مرکز بین الملی مطالعات صلح – IPSC

فرزاد رمضانی بونش

نخست وزیر ترکیه در هفته های گذشته برای دیداری سه روزه که پنجمین سفر وی به پاکستان بشمار می رفت، وارد اسلام آباد شد. در این سفر سه روزه ، یک هیات بلندپایه از مقامات ترکیه متشکل از هفت وزیر اردوغان را همراهی می کردند. در این بین با توجه به سفر نوع اظهارات مقامات دو کشور و همچنین نگاه کنونی دو طرف به همکاری های راهبردی در گفتگویی با زیبا فرزین نیا کارشناس مسائل پاکستان  به بررسی روابط کنونی و چشم انداز آینده دو کشور پرداخته ایم:

واژگان کلیدی: ترکیه، پاکستان، آینده روابط، سیاست خارجی، اردوغان

مرکز بین الملی مطالعات صلح: اهمیت راهبردی پاکستان در سیاست خارجی ترکیه و دکترین سیاست خارجی این کشور چیست ؟

در واقع دو کشور ترکیه و پاکستان  مسلمان هستند و در یک منطقه جغرافیایی قرار دارند که دارای اهمیت ژئواستراتژیک است. در این بین به دلیل تنشهای منطقه ای که در  همسایگی ما قرار دارد و همچنین منابع نفتی در خلیج فارس این منطقه از اهمیت راهبردی برخوردار است . همچنین دو کشور  از ابتدای استقلال پاکستان با همدیگر رابطه داشته اند. دو کشور عضو پیمان سنتو  بوده و ارتباط هر دو کشور با غرب هم باعث شده بود که رابطه و هماهنگی بین دو کشور  وجود داشته باشد. یعنی دو کشور در اهداف سیاست خارجی خود هماهنگی هایی را از گذشته داشته اند. علاوه براین جمهوری اسلامی پاکستان و جمهوری ترکیه به لحاظ تاریخی روابط عمیقی داشته و دارند تا جایی که اردوغان پاکستان را ‘خانه دوم’ خود توصیف کرده است. هر دو کشور در زمینه های سیاسی، اقتصادی – تجاری و فرهنگی همکاری می کنند. در گذشته نیز پرویز مشرف رییس جمهور سابق پاکستان دوران کودکی خود را در ترکیه گذارند و در این کشور آموزش نظامی دید به همین دلیل تلاش می کرد تا نوسازی و توسعه پاکستان را بر اساس مدل ترکیه انجام دهد.  در این راستا هر چند دو کشور در مجاورت مرزی با یکدیگر قرار ندارند و به لحاظ اجتماعی و اقتصادی تفاوت های دارند اما روابط دو کشور بسیار دوستانه است. همواره کشور پاکستان در ترکیه به عنوان کشور برادر خوانده می شود. مدارس و دانشکده های مشترک ترکی – پاکستانی در سراسر پاکستان فعالیت دارند. گذشته از این  نیز حنا ربانی وزیر خارجه پاکستان در سفر به آنکارا، ترکیه را به لحاظ اقتصادی و دموکراتیک یک مدل برای دنیا معرفی کرد.

ترکیه و پاکستان در کنار ایران از اعضای تشکیل دهنده سازمان اکو هستند. همچنین این دو کشور عضو سازمان دی هشت  هستند. دو کشور در زمینه های حمل و نقل، ارتباط از راه دور، صنعت توریسم و دیگر صنایع تولیدی همکاری می کنند. علاوه بر همکاری های نظامی بین دو کشور، ترکیه در بحث کشمیر از موضع پاکستان در برابر هند حمایت می کند و لازم به ذکر است که آنکارا در جریان جنگ هند و پاکستان به لحاظ نظامی و سیاسی از اسلام آباد حمایت کرد. بطور متقابل پاکستان نیز از موضع ترکیه در مورد قبرس حمایت کرده است. دو کشور علاوه بر آنکه عضو سازمان کنفرانس اسلامی هستند موضع مشترکی در قبال مبارزه با تروریسم دارند. ترکیه، پاکستان و افغانستان نشست سه جانبه ای را در سال 2007 و در جریان سفر عبدالله گل به اسلام آباد برگزار کردند. این نشست در سال 2009 تکرار و بر گسترش همکاری در زمینه های سیاسی، نظامی و اطلاعاتی در مبارزه با تروریسم تاکید شد. رجب طیب اردوغان در جریان سیل پاکستان در سال 2010 به این کشور سفر کرد و ضمن پرداخت کمک های مالی اعلام کرد که افغانستان، ترکیه، پاکستان و ایران آینده مشترکی دارند. تاکنون نیز ترکیه 11 میلیون دلار به پاکستان کمک مالی کرده است. از این جهات پاکستان در سیاست خارجی ترکیه از اهمیت برخوردار است.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: پنجمین سفر اردوغان به اسلام آباد و سخنان اردوغان در مورد اینکه درد پاکستان درد ما ، خوشحالی آن خوشحالی ما است…و ترکیه هنگام بروز دشواری ها و مشکلات، در کنار پاکستان خواهد ایستاد و این کشور را حمایت می کند. چگونه قابل بررسی و تحلیل است؟

سخنان آقای اردوغان به پاکستان به روابط گذشته ترکیه و پاکستان برمیگردد.  اینکه اردوغان به درد های مشترک توجه میکند در واقع تلاشی است برای توجه به ابعاد روابط دو کشور ، اهمیت دادن به روابط دو کشور و همچنین اهداف دو کشور در پهنه سیاست بین الملل( که تقریبا دارای یک هدف هستند) است . در این بین هماهنگی روابط دو کشور با کشورهای دیگر و همچنین همسویی  که دو کشور با هم دارند بیانگر آن است که دو کشور اهداف یکسان  و همچنین درد ها و نگرانیهای مشترکی دارند. ترکیه مایل است که نقش رهبری را در منطقه داشته باشد و پاکستان هم به این هدف ترکیه کمک میکند.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: نوع نگاه کنونی ترکیه به رهبری منطقه و حتی جهان اسلام  چه ارتباطی با رویکرد آنکارا به پاکستان دارد؟

آنکارا بویژه در دوره جدید نخست وزیری اردوغان درصدد  است که روابط خود را با کشورهای مختلف گسترش دهد. از سوی دیگر با وجود بحرانهای زیاد در این منطقه ی مهم ( در افغانستان،  عراق و  حتی در پاکستان) اردوغان تلاش میکند تا هم به عنوان رهبر کشور ترکیه و هم به عنوان عضوی از سازمان ناتو، ترکیه را به عنوان کلید ارتباط بین  غرب و منطقه مطرح کند و رهبری کشورهای منطقه را بر عهده گیرد . در این راستا  ترکیه تلاش میکند تا در پاکستان( کشوری که در این منطقه حضور دارد  و در تصمیم های منطقه ای نفوذ و دخالت دارد) نفوذ خود را افزایش دهد. علاوه بر این ترکیه تلاش میکند تا پاکستان را با دیدگاه های خود همسو و هماهنگ کند .

مرکز بین الملی مطالعات صلح: با توجه به رشد اقتصادی ترکیه افزایش سطح تبادلات تجاری پاکستان و ترکیه و دومین نشست شورای همکاری ترکیه و پاکستان مولفه های اقتصادی چه نقشی در روابط کنونی دو کشور دارند؟

دو کشور در گذشته روابط اقتصادی گسترده ای نداشته اند. اکنون هم گرچه دو کشور به افزایش روابط بازرگانی اشاره داشته و تلاش شده موافقنامه هایی بین دو کشور در سفر اخیر به امضا رسد و هیئت بلند پایه ای هم از ترکیه به پاکستان با رویکردی اقتصادی و با هدف ارتقای مبادلات بازرگانی بین دو کشور تا دو میلیارد دلار حضور داشته است، اما باید گفت از گذشته روابط بازرگانی  گسترده ای بین دو کشور و جود نداشته است. چنانچه حجم روابط اقتصادی دو کشور در گذشته 690 میلیون دلار بوده و در سال 2010 یک میلیارد دلار شده است. گذشته از این یکی از مولفه هایی که نقش کلیدی در روابط دوجانبه پاکستان – ترکیه دارد بخش خصوصی است. بخش خصوصی ترکیه در بسیاری از واحدهای اقتصادی پاکستان سرمایه گذاری کرده است. خط ریلی که قرار است اسلام آباد را از طریق تهران به آنکارا مرتبط سازد یکی از عوامل اصلی در رشد همکاری های اقتصادی و همچنین حمل و نقل مسافران از ترکیه به پاکستان و بالعکس است. با این حال اکنون در سفر اخیر به گسترش روابط بازرگانی تاکید ویژه ای شده و موافقتنامه  هایی در این زمینه امضا شده و بخش خصوصی ترکیه هم در  پاکستان سرمایه گذاری بیشتری کرده و میکند. در واقع دو کشور با استفاده از مولفه اقتصادی در صدد هستند تا روابط را هرچه بیشتر تحکیم نمایند. قابل اشاره است که اولین نشست عالی شورای همکاری اسلام آباد – آنکارا در دسامبر 2010 میلادی با سفر نخست وزیر پاکستان به ترکیه برگزار شد و دومین نشست در این دیدار انجام شد.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: در سفر اردوغان اجلاس فوق العاده مجالس ملی و سنای پاکستان به علت دیدار نخست وزیر ترکیه از پاکستان برگزار شد و یوسف رضا گیلانی اعلام کرد اینک ترکیه به عنوان یک الگو و نماد دمکراسی برای جهان اسلام ظهور پیدا کرده است و ما مایل به آموختن آن از برادران ترکیه ای خود هستیم. در این حال نگاه کنونی دولت پاکستان به ترکیه با چه متغیر های قابل تحلیل و بررسی است؟

 ترکیه تلاش میکند که خود را بعنوان الگویی برای کشورهای اسلامی معرفی کند. از طرف دیگر الگوی ترکیه از دید پاکستان الگویی مناسب است. چرا که ترکیه کشوری اسلامی است و در اهدافی که ترکیه در سیاست خارجی خود نسبت به غرب دارد مشترک است. حتی پاکستان از طرف امریکا زمانی متحد غیر عضو ناتو خوانده میشد.  در این راستا نگاه مشترک سیاست خارجی دو کشور در صحنه ی بین المللی باعث شده تا الگوی ترکیه برای پاکستان قابل توجه باشد.  اما احزاب گوناگون در پاکستان در این خصوص ممکن است نگاهی متفاوت با دولت داشته باشند.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: آیا همکاری ها و روابط دو کشور ترکیه و پاکستان می تواند ظرفیت‌ها و بسترهایی برای اتحاد استراتژیک،‌ پایدار و همیشگی بین دو کشور در حوزه های امنیتی، سیاسی و استراتژیکی بوجود آورد؟

دو کشور از گذشته دارای روابط سیاسی و اقتصادی بوده اند. دو کشور تلاش دارند  تا روابط خود را در جدا از حوزه سیاسی به  سایر  بخش ها همچون اقتصادی گسترش دهند و  در زمینه نظامی و امنیتی چنین روابطی را داشته باشند . در این بین  ترکیه تلاش میکند تا با دخالت و نوعی به عهده گرفتن نقش میانجی گر در منطقه حضور داشته و روابط خود را با پاکستان گسترش دهد. یعنی ترکیه تلاش میکند تا ظرفیت روابط با پاکستان را که روابطی به شکل معمولی بوده است ارتقا بخشد و دولت پاکستان نیز همکاری لازم را انجام می دهد  .

مرکز بین الملی مطالعات صلح: توصیه نخست وزیر ترکیه خطاب به جناح مخالف دولت پاکستان و اعلام اینکه  نقش احزاب مخالف به معنای ایفای نقش در اصلاح دولت است و نه اعمال فشار برای بیرون کردن آن از قدرت و یا انتقاد غیر ضروری علیه دولت تا چه حدی ممکن است باعث نوعی از بدگمانی نسبت به ترکیه در بین احزاب مخالف دولت در پاکستان گردد؟

پارلمان پاکستان پس از محکومیت 30 ثانیه ای گیلانی نخست وزیر این کشور توسط دادگاه عالی، دچار دو دستگی شد و مخالفان گیلانی در اعتراض به اقدامات وی در پارلمان دست به ائتلاف زده اند اما برخی از مخالفان گیلانی به دلیل رعایت شئون دیپلماتیک و احترام به شخص اردوغان در این نشست موضوع اعتراض به گیلانی را مطرح نکردند. در این بین خواه ناخواه احزاب مختلف در پاکستان نگاههای متفاوتی نسبت به ترکیه دارند. عده ای از احزاب پاکستان مخالف رویکرد ترکیه هستند و این کشور را  در راستای سیاست های غرب تعریف میکنند. حتی این گروهها نسبت به سیاست های دولت در اسلام آباد (که در راستای همکاری با غرب و امریکا  حرکت میکند) نیز اعتراص دارند.  احزاب تندرو مخالف همکاری های استراتژیک امریکا و پاکستان و.. به نوعی روابط با ترکیه هم هستند. در مقابل حزبی مانند حزب مردم  همراستا و موافق توسعه روابط  با ترکیه هست. در این بین حزب مسلم لیگ هم قاعدتا نباید در راستای گسترش روابط ترکیه با پاکستان مشکل خاصی داشته باشد و مخالف آن باشد.  گذشته از این نیز باید به این امر توجه کرد که زمانی که حزبی در قدرت است ممکن است خود  دست به  اعمال سیاست هایی زند که خود درزمان  عدم حضور در قدرت آن را نفی میکرد .

مرکز بین الملی مطالعات صلح: رجب طیب اردوغان اعلام کرد این حق پاکستان است که دربارہ بازگشایی مجدد مسیر تردد خودرو های تدارکاتی ناتو در خاک کشورش تصمیم بگیرد. در این بین با توجه به برخی از اخبار و گزارشها آیا ترکیه به عنوان یک عضو سازمان ناتو  می کوشد تا به عنوان میانجی گر مشکلات ناتو و امریکا با پاکستان باشد ؟

ترکیه تلاش میکند تا در منازعه ای که بین پاکستان و  غرب و همچنین پاکستان و ناتو رخ داده است به عنوان یک میانجی گر وارد عمل شود و  نقش مثبتی  در حل این بحران داشته باشد .  در این راستا ترکیه تلاش میکند تا با توصیه هایی به دولت پاکستان مساله اختلاف اسلام آباد با غرب و ناتو را حل کند. اما باید گفت این امر تنها خواسته ترکیه نیست بلکه خواست دیگر کشور های غربی نیز هست. اما در مقابل شورای دفاع از پاکستان موسوم به دی.پی.سی متشکل از 40 گروه مذهبی و سیاسی، راهپیمایی های گسترده و اعتراض آمیزی بمنظور تحت فشار قرار دادن دولت پاکستان و ممانعت از بازگشایی مجدد مسیرهای  زمینی پاکستان به سوی خودروهای تدارکاتی ناتو، روز یکشنبه 27 می در کراچی مرکز ایالت سند پاکستان برپا کردند و
گروههای مذهبی در پاکستان به شدت مخالف ازسرگیری مجدد تردد خودروهای ناتو در مسیرهای زمینی کشورشان هستند و معتقدند: پاکستان نباید به بخشی از جنگ افغانستان تبدیل شود.

در این حال از یک سو باید در نظر داشت گر چه دولت پاکستان از سوی برخی احزاب در  کشور در مواردی مانند حملات هواپیماهای بدون سرنشین زیر فشار قرار دارد، اما روابط  اسلام آباد با  غرب و ناتو روابطی نیست که پاکستان به آسانی آن را نادیده گیرد . از سوی دیگر هم باید در نظرداشت که با میانجی گری ترکیه مسائل به سادگی حل نمیشود. چرا که این مساله معادله ای پیچیده در روابط با ناتو و  همچین دولت با احزاب مخالف در پاکستان است.

مرکز بین الملی مطالعات صلح:  برخی بر این نظرند که ترکیه تلاش می کند تا نقش عربستان را در پاکستان را برعهده گیرد نگاه شما در این زمینه چیست ؟

در واقع عربستان در پاکستان از گذشته در میان احزاب و گروه  های پاکستانی نفوذ داشته است. در این حال نقش  عربستان، ارتباط هماهنگ عربستان با گروه هایی در پاکستان، تامین مالی آنان و  نفوذ در رهبران پاکستانی و …باعث می شود تا ترکیه نتواند به راحتی جایگزین عربستان در پاکستان نشود. یعنی هر چند ترکیه تلاش میکند تا با عربستان در این کشور رقابت کند، اما در شرایط کنونی نفوذ عربستان  در پاکستان بیشتر است.

مرکز بین الملی مطالعات صلح: ترکیه و پاکستان 9 توافقنامه برای ارتقای همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف از جمله تجارت، سرمایه‌گذاری، انرژی و ارتباطات به امضا رساندند . از این جهت جایگاه پاکستان در آینده سیاست خارجی ترکیه و همچنین جایگاه آینده ترکیه در سیاست خارجی پاکستان چگونه  پیش بینی می کنید؟

با توجه به روابط گذشته دو کشور  اکنون دو کشور در سمت وسویی حرکت میکنندکه روابط گذشته را توسعه و گسترش دهند. در این بین  همکاریهای امنیتی دو کشور در دوران عضویت در سنتو  وجود داشته است. از سوی دیگر چون اهداف دو کشور در زمینه سیاست خارجی یکسان است دو کشور  تلاش میکنند تا ابعاد روابط خود ر ا در سطوح مختلف توسعه دهند. 9 سند امضا شده بین دو طرف، تفاهمنامه هایی شامل سرمایه گذاری های دوجانبه، یادداشت تفاهم در بخش انرژی، آموزش و پرورش و ارتباطات، دو پروتکل متعلق به کمیسیون مشترک وزارتخانه های امور خارجه ترکیه و پاکستان و یک سند در باره بررسی همکاری های دوجانبه است. اسلام آباد و آنکارا در طول دو سال گذشته نزدیک به 30 سند همکاری دوجانبه امضا کردند و مجموعا طی سالیان اخیر دو کشور در حدود یکصد سند همکاری را به امضا رسانده اند. گذشته از این نخست وزیران دو کشور در مصاحبه مطبوعاتی مشترک همچنین نسبت به افزایش حجم تجاری دوجانبه تا دو میلیارد دلار متعهد شدند و اردوغان تاکید کرد: کار آفرینان در پاکستان و ترکیه باید نسبت به سرمایه گذاری در کشورھای یکدیگر تشویق شدہ و در مرحله بعدی به صورت مشترک سعی در انجام سرمایه گذاری در کشور ثالث کنند.