مریم خالقی نژاد
پژوهشگر مسائل منطقه‌ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
برنامه‌های انرژی قطر
قطر یکی از کشورهای قرار گرفته در حاشیه خلیج‌فارس است که به دلیل موقعیت جغرافیایی واقع‌شده دارای سومین میدان‌های گازی در جهان بعد از روسیه و ایران است. کشور قطر به‌عنوان یکی از بازیگران مهم عرصه انرژی با مشارکت فعال و نقش راهبردی در جمع کشورهای صادرکننده گاز به دنبال منافع سیاسی و اقتصادی خود است و سیاست انرژی خود را بر تولید و صادرات گاز طبیعی متمرکز کرده است اما به دلیل اینکه در حالت شبه‌جزیره محصورشده در دریا است نمی‌تواند به‌مانند سایر کشورهای دیگر از طریق لوله به انتقال گاز بپردازد بر همین اساس است که گاز خود را به‌صورت مایع تبدیل می‌کند و سپس صادر می‌کند. در سالهای اخیر با عطف به توجه ویژه کشورها به جانشینی گاز طبیعی به‌جای دیگر سوخت‌های فسیلی، قطر در پی گسترش بازار خود در سطوح مختلف جهانی است.
این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده ال ان جی (گاز مایع) در جهان است که ذخایر اثبات‌شده نفتی آن در پایان سال 2012 رتبه سیزدهم جهانی و ذخیره تثبیت‌شده گاز طبیعی آن در سال 2011: 896 تریلیون فوت مکعب و دارای 4/13 درصد سهم از جهان بوده است (EIA, 2011: 64) لذا یکی از عرضه‌کننده‌های مهم نفت و گاز به بازار جهانی حساب می‌شود که دارای میدان‌ها مختلفی مانند محزم، بوالحنینه، دخان و … هست. یکی از مهم‌ترین میدان‌ها این کشور میدان خشکی دخان است که در ساحل غربی قطر واقع‌شده است هرچند که اخیراً تولیدات میدان فراساحل الشاهین از این میدان پیشی گرفته است. همچنین این کشور دارای سه پایانه صادراتی نفت؛ مصائد، جزیره حالول و رأس لفان است. رأس لفان ابتدا برای صادرات گاز طبیعی مایع شده مورداستفاده قرار می‌گیرد. عمده صادرات قطر به کشورهای آسیایی ارسال می‌شود و ژاپن و سپس کره جنوبی از بازارهای مهم قطر هستند.
حضور قطر در بازارهای جهانی گاز و استفاده قابل‌ملاحظه این کشور از منافع آن، آن را به فکر اتخاذ راهبردهایی برای حضور بلندمدت در این عرصه کرده است بر همین اساس راهبردهای مانند 1- تولید صیانتی و حداکثری از میدان گنبد شمالی در درازمدت 2-ارتقاء تأسیسات موجود به‌جای راه‌اندازی واحدهای جدید مثل پروژه قطر گاز که باعث افزایش ظرفیت تولید به 10 هزار تن شده است که امثال این پروژه منجر به افزایش تولید برق خواهد شد، لازم به ذکر است که در حال حاضر قطر تنها کشور حاشیه خلیج‌فارس است که تولید برق مازاد دارد 3- مشارکت در طرح‌ها و بازار سایر کشورهای صادرکننده گاز مثل قراردادهای دوجانبه با کشورهای مختلف ازجمله روسیه 4- استفاده حداکثری از وضعیت فعلی بازار گاز مایع جهان 5- متنوع سازی بازار و عقد قرارداد باقیمت‌های مناسب 6- افزایش تولید نفت خام و معاینات گازی را در دستور کار خود قرار داده است (خواجوی، 1390: 10-6)
قطر برای پیشبرد بهتر برنامه‌های انرژی خودکنترل اکثر ابعاد فعالیت‌های نفتی خود را به شرکت دولتی قطر نفت (QP) واگذار کرده است که زیرساخت‌های متعدد و شرکت‌های متعددی را در درون خود جای‌داده و به اخذ قراردادهای مختلفی با کشورها و نهادهای جهانی پرداخته است تا صادرات قطر را افزایش دهند. برای مثال برنامه استفاده از فناوری ازدیاد برداشت که کمک بزرگی به میدان‌ها قطر بخصوص میدان‌ها کهنه و فرسوده آن کرده است. از دیگر برنامه‌ها قرارداد با شرکت‌های خارجی مختلف را می‌توان ذکر کرد مانند همکاری با شرکت دانمارکی مارسک (Maersk) که منبع مهمی در تولید آینده قطر است، یا انعقاد قراردادی با شرکت چیودا برای افزایش بیشتر و بهینه ظرفیت انرژی قطر و انجام یک مطالعه دقیق برای گسترش ظرفیت پردازش گاز طبیعی اپراتور در شهر صنعتی دلاور واقع در قطرمیباشد (www.ogj.com) چیودا یک شرکت ژاپنی است که درزمینه ی کارخانجات و تولیدات محصولات پتروشیمی، نفت، گاز، گاز مایع فعالیت می‌کند و کمک زیادی به پیشبرد برنامه انرژی قطر برای آینده جایگاه آن می‌کند.
طرح جدیدی نیز مطرح شده مبنی بر بخش شمالی جنوبی که تولید کل میدان گازی را 10 درصد افزایش می‌دهد و حدود 400 هزار بشکه نفت در روز را به تولید کل قطر اضافه می‌کند و یا یک اتفاق بسیار مهم که منجر به پیشرفت چشمگیر و خیزش این قبیل سیاست‌ها و برنامه‌های رشد انرژی قطر شده است عبارت است از انتخاب قطر به‌عنوان برنده کنسرسیوم در ساحل سانتوس در برزیل که این مکان یکی از بزرگ‌ترین مکان‌ها برای صادرات هیدروکربن است (golf-time, 2017) بر همین اساس است که قطر نفت اعلام کرده است که قصد دارد تولید LNG خود را از 100 ملیون تن در سال به 77 تریلیون افزایش دهد.
علاوه بر نفت قطر دارای بزرگ‌ترین میدان مستقل گازی- غیر همراه با نفت جهان بوده و بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی مایع بوده است و بیشتر بر پروژه‌های بزرگ یکپارچه مرتبط با صادرات ال ان جی و یا صنایع مرتبط با گاز طبیعی تمرکز کرده است مانند پروژه‌های عظیم اکسون موبیل، شل (شرکت نفت اروپایی) و توتال (شرکت توتال فرانسوی که نقش بسیار مهمی در افزایش ظرفیت تولید قطر در مرز مشترکش با ایران دارد).
ازنظر صادرات نیز صادرات میدان‌ها این کشور به کشورهای مهم و پرظرفیتی صورت می‌گیرد که ایجاد این‌گونه روابط منجر به یک همبستگی و گاه وابستگی می‌گردد و باعث ایجاد چشم اندازهای متنوع در برنامه و سیاست‌های اتخاذی قطر می‌شود برای نمونه میدان شمالی یکی از کلیدی‌ترین میدان‌های این کشور است که تولیدات آن به بازارهای آسیایی و اروپایی مانند ژاپن، هند، کره جنوبی، بریتانیا، اسپانیا، بلژیک صادر می‌شود. هرچند که قطر از سال 1977 اقدام به صادرات گاز مایع شده کرده است. اما تأکید دولت بر سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه خارجی در این بخش و درنهایت افزایش ظرفیت تولید و صادرات و نهایتاً توسعه روزافزون قطر هست. در یک برهه زمانی قطر بیشتر فعالیت‌های خود را باهدف اولیه بازار ایالات‌متحده انجام می‌داد اما بنابر دلایلی مانند توسعه شدید گاز شیل در امریکا به دنبال قرارداد با دیگر کشورها بخصوص چین و هند هست و درزمینه ی صادرات انرژی به این کشورها به‌خصوص هند شاهد رقابت گسترده میان روسیه، ایران و قطر هستیم.
از دیگر فعالیت‌های این کشور می‌توان به خطوط لوله‌های بین المللی اشاره کرد مانند پروژه دلفین یک شبکه خط لوله گاز طبیعی است که قطر، امارات و عمان را به هم متصل می‌کند و یا اقدام جهت یک خط لوله بین المللی برای صادرات به کشورهای کویت، بحرین، پاکستان و عربستان که به دلیل موضوعات سیاسی و مالی با تأخیرها و مشکلاتی روبه‌رو است (معظمی، جوکار، 2013: 13-1)
قطر با بهره گیری از مشارکت شرکت‌های بین المللی توانسته است در زمینه ی بهره برداری از ذخایر گاز خود حداکثر استفاده را بکند و جایگاه ویژه‌ای در بازار جهانی بدست آورد. هرچند که در خصوص ایران پروژه کریدور گاز شمال و جنوب مطرح است و منجر به همکاریهای مختلف از سطح ملی تا منطقه‌ای گردیده است. چرا که هر نوع تنشی در منطقه این پروژه را به خطر می‌اندازد (cafiero,2016) اما آنچه که برای همه کشورها در اولویت است تأمین منافع ملی از این روابط است. لذا با عطف به تلاش قطر در زمینه ی بهره برداری و استفاده بیشتر از میدان‌ها و تواناییهای خود انتظار می‌رود که کادر سیاسی و دیپلماتیک کشور به‌خصوص دیپلماسی انرژی در این زمینه تدابیر مناسبی و متفاوت‌تری در جهت سیاست‌های جدید قطر در زمینه ی انرژی در منطقه اتخاذ کند و در داخل نیز به مواردی ازجمله تواناییهای فنی و خدماتی شرکتها و نیروگاهها به‌جای ساخت نیروگاههای جدید، ارتقای سطح دیپلماسی انرژی و برقراری روابط با کشورهای دارای ظرفیت و بازار بیشتر، ایجاد خطوط بیشتر بین المللی انتقال انرژی، تبدیل انرژی به انواع انرژی‌های مختلف مورداستفاده و ارزانتر (مانند گاز مایع) در کشورهای خواهان و … را بیش از پیش مد نظر قرار دهند تا رقابت پنهان کشورهای منطقه مثل قطر در حین همکاری منجر به ایجاد برخی چالشهای پیش بینی نشده در سرراه امنیت انرژی و افزایش توسعه بخش انرژی کشور نشود و حین برقراری ارتباط با کشورهای منطقه از راهکارهایی استفاده گرد که در صورت پیش دستی رقبا جایگاه کشور در عرصه انرژی حفظ شود.
منابع:
(www.ogj.com) it’s available on
http://www.ogj.com/articles/2017/06/qatar-lets-contract-to-expand-lng-processing-capacity.html
Golf-time (2017). It’s available on
http://www2.gulf-times.com/story/569068/QP-consortium-wins-bid-for-oil-exploration-offshor
خواجوی، علی (1390). بررسی راهبردهای قطر در بهره برداری حداکثری از بخش قطری میدان پارس جنوبی و ارائه راهکار برای تسریع ایران در توسعه بهینه بخش ایرانی، ماهنامه اکتشاف و تولید، شماره 86، دی ماه.
روزنامه صبح ایران، دنیای اقتصاد (1396). شماره 4014، پنج پیش بینی برای آینده انرژی در سال 2030، شماره خبر 3264878
معظمی، منصور و جوکار، صادق (2013). گزارش نفت و گاز کشور قطر، موسسه مطالعات بین المللی انرژی، وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران، گزارش انرژی کشوری، شماره 5، صص 13-1.
Cafiero, Giorgio (2016). Qatar’s precarious position between Saudi Arabia, Iran, it’s available on https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/02/qatar-balancing-act-saudi-arabia-iran-risk.html
IEA (international energy American), international energy outlook 2011.
Reuters, staff (2017). Qatar t. invest 5 billion pound in UK in next 3-5 years- finance minister, March 27. It’s available on https://www.google.com/search?q=Reuters,+staff+(2017).+Qatar+to.+invest+5+billion+pound+in+UK+in+next+3-5+years-+finance+minister,+March+27.&spell=1&sa=X&ved=0ahUKEwimhLnq-ITYAhXEJcAKHdC_DjsQvwUIIigA&biw=1366&bih=662
واژگان کلیدی: برنامه ، آینده، بخش انرژی، گاز، قطر
