فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC

عملکردهای سیاسی بر فضای جغرافیایی، سبب دگرگونی و منجر به تغییر و اصلاح سیاست ها و عملکردهای سیاسی می گردد. فضا و سیاست دارای تحرک و پویایی هستند و تغییر هر کدام از این دو مؤلفه باعث تغییر دیگری اسـت.فضا نمی تواند موضوعی جدا از ایدئولوژی و یا سیاست باشد، زیرا فضا همواره به صورت سیاسـی و راهبـردی عمـل می کند.

 فضا تولیدی اجتماعی است و می تواند نظام های مختلف سیاسی ـ اقتـصادی و… را تولید کند. هنجارهای کشورهای مختلف با تفاوت کمی ،بر مبنای احترام متقابل و ملاحظات انسانی از هنجارهای مشترک،بر فضای سیاسی استوار است.رفتار غیرمدنی یک رفتارانحرافی، گستاخانه و بی ادبانه باهدف ضربه زدن و تخطی از هنجارها در احترام متقابل است.این نوع  رفتارها با بی احترامی نسبت به دیگران آشکار می شود.رفتار غیر مدنی در فضای سیاسی گاهی به صورت چرخشی ، موجب تشدید تعارضات و اقدامات تلافی جویانه  می شود.

ریشه رفتارهای غیر مدنی در فضای سیاسی ناشی از عدم  مهارت سیاسی است.رهبران سیاسی با مهارت سیاسی بالا در فضای سیاسی ، کمتر در معرض رفتارهای غیرمدنی و تلافی جویانه قرار می گیرند.

زبان و رفتار در نزاکت سیاسی بسیارمهم است، گرچه مخالفان نزاکت سیاسی این قوانین و ساختارها را تبعیض‌آمیز می دانند،و معتقدند به جای این که با نگاهی نخبه‌گرا به افراد دیکته کنیم چگونه حرف بزنند یا رفتار کنند، باید سیاست‌ها و قوانین تبعیض‌آمیز را هدف قرار دهیم. نزاکت سیاسی ابزار عامه‌پسندی در دست سیاستمداران است، و سبب تعارفات دیپلماتیک می شود، در نتیجه در عمل چندان تاثیرگذار نیست.

موافقان نزاکت سیاسی بر این باورند که کوچک‌ترین وظیفه ما در قبال تبعیض نظام‌مند، فراهم کردن فضایی امن و عاری از توهین و تحقیر است.مخالفان می‌گویند نزاکت سیاسی با حق آزادی بیان در تعارض است، و در جامعه‌ای که افراد نتوانند راحت درباره باورهایشان صحبت کنند، خودسانسوری در عرصه عمومی کم‌کم پدیدار می‌شود. اما نزاکت اگر در فضای سیاسی مورد توجه قرار نگیرد، چهره‌های سیاسی احترام را تبدیل به خشونت ،  و اعتماد سیاسی خدشه دار می شود.

یکی از تنگناهای نزاکت سیاسی ایجاد تفرقه‌،که با ارزش‌هایی هم چون آزادی بیان در تضاد هستند،سبب هزینه هایی در فضای سیاسی می شود، گرچه نزاکت با هدف بزرگتری به لحاظ اخلاقی دنبال می‌شود.دولت های قدرتمند در صحنه های سیاسی جهان  همیشه روابط ها را به دلیل عدم مهارت سیاسی ، با بی نزاکتی دچار اختلال کرده اند.

کشورهایی چون آمریکا جدا از تفکرات حزبی در چندسال گذشته ، با ترویج بی نزاکتی سیاسی توسط  روسا و شخصیت های سیاسی، چهره ناخوشایندی را در فضای سیاسی بین الملل برجا گذاشته است.دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا یکی از معدود شخصیت های سیاسی فاقد نزاکت سیاسی بود، که از کلام توهین آمیز و زننده برای مخالفان خود استفاده می کرد. او بدون هیچ واهمه ای در رفتار و گفتار با تهاجم و گستاخی به رهبران سیاسی جهان، افراد کابینه خود، روزنامه نگاران، اقلیت های قومی و مذهبی، اقشار آسیب پذیر و افراد به حاشیه رانده شده توهین کرده است.

 ترامپ در طول رقابت های انتخاباتی سال 2016، در سخنرانی هایش  صفت «هیلاری بد ذات»، «فاسد» و «چروکیده» را به رقیب دموکرات خود داد. کلینتون نیز در مصاحبه با یک برنامه رادیویی ترامپ را «الاغ ده سال اخیر» ،خطرناک و نژادپرست توصیف کرد. جو بایدن، در حمایت از هیلاری کلینتون، ترامپ؛ را به “جهالت در سیاست خارجی و تهدیدی جدی برای سیاست خارجی آمریکا” متهم ،و او را “کاملا بی اطلاع” از سیاست خارجی دانسته و گفته بود که “فکر کنید که به این انسان رمز سلاح شیمیایی داده شود”.

در سال 2018پس از انتشار ویدئوی مربوط به سخنان ترامپ که حاوی توهین به زنان و ناسزا به آنان بود، اوباما انتقادات خود را نسبت به وی افزایش داد و مدعی شد: ترامپ با خوار کردن دیگران خود را تمجید می کند.اوباما با اشاره به این که سخنان ترامپ را نمی شود در جمعی که کودکان حضور دارند به زبان آورد، اظهار داشت: “با اقلیت ها، مهاجران و پیروان ادیان دیگر هم به همان گونه برخورد می کند، معلولان را تمسخر و به سربازان و جانبازان هم توهین می کند. این نشان دهنده آن است که خودش اعتماد به نفس ندارد و با تحقیر دیگران خودش را تجلیل می کند. 

ترامپ در دوران ریاست جمهوری به دلیل فقدان نزاکت سیاسی در سال 2018 با اشاره به مهاجرانی که از هائیتی، السالوادور و بعضی از کشورهای آفریقایی به آمریکا مهاجرت کرده‌اند، گفت: چرا این مردم از کشورهایی که چاه مستراح هستند را به اینجا راه می‌دهیم؟نمایندگان دموکرات در کنگره آمریکا در همان سال، این اظهارنظر ترامپ را نشانی از نژادپرستی دانسته، و دو تن از جمهوری‌خواهان مجلس نمایندگان در توییتر خودشان این بی نزاکتی را علاوه بر این که درخور کاخ سفید نیست ، آن را نامهربانانه و نخبه‌گرایانه توصیف کردند.

اتحادیه آفریقا یک روز پس از انتشار سخنان ترامپ آن را بسیار غیرمسئولانه، نژادپرستانه و قابل سرزنش دانست.کشورهای دیگر آفریقایی از جمله غنا خواستار بایکوت ترامپ به عنوان یکی از بزرگترین ناقضان حقوق بشر ، تبعیض نژادی و نژادپرستی شدند.

ترامپ در سال 2018 به یکباره به ورزشکاران سیاهپوست معترض به سرود ملی و پرچم آمریکا در آلامابا تاخت ، و بیان داشت باید آنان را از زمین بیرون کنند،که منجر به خشونت پلیس سفید پوست آمریکا شد. طبق قوانین فوتبال آمریکایی، همه بازیکنان باید برای خواندن سرود ملی بایستند، و ممانعت بازیکنان باعث پرداخت جرائم سنگین مالی می‌شود، مسئولان تیم‌های فوتبال تدابیر جدیدی اندیشند و به بازیکنانی که حاضر به خواندن سرود ملی نبودند، اجازه دادند تا در رختکن بمانند.  در کالیفرنیا آمریکا ، یک بازیکن سفید پوست در پاسخ به سخنان توهین آمیز ترامپ در مقابل نواخته شدن سرود ملی آمریکا به نشانه اعتراض، زانو بر زمین زد.
لبورن جیمز بازیکن سیاهپوست لیگ حرفه ای بسکتبال ، در واکنش به اظهارات توهین آمیز ترامپ دعوت به کاخ سفید را پس گرفت، وگفت :آمدن به کاخ سفید (قبلا) افتخار بود تا این که سرو کله تو پیدا شد.درهمین حال کریس پلدیگر بازیکن سیاهپوست دیگر نیز نوشت که ترامپ انسان نیست که رو در روی ورزشکار، ناسزا می گوید.
دامنه اعتراض ها به توهین ترامپ، جامعه ورزشی سیاه پوستان،خوانندگان راهم به صحنه مخالفت به بی نزاکتی کشانید. استیو واندر خواننده و موسیقی دان آمریکایی در پاسخ به این بی نزاکتی ترامپ گفت: من به نشانه اعتراض به سرود ملی و پرچم (آمریکا)، یک زانو که نه، دو زانو بر زمین می زنم.کپرنیک نیزدر اعتراض به تبعیض نژادی و رفتار خشونت آمیز پلیس آمریکا علیه شهروندان آفریقایی آمریکایی، در بازی های لیگ NFL در برابر سرود ملی آمریکا نایستاد و به نشانه اعتراض ،هنگام نواخته شدن سرود ملی آمریکا به ادای احترام از جا برنخاست و در عوض، زانو بر زمین زد.این روش اعتراض از سوی دیگر بازیکنان سیاهپوست فراگیر شد.

ترامپ در سال 2019با انتشار توئیتی، رهبر کره شمالی را «دیوانه» خطاب کرد. کیم جونگ اون رهبر کره شمالی به ترامپ در فضای سیاسی صفت «پیرمرد خرفت» راداد، و وزیر امور خارجه کره تهدیدهای ترامپ مبنی بر نابودی کره شمالی را به «واق واق سگ»تشبیه کرد.ترامپ سه بار در طول دوران زمامداری‌اش، مستقیما به مردم ایران توهین کرد و هنگام نام بردن از مردم ما، از لفظ «تروریست» و هم چنین«شیطان»  استفاده کرد.

هانتر بایدن،‌ پسر رئیس جمهور آمریکا در کتاب خاطرات جدیدش که به زودی روانه بازار می شود، دونالد ترامپ را «یک مرد رذل با ماموریتی رذیلانه» توصیف کرده است.ترامپ بارها رهبران و مقامات چینی را مورد تهاجم و توهین قرار داد،و در پیامی توییتری نوشت: در پنجاه سال گذشته هیچ کس به اندازه جو بایدن خواب‌آلود در قبال چین ضعیف نبوده است. او پشت فرمان خوابش برده بود. او هر چیزی که آن‌ها (چینی‌ها) می‌خواستند به آن‌ها داد، از جمله توافق‌های تجاری افتضاح. من در حال پس گرفتن همه آن‌ها هستم.

با آمدن بایدن ، به عنوان نماینده دمکرات ها حامیان حقوق بشر و مخالفان تبعیض نژادی در فضای سیاسی،انتظار می رفت که نزاکت جایگزین بی نزاکتی سیاسی شود.رئیس جمهورآمریکا به دلیل حمایت روسیه در انتخابات به نفع ترامپ، رئیس جمهور روسیه را «قاتل» خواند. پوتین توصیه کرد که بایدن خود را در آینه ببیند و به او گفت: «از کوزه همان برون تراود که دراوست. »علی رغم این که آمریکا فکر می کند ما مثل آن ها هستیم، اما اینطور نیست ما کد ژنتیکی متفاوتی داریم.پوتین با یادآوری سخنان بایدن درباره رقیبش باراک اوباماکه گفته بود اولین آفریقایی- آمریکایی تباری است که وارد سیاست شده و شیوا صحبت می‌کند، باهوش، تمیز و خوش‌قیافه است، گفت آمریکایی های آفریقایی تبار تاکنون مورد بی عدالتی و نسل کشی قرار می گرفته اند،ودر تاریخ آمریکا دوران بسیار سخت و طولانی و دشواری از بردگی وجود داشته است. اردوغان در حمایت پوتین ازآمریکارا محکوم ، و اظهار داشت این گونه سخنان شایسته یک رئیس دولت نیست،هم چنین واکنش پوتین را بسیار عالی خواند.

چهره های سیاسی کشورهای دیگرنیز کم و بیش بی نزاکتی سیاسی را ترویج داده اند. بوریس جانسون، وزیرخارجه انگلیس بارها محکوم به رسوایی های کلامی بوده است. با این حال، بدترین رسوایی کلامی او درباره اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بود. او در یک برنامه تلویزیونی شعری درباره رابطه عاشقانه اردوغان و یک بُز سرود و جایزه 1000 پوندی این برنامه را از آن خود کرد.

رئیس جمهور فیلیپین نیز به نشر کلام‌های توهین آمیز معروف است. او در سال 2016 باراک اوباما، رئیس جمهور سابق آمریکا را «پسر یک فاحشه» نامید؛ به «بان کی مون»، دبیرکل سابق سازمان ملل صفت «احمق» داد و در مه 2017 کیم جونگ اون را «حرام زاده» خطاب کرد.

خوزه موخیکا، رئیس جمهور81 ساله سابق اروگوئه در مه 2016 به نیکلاس مادورو، رئیس جمهور ونزوئلا توهین کرد و گفت: او یک «بز احمق» است.

چشم انداز

 توهینی که صراحتا مقام های رسمی و غیر رسمی خارجی را هدف گیرد در هر صورت ممنوع و باعث نقض حقوق بین الملل می شود ،توهین به اشخاص فقط در قالب جنگ رسانه ای ممنوع است.

اما نزاکت بین‌الملل بیشتر به یک سری از آداب ارتباطی در عرصه بین‌الملل گفته می‌شود که اگرچه حالت الزام‌آور ندارد، اما به عنوان یک اصل پذیرفته شده هم چون آداب رسمی، رعایت می‌شود.دولت ها و سایر فعالان عرصه روابط بین الملل در جهت رسیدن به اهداف مشخص و همکاری بین المللی اقدام به انعقاد توافق های نزاکتی می کنند که از لحاظ حقوقی الزام آور تلقی نمی باشد، اما در عین حال دولت ها مایلند در چارچوب آن تعهدات سیاسی یا اخلاقی را پذیرفته و با طرف های خود همکاری داشته باشند . به نظر می رسد همین انعقاد قراردادها با توجه به ماهیت غیر حقوقی ،می تواند باعث ایجاد یک نظم هنجاری، ،و کاهش بی نزاکتی اخلاقی بین دولت ها شود ، که از آن در حقوق بین الملل به نظم سیاسی یا اخلاقی تعبیر می شود.

واژگان کلیدی: بی نزاکتی, اخلاقی , فضای سیاسی,فاطمه خادم شیرازی