منحل نشوند اعلام می کنند که تنها خاص کردها نیستند.
با توجه به این نکته مهم که اغلب کردهای ترکیه اعتقاد دارند با ظلم ملی در ترکیه مواجه اند، مورد ظلم واقع شده اند و همیشه به منزله یک تهدید توسط حکوت ترکیه نگریسته شده و محاکمه می شوند، عملا جریانهای کرد ترکیه موافق و همسو با دولت نیستند. اما با نگاه خوش بینانه و به قول معروف به شرط دیدن قسمت پر لیوان برخي از احزاب همسو مانند (حزب سوسیالیست خلق و حزب دموکرات کردستان) با دولت محسوب می شوند.
حزب سوسیالیست خلق در مناطق کردنشین ترکیه از نفوذ قابل توجهی برخوردار است و حزبی است که به صورت قانونی فعالیت می کند. این حزب پس از حزب دموکراتیک خلق بیشترین نفوذ در بین کردها را داشته و بر حل مسالمت آمیز مساله کردها تاکید دارد و از نظام فدرالیسم نیز حمایت می کند.
حزب دموکرات کردستان هم در حال طی مراحل قانونی تاسیس خود در ترکیه است و سعی دارد که خود را همسو با دولت نشان دهد. اعضای این حزب از طرفداران بارزانی رهبر حزب دموکرات کردستان عراق هستند و گفته می شود ترکیه برای تضعیف و از بین بردن پ.ک.ک و اعمال کنترل بر کردهای ترکیه از این حزب حمایت می کند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جایگاه و نفوذ احزاب سیاسی کرد اعم از تندرو و اصلاح طلب در شهرهای بزرگ ترکیه از جمله استانبول و آنکارا و به عبارتی در میان کردهای مهاجر در شهرهای بزرگ چگونه است ؟
در ترکیه قریب 19 استان کُردنشین داریم. این در حالی است که تعداد زیادی از کُردهای ترکیه بصورت جمعیتهای مهاجر دارای نفوذ گسترده ای در شهرهایی همچون استانبول، آنکارا و ازمیر نیز هستند و با توجه به سیاستهای تحدید کننده دولتهای مرکزی ترکیه در قبال کُردهای این کشور که در طول قرن بیستم همواره انجام شده است نمی توانیم آمار خیلی دقیقی از آنها در این کشور داشته باشیم. اما آنچه که از رفتار انتخاباتی مردم این کشور قابل مشاهده است این است که استانهای جنوب شرق این کشور دارای گرایشهای هویتگرایانه کُردی شدیدتری نسبت به استانهای کُردنشین متمایل به مرکز این کشور هستند.
در شهرهای بزرگ از جمله استانبول نیز جمعیت قابل توجهی (۱میلیون) ساکن هستند. جمعیت كردها در ترکیه بین چهارده تا پانزده میلیون نفر برآورد شده و در ۱۰ استان از ۸۴ استان ترکیه اکثریت را به خود اختصاص داده اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آیا می توان نقشی را برای جریان های سلفی و بنیاد گرا در میان کردهای ترکیه در نظر داشت ؟
اساسا سلفی ها در ترکیه جایگاهی ندارند و بنیادگراهائی هم که شیوه تهاجم نظامی و حملات چریکی را پی می گیرند نخواهند توانست به موفقیتی نائل شوند. چرا که هم از سوی کردها وهم از سوی ترکها مورد استقبال واقع نمی شوند و چه بسا مورد تنفر هم ترکها و بخش قابل توجهی از کردها قراردارند. کردها باید مسیر سیاسی را در رسیدن به حقوق خود دنبال کنند و دولت نیز با پرهیز از اقدامات خشن مسیر اصلاحات را کماکان پی گیری نماید و با بهره گیری از پتانسیل اکثریت مردم اعم از ترک وکرد بتواند بر این معضل فائق آید. ضمن اینکه از این راه می توان راه بر دخالت خارجی مسدود و تاثيرات خارجی را اندک نمود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آینده جایگاه احزاب و جریانهای سیاسی کرد در ترکیه در صورت تغییر نظام از پارلمانی به ریاستی را چگونه مورد ارزیابی قرار می دهید ؟
احزاب کرد فارغ از اینکه در کدامین سیستم حکومتی (ریاستی یا پارلمانی ) فعالیت می کنند باید شیوه مسالمت آمیز وسیاسی را ارجح بشمارند. اقدامات تند ورادیکال آنگونه که پ.ک.ک و ب.د.پ انجام می دهند سبب هدر رفتن امکانات و فرصتهای ترکیه و کردهای این کشور و عقب ماندگی ترکیه و کردها و ایجاد فرصت برای سایر کشورها خواهدشد. درعین حال به نظر می رسد با برقراری نظام ریاستی محدودیتهای كردها بیشتر شود.
