احمد مرجانی نژاد

کارشناس مسائل ترکیه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

شکاف‌های قومی در ترکیه

برخی اقلیت های قومی همانند «چرکس ها» ، ضمن هم سانی نسبی در جامعه ترکان ، ویژگی ها و مراسم های خاص خود را دارند و چندان تاثیرگذار نیستند. اما عرب تبار های ساکن ترکیه ، از منظر فرهنگی، ضمن همراهی با جامعه ترکان ، بطور نسبی زبان ، آداب و سنن سنتی شان را حفظ کرده اند ، از لحاظ سیاسی  نیز در چهارچوب احزاب قانونی راست گرا و چپ گرا ی ترکیه فعالیت دارند و وضعیت اقتصادی قابل توجهی ندارند. اما وضعیت اقلیت یهودی ها عموما مهاجر به عنوان اقلیت نژادی و دینی ، اندکی متفاوت است. یهودی هایی که در زمان عثمانی یهودی بودن خود را علنی نمی ساختند و اظهار می کردند که مسلمان هستیم و به «  دونمه » مشهورند ، با وجود این که جمعیت شان بسیار کم و حداکثر  حدود سی هزار نفر هستند، بیشترین نفوذ و قدرت را در اقتصاد و رسانه های گروهی ترکیه دارند، به طوری که صنایع ماشین سازی و حتی بزرگترین آژانس های خبری متعلق به یهودی ها است.  بیشترین ارتباطی با اسرائیل هم از طرف این یهودی ها است. از نظر سیاسی و اقتصادی با لیبرالیزم غرب هم سو هستند و در امور فرهنگی نیز ترکیبی از آداب و سنن سنتی و تجدد غربی را به نمایش می گذارند.  

بالکان تبارها ی ساکن ترکیه ، از منظر سیاسی بیشتر از حزب جمهوری خواه خلق حمایت می کنند، زیرا حزب مذکور را  متناسب با ارزش های غربی،  لائیزم ، دموکراسی ، مناسب ترین راه جهت پیوستن به اتحادیه اروپا ، می دانند. در جایگاه اقتصادی اغلب به امور ی چون تولید و صدور فرآورده های کشاورزی ، صنایع داخلی کوچک ، می پردازند . از منظر فرهنگی نیز علی رغم تمایل به آداب و رسوم غربی ، آداب و سنن اسلامی و ملی مردم ترک را لحاظ می کنند .

احتمال بیشتر شدن شکاف‌ها در آینده

احساسات ناسیونالیستی اغلب ریشه در مواجهه با قدرت‌های اروپایی در قرن نوزدهم و پس از آن دارد. این مواجهات در سرزمین‌های عثمانی، در قالب رویارویی دو اجتماع دینیِ اسلام و مسیحیت درک شده است.  مشکلات انحطاط، ضعف و عقب‌ماندگی در مقایسه با  اروپا ،  گفتمان‌های جبران و واکنش را ایجاد کرد.  بازیگران خارجی ، در سطح منطقه و بین الملل ، در راستای  کسب منافع و ایجاد فشار بر کشور ها ی مد نظر ، نقش موثری در راه اندازی تنش های نژادی دارند که ترکیه نیز مشمول چنین روندی است . در این بین آمریکا در پی تحقق طرح خاورمیانه بزرگ ،  اجرای سایس – پیکو جدید ( تغییر نقشه های جغرافیای منطقه، در ارتقاء تنش های نژادی ، از طریق عملکرد های سیاسی و فرهنگی نقش دارد . رژیم سعودی نیز با تکیه بر ثروت های نفتی  ، هدف اش برتری تئوریهای وهابیت گرایی بر آرمان های اخوان المسلمی در ترکیه است. در این بین با توجه به حضورکردها به عنوان بزرگترین اقلیت ترکیه، اغلب در بخش‌های شرق و جنوب شرقی ترکیه ، ارامنه   بیشتر در استانبول و اطراف ، گرجی‌ها عمدتا در سواحل دریای سیاه و شمال غربی، یونانی‌ها در غرب ترکیه و  استانبول،  بالکان تبار ها در سواحل دریای مدیترانه ،  عرب تبار ها  در کنار مرز کشورهای عراق و سوریه و در مناطق جنوبشرقی ترکیه و درگیری سیاسی یکصد ساله وجنگ مسلحانه چهل ساله نظام جمهوری ترکیه با اکراد و حزب کارگران کردستان موسوم به « پ.ک.ک» ، در صورت تداوم روند مذکور و عدم حل و فصل بنیادی نزاع ترک – کرد ،  احتمال دارد  در آینده ، معضل اجتماعی بحران هویت ، تنش های نژادی و شکاف های قومی در شرق و جنوب شرقی ترکیه ، بیشتر شود . در این میان تنش های قومی موجبات تداوم بحران هویت ها و فراگیر شدن معضلات فرهنگی و سیاسی در جمهوری ترکیه را فراهم ساخته است. اگر چه علی رغم همه تحدید ها و تهدید ها ، اما به دلیل توسعه ارتباطات در جهان معاصر ، اقوام مختلف در سطوح مختلف نفوذ و نقشی انکار ناپذیر در حیات اجتماعی ترکیه و تاثیر نسبی در  مسائل سیاسی- فرهنگی – اقتصادی دارند .

 آینده شکاف های قومی– نژادی در ترکیه و تاثیر بر بحران های امنیتی- سیاسی

فقدان وحدت در هر سرزمینی ، شکل دهنده  مهمترین عوامل تهدید امنیت ملی است.  تنش های قومی و نیز عقیدتی ، منبع بحران های اجتماعی ، مشکلات سیاسی، فرهنگی ، اقتصادی ، در هر کشور محسوب می گردد . مسلما تداوم بحران هویت ، تنش های نژادی ، درگیری های قومی در  هر کشوری از جمله جمهوری ترکیه ، ضمن تهدید امنیت و تحدید استقلال ارضی، به بروز معضلات اجتماعی ، شکنندگی جامعه، نارضایتی عمومی ، تداوم درگیری های فرهنگی ، منازعات سیاسی ، تضعیف اقتصاد ، منجر خواهد گردید . 

 در تعریف ملی‌گرایی و هویت ترکی، عنصر «دین» اهمیت زیادی دارد. برای نمونه در پرسش از جامعه ترکیه  مبنی بر این که :  «آن‌چه که با هویت ترکی هماهنگی ندارد چیست؟»، در  مرتبه نخست،  ۵۰ %  پاسخ دادند: «  بی‌دینی»  و در مرحله دوم پاسخ دادند : « مسیحیت و یهودیت» و در درجه سوم نیز « همجنس‌گرایی » قرار گرفت .  این سه اولویت نشان از اهمیت و تاثیر گزاره‌های دینی بر ملی‌گرایی دارد. لذا تا زمانی که ذهنیت یک سان سازی قوم ترک در بین رهبران سیاسی ترکیه ادامه یابد ، وضعیت پرتنش خواهد بود . تغییر در تعریف و تفسیر ملت – دولت ،  هویت شناسی ساکنان ترکیه،  در منابع داخلی ، رعایت اصول دموکراسی  و نیز تعهد به قوانین بین المللی ، خواهد توانست ترکیه را از معضل مذکور رها سازد.  گذشته از این از سویی طبق طرح های برنارد لوئیس ( یهودی زاده آمریکایی ) و نظرات هانینگتون (  برخورد تمدن ها ) در چهار چوب « سایس – پیکو جدید » ، طرح ایجاد خاورمیانه بزرگ ، بالکانیزه کردن خاورمیانه ،  تغییر نقشه های جغرافایی منطقه ، تضعیف ارتش های جهان اسلام ،  ایجاد سرزمین های  نژادی ، مذهبی عاری از هویت تمدنی ، تشکیل اسرائیل بزرگ از نیل تا فرات ، مورد پیگیری جدی «  ص- ص » (صهیونیزم و صلیبیون بین الملل ) است. همچنین اصل قدیمی : تجزیه کن و حکومت نما ، به صورت ایجاد درگیری های قومی و مذهبی از اهداف سیطره جویان جهانی است . در این شرایط  نقشه های راه اندازی « کردستان بزرگ » ، ایجاد « ارمنستان بزرگ »،  تشکیل« آذربایجان بزرگ »  و…. در منطقه مطرح است و خود مختاری ، استقلال نسبی مناطق کرد نشین در سوریه ، عراق ،  ترکیه ، و حتی ج.ا.ایران  نیز قابل لحاظ است. اما تحقق تجزیه ترکیه ، معادلات منطقه را بهم خواهد زد و  به راهبرد ها ،  نوع عملکرد ها، اعمال روش های سیاسی ، روابط  با همسایگان ، دول منطقه و نیز تعاملات بین المللی  بستگی دارد. بنابراین با لحاظ موقعیت و شرایط کشور های منطقه ، رقابت های بین المللی ، امکان  وقوع تجزیه جمهوری ترکیه ، حداقل طی دهه جاری بعید  به نظر می رسد .

واژگان کلیدی:  شکاف‌های قومی و نژادی،  تجزیه ترکیه، بحران، قومی، ترکیه