بهانه ها و اهداف حملات اخير تركيه به سوريه و عراق

احمد مرجاني نژاد

پژوهشگر مسائل تركيه

مقدمه :

طی چند ماه اخیر، کردها، مهم‌ترین عنصر اثرگذار و تغییر دهنده معادلات سیاسی ترکیه بوده‌اند. بررسی نتایج انتخاباتی هفتم ژوئن 20015 .م در هشتاد ويك استان ترکیه این واقعیت را بر ملا ساخت كه در استان‌های کردنشین و نيز در استانبول؛ جابه جایی آرا ء و تغییر مسیر سیاسی رای دهندگان كرد حادث شده است. جابجايي آراي مذكور سبب شد که حزب عدالت و توسعه در شرایط دشواری قرار گیرد و نتواند هم چون دوره‌های پیشین کابینه را به تنهایی تشکیل دهد. در چنين شرايطي رهبر حزب حرکت ملی؛ دولت باعچه لي ؛ دمیرتاش و رفقای او را تروریست و تجزیه طلب می‌خواند و رهبر حزب جمهوری خلق ؛ کليچداراوعلو نیز در اقدامی عمل گرایانه، از کردها فاصله گرفته است.

به مفهومي اينك ياران عبدالله اوجآلان ؛ در تركيه به نوعي در انزوای سیاسی قرار گرفته اند. جمعیت حدود 20 % کردها در ترکیه؛ جامعه سیاسی ترکیه را به سمت تکثرگرایی پیش خواهد برد و حزب عدالت و توسعه ؛ مجبور خواهد گرديد کرسی‌های بیشتری را به کردها و یا دیگر اقلیت‌ها واگذار کند.سران حزب عدالت و توسعه ؛ بارها گفته‌اند که با تشکیل دولت خودمختار کرد در شمال سوریه به شدت برخورد خواهند کرد . چرا كه این وضعيت همانند قدرت یابی کردها در شمال عراق نیست؛ زيرا کردهای سوریه رابطه نزدیکتری با پ. ک . ک دارند و بر خلاف بارزانی در شمال عراق، جزء جناح چپ نیروهای کرد محسوب می‌شوند و این برای ترکیه خطر محسوب می‌شود. آنكارا از این واهمه دارد که قدرت‌یابی کردها در شمال سوریه، وضعیت پ. ک . ک در ترکیه را ارتقا دهد و آن‌ها را در مقابل دولت آنکارا تجهیز کند. در حالي كه کردهاي سوريه اينك با همراهی آمریکا و موافقت ضمني بشار اسد ؛ توانسته‌اند جا پای محکمی برای خود در شمال سوریه ایجاد کنند؛ لذا حكومت آنكارا نمی‌توانست منتظر واهمه قدرت یابی کردهاي ترکیه شود. چالش کردها در ترکیه، فارغ از هویت کردی، نزاع جغرافیا است. کردها و ترک ها نه تنها به هم اعتماد ندارند، بلکه هر یک در دایره درونی خویش راهبردی خاص برای خویش تعریف کرده اند که در تضاد عمیق از دیگری است. اگر حوادث آسیای مركزي و قفقاز در دهه 1990 رؤیای برادر بزرگی آنکارا را بر باد داد، مسائل اكراد منطقه در دهه جاري حتي توانايي تزلزل جغرافیای امروز ترکیه را نیز داراست .

واژگان کلیدی: بهانه حملات تركيه به سوريه و عراق، اهداف حملات اخير تركيه به سوريه و عراق، حمله تركيه به سوريه و عراق

بهانه هاي حمله :

در حالي كه خشونت داعش در عراق و سوریه باعث مهاجرت حدود 5/2 میلیون نفر به ترکیه شده و آنكارا را در تامين نياز هاي اوليه آنان دچار مشكلات جدي نموده است . دولت موقت تركيه ؛ کشته شدن دو مرزبان خود به دست نیروهای « پ .ک. ک » را بهانه‌ای برای حمله به کردها قرار داده است؛ یک بمب گذار انتحاری مرتبط با داعش كه موجب كشته شدن 34 تن از اتباع تركيه در شهر مرزي سوروچ گرديد ؛فقط یکی از عواملی بود که محاسبات سیاسی اردوعان را تغییر داد.

طي جنگ داعش با دولت هاي سوريه و عراق؛ در نبردی که آمریکا مديريت و هدايت آن را به عهده داشت ؛ در حالی که داعش به درگيري و تصرف مناطق گسترده ای از سوریه و عراق مي پرداخت ؛ ترکیه در ظاهر از دخالت مستقيم در نبردعلیه داعش اجتناب می ورزید. اما پس از امضاء موافقت نامه مورخ 31/04/94 با ايالات متحده آمريكا ؛ ناگهان در تاريخ 01/05/94 وزارت خارجه دولت موقت احمد داود اوعلو اعلام کرد که به آمریکا اجازه می دهد حملات هوایی خود را علیه داعش از پایگاه نظامی« اینجرلیک » تركيه انجام بدهد و سپس طي روز 02/05/94 جنگنده هاي هوايي ترکیه به محل استقرار داعش و نيز حزب كارگران كردستان ( پ.ك.ك ) در سوريه و عراق حمله کردند و به این ترتیب اولین حمله مستقیم خود را علیه سازمان تروریستی داعش از زمان شکل گیری اش انجام دادند. هم چنين این اولین حمله ترکیه به مواضع شاخه نظامی حزب کارگران کردستان، پس از قرارداد صلح سال 2013 .م میان این حزب با دولت ترکیه به شمار می‌رود. حملات مذكور چندين بار تكرار شده است و خسارت هاي جاني و مالي فراواني به مردم غير نظامي وارد ساخته است .

پیروزي هاي نظامي کردهای سوريه و فتح شهر مهم و استراتژیک تل ابیض (گرکی سپی) در حوالی رقه معادلات سوریه و ترکیه را تحت تاثیر قرار داد. با توجه به این که نزد کردهای سوریه نیز یکی دیگر از نهادهای اقماری پ.ک.ک ؛ يعني حزب اتحاد دموکراتیک قدرت را به صورت یک جانبه در اختیار دارد ؛ناگهان رسانه‌های ترکیه موضوع «کریدور كردی» و «نوار کردی» در مرز 900 کیلومتری ترکیه – سوریه را مطرح نمودند و به نگرانی‌های عمیق آنکارا پرداختند . رئیس جمهور ؛ رجب طیب اردوعان ؛ انفعال اخير ترکیه در مقابل اكراد و داعش را چنين تفسير نمود : ^[1] ” از آنجا که خشونت حکومت اسد باعث شکل گیری داعش شده است، اقدام معقول این است که اول اسد را از قدرت حذف کرد. ” اما در واقع ترکیه می خواهد گروه های شبه نظامی كرد را که سالها با آنها جنگیده است را فلج نمايد .

در حالي كه عبدالله اوجآلان ؛ رهبر سازمان به اصطلاح تروريستي پ. ك. ك ؛ سال هاست مخاطب مصالحه اردوعان و حزب اش قرار گرفته است و وقتي آنکارا از خط قرمز استقلال کردهای شمال عراق عدول کرد و بارزانی را در سطح رئیس دولت پذیرفت ؛ در آینده چه بسا به پذيرش دولت فدرال کرد سوریه نیز تن بدهد.

تاکنون تشکیل دولت داعش در مرزهای ترکیه، از منظر مقامات آنکارا تهدید تلقی نشده است ؛ اما تغییرات میدانی به سود کردها ؛ سبب تهدید امنیتی برای ترکیه شده است. این خود دلیلی دیگر است که اثبات می کند که داعش تهدیدی جدي برای ترکیه نبوده و نیست. بلكه داعش برای آنکارا  ابزاری برای سقوط اسد، عاملی برای کنترل کردها و از همه مهم تر عامل تعضیف موقعیت ج.ا.ایران در منطقه بوده است.

در حالي كه آنکارا از کسری بودجه سالانه 80 میلیادر دلاری در تراز بازرگانی خارجی خود رنج می برد. از این رو برای آن که وضعیت اقتصادی خود را سامان بخشد ؛ پیوسته به روش‌های نامتعارف رو می‌آورد که یکی از آنها ارائه خدمات اطلاعاتی، امنيتي، دهشت افکنی؛ ویرانگری به کشورهای ثروتمند عربی مانند عربستان سعودي وقطر است. ^[2]

بخش مهمی از طرح هاي خاورمیانه حاصل چیدمان نظام و قدرت های بین الملل است كه امروز نیز به عنوان مهمترین فاکتور تاثیرگذار و ناظر بر نقشه اي هستند که خود طراحی کرده و آن را به پیش می برند. غرب با اختلافاتی که میان کشورهای خاورمیانه ایجاد کرده است؛ توانسته خطوط قرمز کشورها را تغییر داده و قدرت اول تاثیرگذار معادلات منطقه گردد. غرب به رهبري آمريكا ؛ فارغ از موضوع کردی به این باور رسیده است که کردها می توانند در سکولاریزه کردن خاورمیانه ؛ نقشی اساسی تر از دیگر بازیگران ایفا نمایند. اگر قرار باشد سایکس – پیکوی جدیدی در خاورمیانه شکل بگیرد، در این پروسه نقش اول از آن حزب کارگران کردستان می باشد.علي رغم آن كه « پ ک ک» هم چنان در لیست تروریستی بسیاری از کشورها قرار گرفته است ولي مذاکرات آنکارا ؛ عملاً این نگاه و موضع گيري را بي اثر كرد. هم چنان كه حملات اخير تركيه نيز در تضاد با روند مذاكرات صلح دولت حزب عدالت و توسعه با اوجالان و پ.ك.ك است .

ارزیابی صحیح از شرایط جهانی، منطقه ای و داخلی ترکیه توسط پ ک ک سبب عبور نسبی از فاز نظامی به فاز سیاسی و در نتیجه ورود در قالب حزب دموکراتیک خلق ها به مجلسی شد که تصور آن تا چندی پیش بعید بود. اکراد در کنار نقشی که در دموکراتیزه نمودن خاورمیانه دارند با توجه ویژه به نقش زنان و ارتقاء موقعیت آنان ؛ تابلوی مقبولی را در نزد غرب نسبت به خود ایجاد کرده اند. کردها نه تنها به استقلال نزدیک شده اند بلکه از منظر نظام بین الملل به موقعیت و بلوغی دست یافته اند که می تواند به شکل گیری خاورمیانه جديد ؛ نزدیک به اهداف و مطلوبیت های غرب ؛ کمک نماید. در حالی که خاورمیانه در آتش جنایات و نگاه ارتجاعی داعش می سوزد، تعاملات و علایق دوجانبه کردها و غرب در ترسیم نقشه خاورمیانه جديد عنصری بسیار تاثیرگذار خواهد بود.

جمهوري ترکیه برای بر هم زدن همکاری راهبردی شیعیان و کردها که از دلایل مهم تغییر معادلات قدرت در عراق بود؛ از هیچ اقدامی فرو نگذاشت. اقدامات بسياري که در رقابت با منطقه اي با ج.ا.ایران شکل گرفت. آنکارا دانسته و یا ندانسته در ظهور و تقویت کردها نقش محوری داشته است. لذا ترکیه در خصوص اكراد ساكن تركيه در پي دستيابي به دو هدف است .

• کنترل فعالیت سیاسی و مدنی کردها در صحنه سیاسی ترکیه
• جلوگیری از قدرت‌یابی نظامی آن‌ها در شمال

آنكارا ؛ علي رغم زیر پا گذاشتن صلح دو ساله با اكراد ؛ ضمن توافق با آمريكا و انجام حملات هوایی اخير ؛

در صدد :

• مشغول سازي افكار عمومي تركيه جهت انحراف و به تعويق انداختن مطالبات اجتماعي جامعه
• تضعيف نظامي پ.ك.ك ؛ ايجاد فضاي امنيتي در مناطق كرد نشين تركيه
• تلاش جهت تقليل آراي حزب دموكراسي خلق ها ؛( احتمال رد صلاحيت نمايندگان پارلماني و يا انحلال حزب دموكراسي خلق ها )
• تهديد و تحديد تشكيل اقليم هاي خود مختار اكراد در سوريه و تركيه
• به تعويق انداختن روند مذاكرات صلح و معضل هويتي و جغرافيايي اكراد تركيه
• زمينه سازي براي نيل به اهداف و برنامه هاي سياسي آتي حزب عدالت و توسعه
• اعلام هم سويي با متحدين غربي و عربي براي جلب حمايت هاي سياسي و اقتصادي
• تضعيف نقش منطقه اي ج.ا.ايران ؛ از طريق برجسته سازي نقش تركيه در معادلات رقابت منطقه اي ؛ است.

[1] پايگاه خبري انتخاب – 940505

[2] « عزیز آریانفر» رئیس سابق مرکز مطالعات استراتژیک وزارت خارجه افغانستان