سید علی قائم مقامی
کارشناس مسائل ترکیه
وضعت بالکان
بالکان بخشی از قاره اروپاست که به بالکان شرقی و بالکان غربی قابل تقسیم است. برخی از این کشورها عضو اتحادیه اروپا، برخی عضو ناتو و برخی هم در آستانه پیوستن به ناتو یا در آستانه پیوستن به اتحادیه اروپا هستند. در کشورهای بالکان مانند رومانی و اسلوونی، تقریبا جمعیت خوبی دارند و این موضوع در مورد بلغارستان هم صدق می کند.
بقیه کشورها در حدود دو میلیون، سه میلیون و حتی کمتر از یک میلیون جمعیت دارند و کشورهای بسیار فقیری هستند، یعنی به غیر از رومانی کشورهای دیگر بالکان از لحاظ صنعتی پیشرفته نیستند و بیشتر در سطح صنایع متوسط و کمتر هستند و بیشتر در دامپروری و کشاورزی کار می کنند و حتی از لحاظ نرخ رشد جمعیت کمتر از یک درصد و در حد 0.7 درصد، 0.2 درصد رشد جمعیتی دارند. بالکان منطقه ای دچار آشوب و جنگ داخلی و تضادهای مختلف بوده است و آثار آن در ترکیه هم دیده می شد. جنگ یوگوسلاوی، مقدونیه و … هم آثار خود را داشت.
اهداف ژئوپلیتیکی، اقتصادی و … ترکیه در بالکان
ترکیه با این کشورها همکاری عالی ژئوپلیتیک و استراتژیک برقرار کرده است و در چارچوب ناتو یا در چارچوب همکاری برای صلح ناتو با آن ها همکاری می کند. در واقع ترکیه کاملا ناتوگرا و اتحادیه اروپا گرا در بالکان عمل می کند. به عبارتی ترکیه هم با توجه به سیاست غرب گرایی خود با کشورهای اروپایی از جمله بالکان روابط خود را گسترش داده است. برخی از کشورهای بالکان مانند رومانی و اسلوونی عضو سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه هستند و در این کشورها پایگاه های ناتو هم موجود است. با توجه به این چارچوب می توان گفت که ترکیه تلاش می کند که نفوذ خود را در بالکان گسترش دهد. علاوه بر این ها رقابت ترکیه و یونان در بالکان وجود دارد و همه مسائل دست به دست هم می دهد که ترکیه در بالکان نفوذ پیدا کند. ترکیه از ورود کشورهای این منطقه به ناتو حمایت می کند. یعنی درحوزه نظامی و امنیتی، سطح همکاری ترکیه با کشورهای منطقه به گونه ای است که با رومانی و برخی از کشورهای دیگر که عضو ناتو هستند در چارچوب ناتو همکاری می کند. همچنین برخی از کشورهای بالکان (که عضو اتحادیه اروپا هستند) از عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا حمایت می کنند. علاوه بر آن ترکیه با برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا در این منطقه باید در چارچوب شنگن همکاری کند. یعنی اتباع ترکیه نمی توانند آزادانه به این کشورها بروند، مگر این که ویزای شنکن اتحادیه اروپا را داشته باشند. گذشته از این در حوزه اقتصادی روابط ترکیه با کشورهای منطقه مهم است. ترکیه از لحاظ اقتصادی در این کشورها حتی در کشورهای کوچک بالکان سرمایه گذاری هایی را انجام داده است. چنانچه بعضی از روابط اقتصادی با برخی از کشورهای بزرگ بالکان در حد شش، هفت میلیارد دلار است و با برخی از کشورها کمتر از یک میلیارد دلار حجم تجارت است.
ابزارهای فرهنگی برای نفوذ ترکیه در این کشورها
ترکیه با بلغارستان، کوزورو، آلبانی و بوسنی هرزگوین هم یک سری اشتراکات مذهبی و فرهنگی دارد. مثلا در آلبانی و کوزوو حدود 300000 نفر ترکی الاصل و ترک زبان زندگی می کند و حزب خاص خود را دارند که حدودا با دو نماینده در مجلس در اختیار دارند. در آلبانی علوی های بکتاشی حضور دارند که در ترکیه هم یک جمعیت بزرگ علوی بکتاشی حضور دارد. ترکیه از طریق تیکا یعنی سازمان وقف همکاری و توسعه ترک، پروژه هایی را در کشورهای بالکان اجرا کرده است و این سیاست ها را دنبال می کند. در این میان گسترش زبان ترکی در مناطق مختلف بالکان به خصوص کوزوو، بوسنی هرزگوین، آلبانی، بلغارستان و همچنین مقدونیه و مونتنگر مد نظر می باشد. در واقع ترکیه در این کشورها از نفوذ فرهنگی برخوردار است و قراردادهای فرهنگی اجتماعی بسته است و موسساتی چون یونس امره در برخی از این کشورها فعال است. در این راستا ترکیه از لحاظ فرهنگی هم در حال نفوذ است و سازماندهی های مختلف هم چه به لحاظ نظامی، چه به لحاظ امنیتی و اطلاعاتی با این کشورها دارد.
آینده روابط ترکیه با کشورهای منطقه بالکان
برخی کشورهای عضو ناتو در بالکان هستند که ترکیه با آن ها در چارچوب ناتو همکاری می کند و با برخی از کشورهای بالکان در چارچوب روابط دو جانبه همکاری می کند. ترکیه با کشورهایی که عضو ناتو نیستند و یا عضو اتحادیه اروپا نیستند، در چارچوب ناتو عمل می کند و بر اساس اصول و مبانی اتحادیه اروپا در چارچوب اتحادیه اروپا با آن ها همکاری دو جانبه دارد و به این ترتیب روابط خود را با آن ها گسترش می دهد. در این میان آینده حضور و نفوذ ترکیه در کشورهای این منطقه
از جنبه های اقتصادی، فرهنگی، نظامی و اطلاعاتی در چارچوب ناتو و اتحادیه اروپا قبل بررسی است و عوامل مختلفی که بر این موضوع تاثیرگذارند، در این بین سیاست غرب محور و ناتو محور ترکیه و اتحادیه اروپامحور ترکیه در بالکان مهم است. یعنی در نگاهی مقایسه ای برخی کشورهای از افزایش حضور و نفوذ ترکیه در بالکان حمایت می کنند و حتی می توان گفت که آمریکا از طریق ترکیه نفوذ خود را در بالکان گسترش می دهد و ترکیه بیشتر تحت حمایت آمریکا در بالکان نفوذ می کند. ترکیه در کوزوو و بوسنی و هرزگوین و یا برخی از کشورهای دیگر حضور داشت. در مقابل روسیه نمی خواهد که ترکیه در بالکان نفوذ چندانی داشته باشد. در واقع روسیه تجزیه یوگوسلاوی و مخصوصا تجزیه کوزوو و بوسنی هرزگوین را قبول نمی کرد که ترکیه در محور آمریکا از استقلال کوزوو حمایت کرده است و می کند. همچنین یونان با ترکیه مثلا در مسئله مونتنگرو و مقدونیه با ترکیه رقیب است و نمی خواهد که نفوذ ترکیه در منطقه گسترش پیدا کند.
واژگان کلیدی: دامنه همکاری ترکیه و بالکان، دامنه همکاری و حضور امنیتی و نظامی ترکیه در بالکان، بالکان و ترکیه ، همکاری نظامی ترکیه و بالکان ، حضور ترکیه در بالکان
