دکتر علی بمان اقبالی زارچ

کارشناس ارشد اورآسیا

مرکز بین المللی مطالعات صلح–IPSC

ایام دهه فجر به عنوان دهه پیروزی انقلاب اسلامی برای ملت ایران ماندگار و فراموش نشدنی در تاریخ چند هزاره ای است، اکنون بیش از 44 سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می گذرد ؛ انقلابی که رساترین فریاد تاریخ ، به رهبری امام خمینی (ره) به فرجام رساند و برای حفظ آن، با تمام وجود تلاش کرد. انقلابی که مبتنی بر بینش عمیق توحیدی و الهام گرفته از انقلاب حسینی بود، که در آن عده ای قلیل، با اعتقادی وسیع و راسخ، حاکمیت طاغوتی را شکست دادند و چشم قدرتمندان را خیره ساختند. انقلابی که نماد اصلی آن طلوع روشنایی و رستگاری است و جمله معروف امام خمینی (ره) موید آن است : “انقلاب ما انفجار نور بود” 

انقلاب به مفهوم زیر و رو شدن یا پشت و رو شدن است و در نگاه جامعه شناسان انقلاب به معنای دگر شدن است. انقلاب اسلامی  دگر شدن جامعه ایرانی بود که با الهام  گرفتن از آموزه های اسلام ناب محمدی به عنوان یکی از مهمترین انقلاب های قرن بیستم میلادی پبروز گردید. اساتید علوم سیاسی بر این باورند که انقلاب به مفهوم تغییرات بنیادین در تمامی زمینه های اجتماعی ،معنوی اقتصادی و قضایی  و به ویژه سیاسی می باشد ،تغییراتی که معمولا با خشونت و ایثار و فداکاری انسانی رو به رو می باشد. به طور کلی می توان انقلاب اسلامی ایران را در کنار مبارزات بی نظیر ملت ایران به رهبری امام خمینی نتیجه سیاست های غلط قدرت های بزرگ به ویژه بریتانیای کبیر ،ایالت متحده امریکا و شوروی سابق در مورد ایران در 200 سال پیش از انقلاب اسلامی ارزیابی نمود .

انقلاب اسلامى ایران بى‏شک پدیده‏اى نوظهور در قرن حاضرمى‏باشد. انقلابى غایت‏گرا، آرمانگرا، اسلامگرا و عالمگیر و جهان ‏شمول وبى‏نظیردر جهان اسلام که به رهبری امام خمینی(ره) هدایت گردید و تحولى شگرف در عرصه روابط بین ‏الملل و در معادلات سیاسی دولتهای جهان پدید آورد. این رهبر تاریخ ساز انقلابى را بنیان نهاد که بسان تیغى دو لبه همزمان علیه کمونیسم و کاپیتالیسم به کار گرفته شد. ایشان با هدف مقابله با سلطه ابرقدرتهای شرق و غرب، ملل اسلامی را به رویکردی مجدد به ارزشهاى اسلامى فرا خواندند و با قائل شدن رابطه‏اى مستقیم میان انقلاب و ایدئولوژی، انقلاب را شرطى لازم و ضرورى براى تحقق آرمانهاى الهى و وسیله‏اى براى نیل به مقاصد مکتبى و ایصال جامعه بشرى به تعالى انسانى تلقى کردند، که در این راه در پیاده کردن نظریه خویش اهتمام نمودند. در واقع یکی از اهداف مهم امام خمینی (ره) ارتقاء آگاهی و درک از فرهنگ فرهنگ بیگانه به عنوان مولفه فهم اصلی مویت بود بطوریکه ایشان نماد بیگانه را استکبار جهانی و نظام سلطه ای می دانند که هدف اصلی شان تسخیر و اسارت کشورهای اسلامی از طریق سلطه فرهنگی است و در این راستا اینگونه تاکید دارند: ” ما این واقعیت و حقیقت را در سیاست خارجی و بین المللی اسلامی مان بارها اعلام نموده ایم که در صدد گسترش نفوذ اسلام در جهان و کم کردن سلطه جهانخواران بوده و هستیم “.و مهمتر اینکه در این رهگذر، ایشان علاوه بر اهتمام به حاکمیت آرمانها و ارزشهاى مذهبى، از هیچ کوششى براى تحقق جنبه‏هاى آزادیخواهانه و استقلال طلبانه نهضت فروگذار ننمودند و بدین ترتیب انقلاب به عنوان وسیله‏اى براى تحقق جمهوری اسلامی  قرار گرفت.

شکی نیست که انقلاب اسلامی ایران بزرگترین نوع آوری سیاسی قرن بیستم به حساب می آمد و توانست با ارائه الگوی جدیدی از نظام سیاسی که در تقابل با نظام های موجود قرار داشت، داعیه دار طرحی نو برای اداره و شیوه حکومت برای مردم باشد. از سویی دیگر با تمسک به آموزه های دین اسلام که نقش اساسی در شکل دهی به انقلاب اسلامی داشت، توانست تئوری هایی را که علل شکل گیری انقلابها را در عاملی غیر مذهب و دین جستجو می کردند ، به زیر سؤال برده و با اتکاء به آن، نظام جهانی مبتنی بر دو قطبی را با چالش عمده مواجه سازد. ره آورد تأثیر گذار انقلاب اسلامی که سبب ایجاد موجی جدید در میان ملت های مسلمان شد، احیای دوباره گفتمان های به فراموشی سپرده شده هویت بخشی به مسلمانان در عرصه سیاست و اجتماع بوده است.

نهضت امام خمینی (ره) اوج گرایش اسلام واقعی بود و در واقع دیگر جنبش های اسلامی در سراسر جهان تحت تاثیر این موفقیت جانی تازه گرفتند،تفکر و طرح امام خمینی (ره) در واقع تلفیقی از هویت و توسعه بود ،امام خمینی به همان اندازه که به دنبال احیای هویت اسلام می بود به توسعه  نیز توجه ویژه ای داشت توسعه ای که در چارچوب هویت اسلامی تعریف می شد.نظریه سیاسی امام منحصرا در قالب و شکل اسلامی مطرح می شد و همین امر موقعیت و ویژگی ممتازی به انقلاب اسلامی ایران در جهان اسلام اعطا نمود.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران شکل گیری ایده نفی موازنه قدرت و شکل گیری بلوک چند وجهی جدید را ترویج و تقویت نمود، در حالی که که بعد از جنگ جهانی دوم تا فروپاشی شوروی، نزاع میان دو ابرقدرت یعنی آمریکا و شوروی سابق بر سر تصاحب ارضی و غیر ارضی کشورها وجود داشت. در این دوران که از آن به جنگ سرد تعبیر می شود، میان این دو قدرت حالتی بین خصومت و عدم خصومت وجود داشت که عواملی مانند ترس از یک جنگ اتمی که منافع هر دو طرف را به خطر خواهد انداخت، سبب گردید تا هیچ یک از این دو ابرقدرت به جنگ گرم متوسل نشوند. 

موضوع مهم دیگر و در واقع بزرگترین نوآوری انقلاب اسلامی را می توان از سویی احیای گفتمان هایی دانست که در بطن و ذات دین اسلام وجود داشته ، اما از سوی کشورهای جهان اسلام به محاق فراموشی سپرده شده بود. گفتمان هویت بخشی که به کشورهای جهان اسلام و مستضعفان عالم، قدرت و جسارت عرض اندام در مقابل قدرت های استکباری می داد.^. این انقلاب با تأکید بر قدرت نرم افزاری فرهنگ و تفکر و نیز تفوق اندیشه ورزی بر ابزار انگاری، نوعی فعالیت گری فکری و فرهنگی را رقم زد که بر استقلال فکری و فرهنگی ملت های مسلمان و حتی ملل اروپایی استوار بود که در چند مرحله در پیام مقام معظم رهبری به جوانان اروپایی و حتی در بیانیه گام دوم انقلاب شاهد آن بودیم. و از طرف دیگر احترام به آزادی فکر و اندیشه همزمان با افزایش اهمیت سیاسی دین در روابط بین الملل، موجب افزایش تعامل و مراودات علمی میان مراکز دینی  و دانشگاهیان گردید. افزایش روحیه انقلابی گری در دانشگاه های کشورهای اسلامی و ارتقای اهمیت و نقش دانشجویان، موجبات افزایش تعاملات فکری و فرهنگی دانش پژوهان را فراهم آورد. رشد معنویت گرایی، افزایش گرایش و دلبستگی مردم به معنویات و توسعه فرهنگ دینی در کشورهای اسلامی، همزمان با گسترش موج اسلام خواهی و اسلام گرایی و احیاء و نهادینه سازی ارزشهای معنوی و اسلامی، موجب اعطای هویت اخلاقی، معرفتی و معنوی به جوامع مسلمان گردید.

جمع بندی : واقعیت این است که انقلاب اسلامی ایران طبق دیدگاه های علمی و تحلیلی از معیار های واقعی یک انقلاب حقیقی برخوردار بوده است و از هر سه مولفه اصلی مشارکت جمعی مردم ، اصلاح و تغییر و مبارزه ، مجاهدت جمعی مردم را در خود جای داده و حتی با توسل به ارزش های دینی و معنوی تغییرات ماهوی را در تئوری انقلاب ایجاد نموده است . انقلاب اسلامی ایران ، انقلابی محدود به جغرافیای ایران نبوده و امروز تاثیرات آن موجبات تغییر اساسی در بخش های مختلف دنیا در 5 قاره را فراهم نموده است و در داخل جغرافیای سیاسی ایران نیز دستاوردهای چشم گیری را همراه داشته است که نوید دهنده احیای هویت دینی و تولید علم و اندیشه ملت متمدن و فرهنگ آفرین ایران می باشد . بهرحال همت ایرانیان مسلمان در رسیدن به قله های مرتفع علم و دانش و فنون و توسعه یافتگی ریشه در تاریخ و تمدن بیش از 8 هزاره این ملت داشته و آرزویی دور از دست رس برای نسل جدید ایرانی نمی باشد .