تبیین ریشه ­های جنگ تجاری آمریکا و چین

محمد جواد قهرمانی

دانش آموخته روابط بین ­الملل دانشگاه تهران

 مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc

جنگ تجاری آمریکا وچین به اتفاقاتی اطلاق می­شود که از حدود یک سال گذشته بین آمریکا و چین در حوزه تجاری آغاز شده و همچنان با وجود مذاکرات طولانی میان دو کشور ادامه پیدا کرده است. وضع و افزایش تعرفه بر کالاهای چینی و مقابله به مثل چین و اعمال سایر محدودیت­های تجاری همچون محدودیت بر سرمایه­ گذاری شرکت­های چینی در بخش­های فناوری از سوی آمریکا، تحریم برخی شرکت ­های با فناوری سطح بالا[1]همچون هوآوی از سوی آمریکا از تجلیات بارز این جنگ تجاری قلمداد می­شود. چنین اقداماتی از سوی ترامپ به نوعی عمل به وعده­ هایی بود که وی در دوران مبارزات انتخاباتی مطرح کرد. ترامپ در آن زمان ضمن انتقاد از  دستکاری چین در نرخ ارز و کسری تجاری آمریکا در روابط با چین، بیجینگ را متهم به دزدی مشاغل آمریکایی می­کرد.

با نگاه به گذشته به ویژه دوره ریاست جمهوری باراکاوباما مشخص می­شود که موضوع کسری تجاری در آن زمان نیز از چالش­های مهم در روابط تجاری دو کشور به شمار می­رفت. به گونه­ای که در ابتدای به قدرت رسیدن اوباما، آمریکا بر واردات لاستیک از چین اعمال تعرفه کرد و در مقابل چین نیز به افزایش تعرفه بر برخی محصولات وارداتی از آمریکا پرداخت. اما در نتیجه شکایت طرفین به دیگری از سازمان تجارت جهانی سرانجام این روند متوقف شد. البته در کنار این مسئله، این نکته را نیز باید یادآور شد که اگرچه دولت اوباما با طرح استراتژی «محور آسیایی»[2] به دنبال افزایش تمرکز آمریکا بر منطقه آسیا-پاسیفیک در نتیجه ظهور چین بود، اما در کنار اعمال فشار برچین، نوعی امیدواری بر سیاست خارجی آمریکا مبنی بر امکان ادغام هرچه بیشتربیجینگ در نظم بین­المللی لیبرال حاکم بود. این امر از شدت گرفتن تنش­ها میان دو کشور جلوگیری به عمل می­آورد. البته در همین زمان انتقاداتی بر رویکرد دولت اوباما نسبت به چین در ایالات متحده مطرح بود. منتقدین بر این باور بودند که امکان ادغام چین در نظام بین­ الملل لیبرال آمریکامحور منتفی است.

اما پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ، آمریکا رویکرد متفاوتی در سیاست خارجی خود در برابر چین در پیش گرفت. به عبارت دیگر، با پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری سال 2016، گفتمان معتقد به سخت گیری بیشتر علیه چین در کاخ سفید به قدرت رسید. در نتیجه، ضمن تایید اهمیت آسیا-پاسیفیک برای آمریکا، تلاش برای تغییر ابعادی از استراتژی «محور آسیایی»اوباما ادامه پیدا کرد. استراتژی جدید تحت عنوان استراتژی«ایندو-پاسیفیک آزاد و باز[3]» مطرح شد که علاوه بر گستردگی دامنه جغرافیاییدر قیاس با استراتژی­ آسیا-پاسیفیک،رویکرد تهاجمی­ تری نسبت به چین دارد، که مهم­ترین بعد این استراتژی، آغاز جنگ تجاری با این کشور بوده است.

به نظر می­رسد به چند دلیل این تغییر نگاه در کاخ سفید حاکم شده باشد. از یک­سو باید به وضعیت حاکم بر نظام بین ­الملل توجه کرد. با ظهور چین، نظام بین­الملل از وضعیت تک قطبی متمرکز خارج و به وضعیت تک قطبی نامتمرکز وارد شده است. دولت­ها نیز بسته به تغییراتی که در ساختار نظام بین­الملل به وقوع می پیوندد استراتژی­های خود را تغییر خواهند داد. در چنین وضعیتی، آمریکا به عنوان قطب برتر نظام بین­الملل به دنبال جلوگیری از به چالش کشیده شدن موقعیت خود در نظام بین­الملل است.در این شرایط، در صورتی که دولت برتر به این نتیجه برسد که روند کاهش قدرت (افول) آن و کاهش شکاف با قدرت درحال ظهور به  سرعت زیادی در حال وقوع است به احتمال زیاد به سمت سیاست های تقابلی پیش خواهد رفت. به عبارت دیگر، در چنین وضعیتی امکان وقوع جنگ محتمل­تر خواهد بود. اما در غیر این صورت، روند تقابل با دولت چالشگر از جنگ نظامی به جنگ تجاری یا اعمال فشارهای سیاسی و دیپلماتیک سوق پیدا خواهد کرد. به نظر می­رسد این نگاه در سیاست خارجی دولت فعلی آمریکا نسبت به چین غالب شده است. این امر ما را به این نتیجه می­رساند که روند شکاف و اختلاف میان آمریکا و چین روندی است که از جنگ تجاری آغاز شده و در آینده احتمالاً در سایر مسائل نیز ادامه پیدا خواهد کرد. چنین روندی باعث می­شود برخلاف گذشته، دستیابی به وحدت نظر در موضوعات مشترکی همچون مسائل آب و هوایی نیز دشوارتر شود.

از سوی دیگر، در ارتباط با وقوع جنگ تجاری باید به سیاست­های چین نیز اشاره کرد که زمینه ساز ایجاد نگرانی­هایی در آمریکا شده است. بیجینگ در واکنش به استراتژی محور آسیایی اوباما، که باعث افزایش تمرکز آمریکا بر مناطق شرقی چین می­شد، استراتژی حرکت به سمت غرب[4] (مرزهای غربی چین) را در پیش گرفت. اگرچه مبنای طراحی این استراتژی، دوری از برخورد در مناطقی همچون دریای چین جنوبی و شرقی، بوده است، اما حضور در اقیانوس هند، پاکستان، آسیای مرکزی و حتی اروپا در لوای ابتکار «یک کمربند یک جاده»[5]سبب افزایش نگرانی­های ایالات متحده نسبت به گسترش حضور چین در مناطق همجوار و در شاهراه های تجارت دریایی شده است. حضور در این مناطق، به اضافه راه اندازی بانک سرمایه گذاری زیرساخت­های آسیایی به عنوان تأمین کننده منابع مالی لازم جهت پیشبرد این ابتکار، آمریکا را نسبت به این موضوع نگران کرده است که چین می­تواند با ایجاد قواعد و هنجارهای نوین، قواعد فعلی حاکم بر نظام بین ­الملل، بویژه در حوزه اقتصادی که محصول نهادهای برتونوودزی است، را به چالش بکشد. در چنین شرایطی، رهبری آمریکا در نظام بین­ الملل تحلیل خواهد رفت. علاوه بر این، ابتکار «ساخت چین 2025»[6] که به دنبال دستیابی به برتری چین در حوزه تکنولوژیک تا سال 2025 است، نیز نه تنها آمریکا، بلکه اروپا را نگران کرده است. در نتیجه­ی چنین ادراکی است که آمریکا شرکت­هایی مانندهوآوی و یا شرکت زد.تی.ئی را که نماد پیشرفت چین در حوزه تکنولوژی ­های سطح بالا به شمار می­روند را تحریم کرده است؛ امری که بر شدت  جنگ تجاری میان دو کشور افزوده است.

از مجموع مباحث بالا می توان گفت که، به منظور فهم ریشه­ های جنگ تجاری کنونی میان آمریکا و چینبیش از آنکه به کسری تجاری میان دو کشور توجه کرد، باید بر تغییر جایگاه چین و نگرانی آمریکا از این وضعیت تأکید کرد. نگرانی نسبت به قدرت فزاینده چین، یک مساله فراحزبی در آمریکا به شمار می رود و فارغ از اینکه چه کسی رئیس جمهور آمریکا باشد، تقابل با چین اجتناب ناپذیر خواهد بود و در آینده نیز شاهد تشدید این تقابل خواهیم بود. به همین دلیل است که با وجود آنکه چین تلاش کرده در برخی موارد امتیازاتی را به آمریکا اعطا کند، اما آمریکا خواهان تغییرات ساختاری در چین و راه اندازی مکانیسم نظارت بر این تغییرات است.

واژگان كليدي: تبیین، ریشه­، جنگ، تجاری، آمریکا ، چین، محمد جواد قهرمانی

[1]High tech

[2]Asia pivot

[3] Free and open indo-pacific

[4]Marching west

[5]One Belt One Road Initiative

[6]Made in China 2025