فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
بيان رخداد:
نخست وزیر پاکستان در روزهای 20 الی 21 ماه می(30و 31 اردیبهشت ماه) سال جاری میلادی به «عشق‌آباد» و «بیشکک» پایتخت کشورهای ترکمنستان و قرقیزستان سفر کرد.ملاقات با روسای جمهور ترکمنستان و قرقیزستان و بررسی مسائل روابط و همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای بخصوص پیگیری و چگونگی اجرای طرح‌های خط لوله گاز «تاپی» و «کاسا 1000» از مهمترین اهداف سفر منطقه‌ای نخست وزیر پاکستان به کشورهای مذکور آسیای مرکزی است.در اين بين در اين نوشتار به بررسي اهداف چند بعدي پاكستان به دو كشور مهم تركمنستان و قرقيزستان مي پردازيم:
واژگان كليدي: اهداف پاكستان در روابط با تركمنستان و قرقيزستان، روابط پاكستان با تركمنستان ، قرقيزستان، اهداف پاكستان در روابط با قرقيزستان
تحليل رخداد:
روابط نوین سیاسی پاكستان با کشورهای آسیای مرکزی (تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان و ازبکستان) به سال‌های دهه ۱۹۹۰ که این کشورها استقلال خود را از شوروی به دست آوردند برمی‌گردد. در این میان، طی یک دهه اخیر حضور پاكستان در کشورهای آسیای مرکزی چشمگیرتر به نظر می‌رسد.
اهداف ژئوپلیتیک و سیاسي پاكستان:
رقابت با هند: از يك سو هند به عنوان یکی از مهمترین قدرت‌های نوپدید در عرصه روابط بین الملل، در تلاش است تا با یافتن جای پایی برای خود در حوزه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی در سطوح جهانی و منطقه‌ای، نه تنها به کسب، حفظ و افزایش قدرت و منافع ملی خود بپردازد، بلکه از این رهگذر می‌تواند به تامین امنیت ملی و افزایش جایگاه خود در میان دیگر کشورها نیز کمک نماید. بنابراين پاكستان به دنبال آن است تا در برابر دشمن دیرین و رقیب دیرپای خود – یعنی هند– جایگاهی درخور برای خویش در این منطقه فراهم آورد. در واقع هر چند هند سودای ابرقدرتی نداشته باشد اما خواهان سهم بیشتری در معادلات سیاسی و اقتصادی بین‌الملل و همچنین آسیای میانه است و در این راه کوشیده است تا اهداف راهبردی کوتاه مدت و بلند مدتی را پیگیری کند . لذا اسلام آباد تلاش ميكند از غافله رقابت با رقبایی مانند هند نیز عقب نماند. علاوه بر اين افزایش روابط نظامی‌و امنیتی هند با کشورهای آسیای مرکزی و توجه این کشور به بالا بردن زمینه‌های حضور نظامی‌و امنیتی خود در کشورهایی همچون تاجیکستان موجب توجه بيشتر پاكستان به منطقه شده است. در اين راستا هند کوشیده است تا با تقویت حضور خود و گسترش مناسبات با كشورهاي منطقه و حتی حضور نظامی در آنها ( که تامرزهای هند فاصله چندانی نیز ندارند )هم حضور نظامی امنیتی نظامی خود را در منطقه گسترش دهد و هم به نوعی نوعی تقابل را در مقابل سیاست های منطقه ای پاکستان در آسیای میانه در منطقه داشته باشد .بنابراين پاكستان بیشتر از هر زمانی به گسترش نفوذ سیاسی، اقتصادی و امنیتی هند در آسیای مركزي حساس شده است. در اين بين حضور مناسب چين در منطقه و همكاري با اين كشور ميتواندبه پاكستان در حضور بيشتر در تركمنستان و قرقيزستان كمك كند تا در آینده نزدیک حضور بیشتری در ابعاد سیاسی اقتصادی و امنیتی منطقه داشته باشد.
همكاري هاي امنيتي و سياسي با كشورهاي تركمنستان و قرقيزستان: از نگاه بسياري نگرانی روز افزون کشورهای آسیای‌مرکزی جدا از بحث مبارزه با شبکه مواد مخدر، عمدتا ناشی از نفوذ داعش و گروه هاي هوادار آنها در منطقه به عنوان یک حمله نرم افزاری و امنیتی از جانب پاکستان و عربستان و يا جنبش هاي فعال پاكستاني در مناطق شمالي اين كشور است . در اين بين پاكستان تلاش ميكند تا با به نوعي با امتيازهاي گوناگوني در جهت سركوب جنبش هاي مخالف اين كشورها در مناطق قبايلي پاكستان عملا مانع از صدور تهديدات تندروهاي اسلامي چون جنبش اسلامي ازبكستان به تركمنستان و قرقيزستان گردد. از نگاه اسلام آباد پاکستان دارای منابع عظیم انسانی، و تجربه منحصربه‌فرد در زمینه مبارزه با تروریسم بین‌المللی و افراط‌گرایی مذهبی است و اسلام‌آباد می‌تواند یک شریک مهم برای قرقیزستان و تركمنستان باشد. گذشته از اين پاكستان نگاه بسيار جدي تري به تركمنستان دارد و از سیاست بیطرفی ترکمنستان کاملا استقبال و حمایت میکند و عشق‌آباد را به عنوان شریک مطمئن خود می‌شناسد. چنانچه پاکستان همواره از ابتکارات دولت ترکمنستان در سازمان ملل در زمینه طرح‌های انرژی و توسعه پایدار و حمل و نقل و ترانزیت کالا پشتیبانی میکند.
اهداف اقتصادي پاكستان:
همكاري هاي تجاري: روابط اقتصادي پاكستان با دو كشور قرقيزستان و تركمنستان در مقايسه با رقيبان منطقه اي بسيار كم است. در اين راستا لزوم افزایش همکاری‌های اقتصادی فیمابین و اقدامات مشترک در منطقه احساس ميشود. از نگاه اسلام آباد پاکستان دارای منابع عظیم انسانی، دسترسی به آب‌های آزاد و بندر گوادر است و اسلام‌آباد می‌تواند یک شریک مهم برای اقتصاد قرقیزستان و تركمنستان باشد. . در همين راستا پاكستان تلاش ميكند تا نیاز به اتصال کریدور اقتصادی- حمل‌نقلی با هدف دسترسی قرقیزستان و تركمنستان به بنادر پاکستان وجود داشته و در توسعه روابط تجاری و اقتصادی نقش مهمی ايفا كند. در همين بين گسترش مسیرهای هوایی و زمینی با کشورهای آسیای مرکزی موجب افزایش حجم تجارت بین این کشورها و پاکستان خواهد شد. در بعد ديگري پاكستان تلاش ميكند تا در رقابت با ايران و هند و تلاش براي افزايش نقش بندر چابهار در منطقه از بندر گوادر به عنوان مهمترين بندر براي ترانزيت كالا به منطقه بهره برد. در اين بين در حالي كه روسیه، ایران و هند کریدور شمال- جنوب را برای گسترش روابط اقتصادی میان سه کشور و گسترش همکاری‌های خود با کشورهای آسیای مرکزی و پیوند دهنده میان آسیای مرکزی و جنوب آسیا مد نظر دارند. افزایش حضور اقتصادی چین در کشورهای آسیای مرکزی در سال‌های گذشته سبب شده است که سیاستمداران پاكستانی بر آن شوند که با همراهی با پكن، زمینه افزایش حضور اقتصادی و سیاسی خود در این منطقه را فراهم آورد.
انرژي برق و گاز: دغدغه تامین امنیت انرژی برای اقتصاد پاكستان که با رشدی چشمگیر به جلو می‌رود، از اهمیتی ویژه برخوردار است. بنابراین پاكستانی‌ها در روابط خود با کشورهای آسیای مرکزی مباحث مربوط به امنیت انتقال انرژی از این منطقه به بازارهای مصرف خود و هند را نیز دنبال کرده‌اند. در اين بين خط لوله گاز «تاپی» یک طرح بسیار مهم و آیندهدار در حوزه روابط تركمنستان و پاكستان بوده است. بنابراين ترکمنستان می‌تواند نقش مهمی در برآورده کردن نیازهای انرژی پاکستان ایفا کند و احداث خط لوله گاز تاپی از اهمیت زیادی برای اسلام‌آباد برخوردار است. چرا كه جدا از تامين گاز خود ميتواند از آن ترانزيت هم دريافت كند. در بعد ديگري پاكستان سالها است كه با كمبود انرژي برق روبرو هستند و اين امر در فصل تابستان نمود بيشتري مي يابد. لذا پروژه کاسا 1000 و دريافت برق ارزان از تاجيكستان و قرقيزستان به نوعي مي تواند به تامين رشد اقتصادي مداوم و صلح و ثبات کامل در کشور كمك كند. طرح «کاسا 1000» که طرح انتقال برق از آسیای مرکزی به جنوب آسیاست، خرید و فروش برق را میان این کشورها و همسایگان آنها گسترش خواهد داد. اين پروژه از سال 2007 مورد توجه قرار گرفته است و شامل ساخت خطوط انتقال برق از قرقیزستان و تاجیکستان به پاکستان از راه افغانستان است و قرار است اجرای پروژه در سال 2017 تکمیل شود. تحقق این پروژه را با وجود مشکلات خاص کشورهای منطقه دست نیافتنی نيست اما تامین اعتبار هنگفت این طرح یکی از مهمترین مشکلات آن محسوب می‌شود. در چارچوب این پروژه، قرقیزستان و تاجیکستان متعهد می‌شوند 1000 مگاوات برق به پاکستان و 300 مگاوات به افغانستان در مدت 15 سال صادر کنند. اين طرح عملا ميتواند نقش عمده اي در پر كردن كمبودهاي برق در پاكستان باشد.
