جریان هاي تندرو در ترکیه

مائده ارکان

پژوهشگر مسائل تركيه

سرزمین ترکیه و دولتمردان آن سال ها است که درگیر جریانات تند و افراطی بوده از  فعالیت سکولارهای تندرو تا اقدامات  خشونت آمیز ناسیونالیسم کردی تحت رهبری حزب کارگران کردستان ( پ ک ک ) و امروزه  اسلام گرایان افراطی که بر شدت این مساله افزوده ، چنانکه  سیاست داخلی و خارجی کشور تحت تاثیر این جریانات قرار گرفته است . 

تبین مساله :

دهه دوم قرن بیست و یکم جهان شاهد شدت یافتن اقدامات اسلام گرایان تندرو بود از اروپا و آسیا  تا آفریقا . گروه هائی که با برای رسیدن به اهداف شان از هیچ اقدام جنایت باری فرو گذار نیستند و در این راه توانسته اند به موفقیت هائی دست یابند .  کشورهائی مانند ترکیه از جمله  کشور هائی است که با این مساله دست وپنجه نرم می کند  ، چنانکه بمب گذاری های متعدد توسط گروه های افراطی در این کشور ثبات سیاسی ، اقتصادی و امنیت داخلی  را زیر سئوال برده است . این گروه ها و جریانات عبارتند از: 

الف- ناسیونالیسم کردی    

کردهای ترکیه سال ها است که به دنبال کسب حقوق شهروندی خود بوده اند، چنانکه عدم توجه دولت های وقت  باعث روی آوردند آنان در دهه های اخیر به اقدامات خشونت آمیز برای کسب حقوق شهروندی شان شده . دولت ترکیه ، حزب کارگران کردستان را به عنوان یک گروه تروریستی معرفی کرده است . 

**حزب کارگران کردستان ترکیه

 در میان چند گروه و حزب افراطی کرد در ترکیه یعنی حزب سوسیالیست کردها ، جنبش شمال کردها و حزب آزادیبخش انقلابی ، حزب کارگران کردستان که دارای گرایش های مارکسیستی لنینیستی بوده افراطی تراز بقیه حزب های کرد عمل کرده است. این حزب که در دهه 1970میلادی توسط عبد الله اوجالان تاسیس گردید از سال 1984 تبدیل به سازمانی چریکی شد که در پی تشکیل یک کردستان مستقل بود . حزب کارگران کردستان ترکیه  برای رسیدن به حقوق فرهنگی و سیاسی کردهای ترکیه سال ها است که به اقدامات خشونت بار و چریکی دست زده  اما با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه  ،اردوغان از پروژه ای تحت عنوان پروژه “گشایش ” نام برد . براساس این پروژه روند مذاکرات صلح با کردها آغاز شد  . البته ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا باید استانداردها و اصول این باشگاه مسیحیی ازجمله توجه و تاکید به  حقوق شهروندی و حقوق اقلیت ها  را رعایت کند تا بتواند  کشورش به  عضویت  این اتحادیه درآید ، لذا خواستار مذاکره شد . از طرفی اتحادیه اروپا هم از پ ک ک درخواست کرد که دست از اقدامات خوشنت آمیز بردارد . در همین راستا ” فرایند صلح رو به شکل گیری بود که پ ک ک با کشتن دو سرباز ترکیه ای جرقه اختلافات را دامن زد. حادثه سوروچ و بمب گذاری در مناطق  دیگر ترکیه  منجر به واکنش دولت شد و ادامه مذاکرات برای صلح متوقف گردید. البته موضوعات دیگری از جمله اعطای خودمختاری به کردهای سوریه توسط بشاراسد و ترس از استقلال خواهی کردهای ترکیه و همچنین ایجاد ناامنی و بحران در عراق و سوریه و گسترش آن به مرزهای ترکیه باعث شد که رئیس جمهور اردوغان  با کردهای کشورش رویکردی خشونت آمیزی را دنبال کند ” [1].

ب- ملی گرایان سکولار تندرو

 با توجه به اینکه حزب عدالت و توسعه قدرت را در دست دارد اما سکو لارهای تندرو هم در این کشور حضور دارند و در مواردی فعالیت هائی د اشته اند . سکور هائی که معتقدند قانون اساسی این کشور بر مبنای اصول سکولاریسم نوشته شده  و این ایدئولوژی  استخوان بندی نظام سیاسی کشور را تشکیل می دهد .ارتش نهاد اصلی این تندرو ها می باشد ، اگرچه در دوران حکومت حزب عدالت و توسعه قدرت آنان کاهش یافته و به پادگان ها باز گشته است .

**ارتش

 سکولارهای رادیکال معتقد هستند که ارتش حافظ سکولاریسم درکشور می باشد لذا هر زمان این نهاد نظامی  احساس خطر کند  باید دست به کودتا بزند  ، چنانکه تا اکنون چندین بار کودتا کرده است  . در دوران حکومت حزب عدالت و توسعه هم  گروه های افراطی وابسته به ارتش و نیروهای امنیتی چندین بار قصد داشته اند  دست به کودتا بزنند که  موفق نگردیدند . چنانکه  در سال 2003  طرحی  به نام “پتک آهنین”  در ترکیه  برملا شد . بر اساس این طرح تعدادی از افسران و ژنرال های بازنشسته  ارتش که قصد کودتا علیه دولت را  داشتند  ،  بازداشت  وسپس محاکمه شدند . در ادامه این اقدامات افراطی سکولارها ، در سال   2007  دولت  تعدادی از نظامیان و افسرانی راکه در سازمانی به نام “ارگنه کنه” –  متشکل ازملی گراهای افراطی کمالیسم  که گرایش های اسلامی  حزب عدالت و توسعه را تهدیدی علیه سکولاریسم می دانند  وبر این باورند  برای حفظ نظام سکولاریسم کمالیسم  ارتش می تواند دخالت کند –  قصد کودتا داشتند را بازداشت کرد .  در همین راستا  کودتای دیگر  در 15ژوئن 2016 به وقوع پیوست که در آن رده های میانی ارتش متهم به  کودتا شدند ، اگرچه اردوغان معتقد است که این کودتا توسط طرفداران  گولن طراحی واجرا شده است  . رئیس جمهور ترکیه  به مدد رسانه های اجتماعی و حمایت مردم و گروه های سیاسی  توانست این کودتا را خنثی کند .

ج- اسلام گرایان تندرو

   حضور تعدادی از ترک ها برای آموزش علوم دینی در مدارس اسلامی پاکستان و عربستان سعودی  باعث شد که این افراد با اندیشه های اسلام افراطی آشنا شده و به این نوع اسلام روی آورند . این افراد که تعدادشان از هزار نفر کمتر است به تروریستهای داعش  و القاعده پیوسته و با آنان همکاری می کنند .

**داعش و القاعده

دولت اسلامی شام و عراق موسوم به داعش همچون القاعده  تا اکنون تعدادی از شهروندان ترکیه ای را جذب کرده واز آنان در جنگ داخلی عراق و سوریه استفاده می کند . در سال های اخیر دولتمردان آنکارا متهم شدند که مرزهای ترکیه برای عبور و مرور تروریستها باز است . علت این اقدام ترکیه را هم می توان در جلوگیری از اتحاد کرد های سوریه و ترکیه  برای تاسیس یک کردستان مستقل دانست .این در حالی است که در سال های اخیر ترکیه متهم به صدور تروریست-داعش-  به خارج از مرزهای این کشور شده بود  . مقامات امنیتی آلمان می‌گویند یک چهارم تمام جهادگرانی که برای پیوستن به داعش  به عراق و سوریه رفته اند ترک تبار می باشند . این مقامات براین باورند که ترکیه یکی از پایگاه‌های اصلی فعالیت داعش به شمار می‌رود. [2].اما دولت ترکیه این اتهامات را رد می کند و در ماه های اخیر در ائتلاف بین المللی علیه داعش مشارکت کرده است .دولت ترکیه با تغییر سیاست های خود در سوریه تلاش می کند به مبارزه با داعش بپردازد .

**ایغورهای ترک تبار چینی 

    این اقلیت  تعدادی از ناسیونالیستهای ترک هستند  که از خویشاوندان ایغورها  محسوب می شوند  . ایغورها  ترک تبار چینی که  به زبان ترکی صحبت می کنند بعنوان  بخشی از خانواده نژاد ایغور هستند  که درعرض اوراسیا پخش شده اند .  آن ها دائما حکومت های ترکیه  را تحت فشار قرار داده اند  تا این کشور جایگاه امنی به ایغور های گریخته از چین بدهد و اجازه دهد تا فعالیت هائی  راعلیه سیاست های سختگیرانه  پکن از خاک ترکیه انجام دهند [3] . اینگونه است که   فعالیت این ایغور ها برای به دست آوردن حقوق شان علیه دولت چین  از پیامدهای حضور این اقلیت در ترکیه می باشد .

  روابط ترکیه و ایغور های چینی از دوران امپراطوری عثمانی برقرا بوده است . این امپراطوری به ایالت سین کیانگ چین  ” مسقط الراس  ”  یا “ترکستان شرقی ”  می گفته و به دلیل ترک بودن ایغور ها به آنان  توجه  ویژه داشته است . در دوران حکومت ” ترکان جوان ” یا ” حزب اتحاد و ترقی ” این مساله اهمیت بیشتری پیدا کرد  ، چنانکه این ترکان تلاش داشتند ارتباط سرزمین آناتولی و سین کیانگ برقرا باشد تا روابط گسترده تری با یکدیگر داشته باشند   . با سقوط دولت عثمانی وبه قدرت رسیدن کمال آتاتورک که انگاره ” ناسیونالیسم ”  به جای “هویت دینی ” نشست  این روابط عمیق تر گشت  . دولت های وقت ترکیه و امروزه دولت رجب طیب اردوغان همیشه از ایغورهای چین به دلیل ترک بودنشان دفاع و حمایت کرده اند . این ایغورهای که همیشه خواستار استقلال از دولت چین بوده  معتقد هستند  که دولت  پکن یک قدرت استعماری بوده که تلاش می کند هویت آنان را تضعیف کند.  

زمینه های مشترک فرهنگی و هویتی بین ایغورهای ترک تبار چینی و مردم ترکیه  باعث شده است  که دولت آنکارا به سرنوشت  این اقلیت ترک حساس شود  . چنانکه  دولت ترکیه  جایگاه امنی  را در سال 1950 به “ایسا یوسف آلپ تکین ” رهبر جمهوری ترکستان شرقی( 1933-1934 ) اعطا کرد.  همچنین مقامات ترکیه به تاسیس جوامع ایغور در ترکیه در سال 1956 کمک کردند  . در این سال دولت ترکیه مکان امنی را برای یک گروه 200نفره ایغوری گریخته از چین  که با پای پیاده به  افغانستان رفته بودند ، داد. گروه های ایغور می گویند حدود 20000 ایغوری در ترکیه زندگی می کنند که هیچگاه در چین نبوده اند . بیشترین تعدادآنان در استانبول زندگی می کنند   و1500 نفر در کاسیری (قیصریه) .

 بعد از شورش های بین قومی اورومچی ، پایتخت  سین کیانگ در سال 2009 که 156 کشته به جای گذاشت رجب اردوغان آن  خشونت ها را  یک  “ژنوساید”  توصیف کرد  . این موضوع با واکنش  تهدید آمیز  چین روبرو شد .اما در سال 2012 روابط دو کشور به دلیل مساله سوریه بهبود یافت و اردوغان  در طول ملاقات رسمی از چین به سین کیانگ رفت  . ترکیه قصد داشت  نظر مقامات پکن  را در رابطه با نظام سوریه با خود هماهنگ کند .

مسلمانان  ایغور ، چین را متهم به از بین بردن خصوصیات فرهنگی، سیاسی ، حقوقی و  جمعیتی مسلمانان سین کیانگ می کنند  و معتقد هستند دولت چین با این ایغور ها  سخت گیرانه عمل می کند . الهام توهتی ،پژوهشگر و منتقد برجسته اویغوری که در دادگاه به حبس ابد محکوم شد  سیاست سخت گیرانه و سرکوب پکن را مورد انتقاد قرار داد و گفت که توسل به سرکوب و مجازات باعث گسترش افراطی گرائی در میان ایغور های جوان می شود و آنها را متقاعد می سازد که پکن با اسلام جنگ می کند نه با تروریسم  .[4] در همین راستا مقامات سوریه مدعی هستند که ایغورهای چینی نقش مهمی در نبرد های جبهه شمالی سوریه  بازی می کنند . دولت سوریه  بر این باور است که این ایغورها تحت آموزش و تسلیح دستگاه اطلاعاتی ترکیه یعنی “میت ” و حمایت قطر و عربستان می باشند و پس از بیعت با القاعده به شمال سوریه اعزام شده اند . نارضایتی  ایغورها از وضعیت مذهبی ، فرهنگی و اقتصادی باعث شده که با مهاجرت از چین جذب گرو ه های افراطی و تندرو گردند 0 گروه های اسلام گرای افراطی هم از این نارضایتی استفاده کرده و آنان را جذب می کنند . دولت  چین اعلام کرد دیپلمات های ترکیه به اتباع ایغور این کشور که خواستار خروج از هستند گذرنامه های جعلی می دهند تا با این کار آنها را برای پیوستن به گروه های تروریستی در سوریه و عراق سازماندهی کنند.

سخت گیری های دولت چین علیه مسلمانان سین  کیانگ بویژه در ماه رمضان با واکنش دولت ترکیه ، رسانه ها  و حتی مردم این کشور روبرو شد . چنانکه در مقابل سفارت چین در ترکیه اعترضاتی صورت گرفت و حمله به رستوران های چینی  از دیگر اعتراض ها بود . روابط پکن و آنکارا از گذشته هیچگاه استراتژیک و راهبردی نبوده است ، اما با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه ( 2002) و اتخاذ سیاست نگاه به شرق بر مبنای تئوری عمق استراتژیک  تلاش شده با چین روابط  سیاسی و اقتصادی بیشتری  برقرار شود ،  چنانکه این دو کشور قراداد های اقتصادی و نظامی مهمی  را به امضا رسانده اند . البته حضور ایغور های تندرو بر این روابط تاثیر گذارده است . در واقع ترکیه از ایالت سین کیانگ به عنوان ابزار فشاری علیه چین استفاده می کند . این اقلیت مسلمان گریخته از چین تلاش می کند با حمایت آنکارا علیه سیاست های پکن از خاک ترکیه  فعالیت هائی داشته باشد . دولت چین  ایغورها را تروریسم خوانده و سیاست های سختی علیه آنان اجرا می کند. پکن از حمایت آنکارا از ایغورها به شدت نگران است و بر این باور است که باعث تقویت این اقلیت برای استقلال شان از چین خواهد شد. 

**سخن آخر

امروزه شاهد حضور و نفوذ  جریانات تندرو و افراطی  درکشور ترکیه هستیم . جریاناتی که باعث شده آرامش و ثباتی که حزب عدالت و توسعه پس از دهه ها بی ثباتی برای  کشوربه ارمغان آورده را کمرنگ کند.  حضور جریان های افراطی  در ترکیه  وبمب گذاری های انتحاری  و غیر انتحاری والبته نفوذ در  نیروهای امنیتی – ترور سفیر روسیه  ، آندره کارلوف توسط یک نیروی امنیتی با فریاد حلب، انتقام ،خونخواهی، الله اکبر- دولتمردان ترکیه را  به تلاش برای خنثی کردن این نوع اقدامات خشونت آمیز ، ترغیب  کرده است  . گفت و گو میان گروه های دینی  توسط نهاد دیانت  و مشارکت در ائتلاف جهانی علیه داعش از جمله اقدامات آنکارا است .

 الجزیره به نقل از پایگاه خبری تحلیلی  ایران – بالکان ” می نویسد  : رئیس امور دینی ترکیه گفت‌وگوهایی را که بیش از ٣٠ گروه دینی از جمله رساله النور ، الاخلاص ، نور، احیاالعلوم ، سلیمان افندی ،اوقات الخیر و الجیل در آن حضور دارند ، مثبت ارزیابی می‌کند که هدف از این گفت‌وگوها تاکید  بر مبادی عام اسلامی و ساماندهی عملکرد این گروه ها می باشد تا «عدم تکرار دو تجربه گروه خدمت و تشکیلات داعش» در آینده تضمین گردد. امور دینی ترکیه پنج اصل را برای عملکرد این گروه‌ها در نظر گرفته است که  این پنج اصل شامل عدم استفاده از خشونت به هر شکلی از اشکال، عدم تکفیر سایر گروه‌ها، عدم طرد هیچ گروهی، متعهدبودن هر گروه به اصول اساسی ومهم  اسلام و عدم تقدس دینی‌بخشیدن به شخصیت‌هامی باشد . [5]  لذا  می توان ادعا کرد  که حضور جریان های تندرو اسلامی به استثنا کردها و کمالیست های افراطی  در ترکیه نه منشا یافته از شرایط سیاسی و اجتماعی که پدیده ای وارداتی به این  سرزمین  سکولار است  . ترکیه ، کشوری با اسلامی میانه رو و اهل تساهل  در دهه های اخیر  شاهد حضور جریان های افراطی و رادیکال بوده است . جریان های که به نظر نمی رسد دولت آنان را تحمل کند  و”اسلام ” صوفی ” را به اسلامی ” رادیکال”  در این سرزمین تبدیل شود . به این دلیل که  حضور این  تندروها علاوه بر این که باعث بی ثباتی سیاسی ، اقتصادی و امنیتی در این کشور خواهد شد ، چهره نظام سیاسی ترکیه را در جهان مخدوش می کند  و روند پیچیده عضویت آنکارا در اتحادیه اروپا  را هم با مشکل مواجه خواهد کرد .  موضوعی که دولتمردان پسا اسلام گرای ترکیه با آن مخالف هستند .

واژگان كليدي: جریان، گروه، اويغور، پ ك ك ، تندرو،ترکیه،

-[1] ارکان ، مائده ” جابجائی قدرت در ترکیه و تلاش برای تغییر سیستم سیاسی ” ، بنیاد مطالعات قفقاز .

[2] – “گزارش مقامات امنیتی آلمانی ، یک چهارم داعشی ها آلمان ترک تبار هستند “، سایت دویچه وله فارسی.

[3] – Page and Peker  “5 Things to Know A bout Turkey and  the Chinese Uighurs” . The Wall Street Journal .  30 Jan 2015

-[4]  “پژوهشگر برجسته ایغور به حبس ابد محکوم شد ” ،  بی بی سی فارسی .

[5]– ” وظیفه ای که سازمان امور دیانت بعهده گرفت: ساماندهی گروه های دینی در ترکیه ” ، پایگاه خبری تحلیلی ایران بالکان .