مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در یک دهه گذشته جدا از انتشار اخبار و گزارش هایی درباره برنامه هسته ای عربستان، این کشور کوشیده است تا تلاش هایی نیز در راه امضای قراردادهای هسته ای انجام دهد. در این بین ارزیابی توان هسته ای غیر نظامی و احتمالا نظامی این کشورو همچنین کوشش ها و تلاش های این کشور در راه هسته ای شدن و آینده این کشور از نکاتی مورد توجه در این گفتگو است.
واژگان کلیدی: جایگاه برنامه هسته ای عربستان، برنامه هسته ای عربستان، سلاح هسته ای در رویکرد نوین عربستان، سلاح هسته ای عربستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح : اگر بخواهیم به گذشته نگاهی داشته باشیم، اصولا جایگاه برنامه هسته ای در رویکرد و سیاست عربستان چه بوده است؟
برنامه هسته ای لزوما رسیدن به بمب هسته ای نیست. یعنی موضوع این است که باید تفکیکی در نظر گرفته شود. در حال حاضر اکثر کشورهایی که صنعتی هستند، مانند آلمان ، ژاپن و کانادا هیچ گونه اندیشه ای برای دسترسی به بمب اتم ندارند، اگرچه توان آن را دارند. با این حال کشورهای هسته ای هستند و چرخه هسته ای کاملی دارند و به طور صلح آمیز در حال استفاده از این چرخه هستند. کشورهایی هم که در حال توسعه هستند مانند ایران، عربستان و … در حدی از توسعه و توان مالی احتمالا در پی این هستند که یک برنامه هسته ای هم داشته باشند، منتهی این قضیه گاهی اوقات درون زا است و گاه اوقات هم منشأ بیرونی دارد. کما این که پاکستان هم که به بمب اتم دسترسی پیدا کرد، برنامه هسته ای آن را کانادایی ها کمک کردند و به جایی رساندند که توانستند چرخه را کامل کرده و به بمب اتم دسترسی پیدا کنند. ولی در مورد عربستان این موضوع درون زا نیست، یعنی اگر به دنبال این باشد که برنامه هسته ای داشته باشد، تکنولوژی خارجی این صنعت را به وجود بیآورد، یعنی توان داخلی متخصصین، به نظر نمی آید که حتی توانایی اداره کردن بخش کوچکی از این صنعت را هم داشته باشد. در عین حال با توجه به توان مالی و چشم و هم چشمی هم می تواند و مقداری هم حالت رقابت گونه وجود داردو عربستان هم می خواهد وارد این حوزه شود، ولی در این حوزه خواه ناخواه تکنولوژی و متخصصین آن از خارج خواهند آمد و در واقع درون زا نخواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : اهداف اساسی عربستان از داشتن برنامه هسته ای چیست؟
اهداف عربستان مانند کشورهای دیگر است. اما شایعاتی هم بود مبنی بر این که عربستان به دنبال گرفتن سلاح هسته ای هم از پاکستان هست. البته وزیر خارجه پاکستان این موضوع را تکذیب کرد که در رابطه با سلاح هسته ای پاکستان به هیچ وجه تمایلی ندارد و هرگز سلاح هسته ای را در معرض فروش نمی گذارد و به عربستان دهد. در عین حال خواه ناخواه کشورها از لحاظ هسته ای باید از یک جایی شروع کنند. چند موضوع وجود دارد. اهدافی چون بحث پرستیژ که معمولا در سطح بین المللی ممکن است یک کشور هسته ای پیدا کند. موضوع دیگر آموزش است و به دنبال این است که توان وارد شدن به این عرصه را پیدا کند و از انرژی هسته ای به صورت صلح آمیز استفاده کند . نهایتا این که هم بعضی از کشورها استراتژی دفاعی آن ها مبنی بر این است که سلاح هسته ای هم داشته باشند . چیزی که در منطقه خاورمیانه پاکستان، هند و اسراییل دارند . لذا عربستان هم با توجه به جمعیتی در منطقه دارد و به عنوان سومین کشور پر جمعیت منطقه و به دلیل توانایی مالی ، ممکن است (همه این سه عامل یعنی مسئله پرستیژ، مسئله استفاده صلح آمیز و نهایتا رفتن به سوی سلاح هسته ای ) ممکن است جزء استراتژی دفاعی آن باشد، ممکن است در رفتن به سوی برنامه هسته ای دخیل باشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : با توجه به قرارداد اخیر عربستان با روسیه بسته ، اصولا بفرمایید در شرایط کنونی عربستان از چه کشورها و دولت هایی می تواند در راستای افزایش توان برنامه هسته ای خود کمک بگیرد؟
به نظر من همه کشورهای اروپایی خصوصا فرانسه تمایل دارند که به عربستان بیایند و برای این کشور نیروگاه هسته ای بسازند یا کمک کنند که به بخشی از چرخه انرژی هسته ای دست پیدا کند. همچنین روسیه کشوری فرصت طلب است و از لحاظ تاریخی هم به همین صورت بوده است. روابط روسیه با ایران نیز به همین صورت است. اما خوشبختانه رهبران جمهوری اسلامی ایران به نظر می رسد که خود را در کنار روسیه قرار ندادند و در واقع ایران به عنوان یک بازیگر مستقل باقی مانده است. لذا به نظر می رسد که روسیه کشوری فرصت طلب و ابرقدرت است که از ابرقدرتی فرو افتاده و دوست دارد که در سیاست خارجی در ارتباط با کشورهای خاورمیانه سهمی داشته باشد، لذا این امکان وجود دارد که روسیه هم بخواهد این کار را برای عربستان انجام دهد. ولی به نظر می آید که عربستان بیشتر تمایل دارد که کشورهای غربی مانند فرانسه این کار را انجام دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : با توجه به وجود گزارش ها در چند سال گذشته آیا ممکن است عربستان برنامه نظامی هسته ای را با کمک پاکستان راه اندازی کند؟
این امکان وجود دارد. خواه ناخاه عربستان کشوری است که با توجه به اهرم مالی و این که مؤلفه مالی نقش بسیار قدرتمندی دارد، می تواند این کار را انجام دهد، ولی با توجه به این که یک سری بلندپروازی ها هم وجود دارد، یعنی افرادی در عربستان که ممکن است بلندپروازی هایی داشته باشند و بخواهند به این سلاح دست پیدا کنند. اما اگر چنین کاری انجام شود ترسی است که آمریکایی ها دارند (که خاورمیانه به سوی هسته ای شدن و داشتن کشورهای هسته ای بیشتری پیش خواهد رفت) یعنی شک نداشته باشید که اگر عربستان بخواهد به سمت داشتن سلاح هسته ای پیش برود، دومین کشور ایران خواهد بود و این کار را برای دفاع از خودش انجام خواهد داد و حق هم خواهد داشت که با وجود اسرائیل، پاکستان و عربستان از این حق خودش بگذرد. منتهی مسئله این است که عربستان می خواهند از این سلاح هسته ای در کجا و علیه چه کسی استفاده بکنند؟ این موضوعی است که وجود دارد اما به نظر نمی اید که در کوتاه مدت مثلا در یک دهه چنین خطری وجود داشته باشد که عربستان بخواهد با عاملی مانند پول و دلار سلاح هسته ای را از کشوری مانند پاکستان دریافت کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : با توجه به وضعیت کنونی، چالش ها و موانع اهداف و برنامه هسته ای عربستان چیست؟
در وهله اول نیروی انسانی است که بتواند این چرخه را اداره کند و دخیل باشد، بنابراین چنین برنامه ای باید از طرف یک کشور خارجی به اجرا گذاشته شده و به نتجه برسد. بنابراین اولین چالش نیروی انسانی است، چالش دیگر این است که به نظر نمی آید آمریکایی ها با وجود اسرائیل و امنیتی که برای آن قائل هستند، چنین اجازه ای را به عربستان بدهند. حتی در مقابل معیارهایی مانند دلار و یا اهرم های قدرتمندی که عرب ها یا عربستان در ارتباط با آمریکا به کار می برد. چون خواه ناخواه اگر چنین سلاحی هدف خود عربستان باشد، خطر بالقوه زیادی علیه اسرائیل است، بنابراین به نظر من چالش اول عدم توان نیروی انسانی و توان ایجاد چنین سلاحی در عربستان در کوتاه مدت است و چالش دیگر این است که تا زمانی که اسرائیل در منطقه وجود دارد و حامی قدرتمندی مانند آمریکا دارد، چنین اجازه ای را به کشورهای خاورمیانه ای نخواهد داد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : در حوزه منطقه ای چه چالش هایی ممکن است وجود داشته باشد؟
چالش دیگر ورود یک رقابت هسته ای است. که در صورت ایجاد این رقابت نمی توانند جلوی ایران و کشورهای دیگر را بگیرند که در مقابل چنین امری خود را به سلاح هسته ای مجهز نکند. بنابراین چنین چالش هایی مانند مسئله رقابت، مسئله وجود اسرائیل و همچنین عدم قابلیت ها در کوتاه مدت چالش هایی هستند که چنین اجازه ای را نخواهد داد که عربستان بتواند جدا از مسئله صنعت هسته ای و استفاده صلح آمیز از ان به سلاح هسته ای دست پیدا کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : چه جناح هایی به برنامه هسته ای عربستان نگاه استراتژیک و راهبردی دارند؟
بعضی از سفرای و کسانی که به نظام پادشاهی عربستان نزدیک هستند، این طور گفته اند که اگر ایران بخواهد به سوی بمب هسته ای برود، عربستان دومین کشوری خواهد بود که چنین کاری را خواهد کرد. آن ها معمولا چنین نگاهی را دارند. البته این ها در حرف است و این مسئله معمولا یک جریان دراز مدت در حد یک دهه است. ولی در عین حال طبقه جوانی که روی کار آمده اند تا حدی بلندپروازی هایی برای عربستان دارند. یعنی عربستان اگر تا کنون از وجود اهرم ها یا مؤلفه های مالی و جایگاه استراتژیکی که در خاورمیانه و چالش هایی که در منطقه خاورمیانه با قدرت های دیگر دارد را خیلی جدی گرفته اند. یعنی معتقدند که زمان آن فرا رسیده است که از این اهرم ها در سطح بین المللی و منطقه ای استفاده کنیم. بنابراین احتمالا چنین تفکری وجود دارد و در پس آن چنین تفکری نهفته است که سعی آقایان بر این است که با توجه به این که چنین اهرم هایی در حال حاضر در دستشان است، به جای این که چالش های مذهبی ایجاد کنند، حداقل در داخل یک سری اهرم های قدرت از جمله صنعت هسته ای و سلاح هسته ای را به دست بیاورند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : آینده برنامه هسته ای عربستان را به چه سمت و سویی پیش بینی می کنید؟
در حال حاضر این برنامه شروع نشده است، اما در وهله اول به نظر می رسد که ایجاد نیروگاه های هسته ای در دستور کار خواهد بود. (مانند همه کشورهای دیگری که در دنیا وجود دارند و نیروگاه های هسته ای برای تولید برق و استفاده صلح آمیز از آن دارند) لذا عربستان هم به نظر می رسد در دهه آینده چند نیروگاه هسته ای با کمک فرانسه و کشورهای غربی و حتی روسیه، ایجاد کند اما به نظر من تحت نظارت خواهد بود.
