مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
با نزدیک شدن موعد انتخابات ریاست‌جمهوری در آذربایجان در مهر ماه آينده توجه به تحولات سیاسی این کشور بیشتر می‌شود. به ویژه این که در دوره هاي اخير در هیچیک از انتخابات ریاست‌جمهوری در آذربایجان رقابتی وجود نداشته است. مطابق قانون اساسی جمهوری آذربایجان انتخابات ریاست جمهوری در این کشور هر 5 سال یک بار صورت می گیرد. انتخابات ریاست جمهوری قبلی در سال 2008 صورت گرفت که الهام علی اف از حزب آذربایجان نو با اختلاف رای زیادی نسبت به سایر نامزدها به پیروزی رسید. در این حال برای بررسی بیشتر به گفتگویی با دکتر افشار سليماني کارشناس قفقاز و سفير پيشين ايران پرداخته ایم.
واژگان كليدي: انتخابات رياست جمهوري آذربايجان، الهام علي اف، نامزدي همزمان الهام علي اف و همسرش، حزب اسلام جمهوري آذربايجان، تاسیس شورای ملي آذربايجان، جبهه متحد مخالفان دولت، وضعيت احزاب و جريان هاي مخالف باكو ،رستم ابراهیم بی‌اف
مركز بين المللي مطالعات صلح: رییس جمهوری آذربایجان بنا بر ماده ۱۰۱قانون اساسی این كشور از طریق انتخابات آزاد ، مستقل و رای محرمانه واجدان شرایط رای دادن به مدت پنج سال برگزیده می‌شود و باید آرا بیش از نصف واجدان شرایط را كسب كند و چنانچه این حد نصاب در دور اول انتخابات حاصل نشود، دور دوم انتخابات برگزار می‌شود.در اين حال با توجه به شرايط كنوني سياسي و اقتصادي منطقه فضاي كنوني انتخابات رياست جمهوري آذربايجان چه تفاوتي با دوره هاي گذشته كرده است؟
تفاوت این دوره از انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان را باید در شرایط داخلی، منطقه ای و بین المللی این کشور جستجوکرد. از حیث مسایل داخلی عمده تفاوت در این است که الهام علیف برای سومین بار است که قصد نامزدشدن از سوی حزب حاکم آذربایجان نوین را دارد و این حزب بصورت رسمی کاندیداتوری ایشان را اعلام نموده است. هرچند که تا زمان ثبت نام چند ماهی باقیست. البته امکان ثبت نام برای بار سوم براساس ایجاد تغییر در قانون اساسی این کشور و تایید آن از سوی اکثریت مردم در یک رفراندوم میسر گردیده است. براساس این تغییر رییس جمهور فعلی تا زمان حل مناقشه قره باغ و بازگشت اراضی اشعال شده و به تعبیری و تا زمان انعقاد قرار صلح با ارمنستان خواهد توانست نامزد انتخابات ریاست جمهوری شود. هرچند این امر مورد انتقاد و اعتراض احزاب مخالف دولت و برخی کشورهای غربی گردید، اما در نهایت این ماده قانونی شد و برای نخستین بار از زمان تصویب در انتخابات پیش رو به مورد اجرا گذاشته خواهد شد. از منظر شرایط منطقه ای این انتخابات در حالی صورت خواهد گرفت که مناسبات باکو-مسکو به دلیل رویکرد های غربی دولت آذربایجان در همکاری با آمریکا و غرب در مسایل مربوط به حمل و نقل و انرژی و همکاری با ناتو از یک سو و عدم ورود آذربایجان به اتحادیه گمرکی تشکیل شده از سوی روسیه در قالب کشورهای مشترک المنافع و عدم تمدید قرارداد اجاره پایگاه راداری قبله از سوی دیگر موجبات ناخرسندی مسکو را بیش از گذشته فراهم نمود و سبب شد شورایی جدید متشکل از میلیاردرهای آذری مقیم روسیه با مساعدت کرملین نشینان به منظور ایجاد دل مشعولی هایی برای دولت باکو ایجاد شود تا مسکو بتواند از این رهگذر امتیازات لازم را از باکودریافت نماید. از لحاظ بین المللی برگزاری این انتخابات در شرایطی صورت خواهدگرفت که آذربایجان عضو غیر دایمی شورای امنیت سازمان ملل متحد است و مناسباتش با غرب در حوزه سخت افزاری از قبیل مبارزه با تروریسم و حضور سربازان آذری در عراق و افغانستان، ایفای نقش پل میان آمریکا -افغانستان بمنظور انتقال تجهیزات ، همکاری با ناتو و مسایل مربوط به تامین انرژی و امنیت آن مورد رضایت طرفهای غربی است و تنها موضوعی که میان غرب و آذربایجان مورد گفتگوست بحثهای حقوق بشریست که غربیها همواره از آن بیشتر بعنوان اهرم فشار استفاده می کنند. عقلانیت ابزاری حاکم بر غرب در مقوله حقوق بشر عقلانیت معطوف به هدف آزادیخواهان واقعی را در جهان دچار چالش نموده است. به هر تقدیر در مجموع انتخاباتات ریاست جمهوری قریب الوقوع در آذربایجان در حالی انجام خواهد شد که موقعیت دولت و حزب حاکم ینی آذربایجان نسبت به انتخابات قبلی از منظر داخلی و خارجی مطلوبتر از گذشته است. هرچند که نارضایتی در میان مردم هم اندک نیست، اما به دلایل شرایط حاکم در آذربایجان از لحاظ داخلی و خارجی و روحیه حاکم برمردم و ضعیف بودن مخالفین و برخورداری دولت از مولفه های قدرت در عرصه نرم افزاری وسخت افزاری امید به موفقیت مخالفین دولت حاکم اندک است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: طبق قانون اساسی جمهوری آذربایجان كسی نمی‌تواند بیش از دوبار بطور متوالی به ریاست جمهوری آذربایجان انتخاب شود. در اين حال نامزدي همزمان الهام علي اف و همسرش در انتخابات رياست جمهوري به چه معناست ؟
همانگونه در پاسخ به سوال قبلی اشاره کردم نامزدی الهام علیف برای بار سوم به استناد تغییری که حدود سه سال پیش در قانون اساسی آذربایجان از سوی مجلس ملی این کشور صورت گرفت و رای اکثریت مردم را در رفراندوم اخذ نمود قانونیست و صرفا از منظر شاخصه های دموکراتیک مورد انتقاد و اعتراض برخی محافل سیاسی داخلی و خارجی قرار گرفته است. آنچه در خصوص نامزدی الهام علیف و همسرش مهربان علی اوا به ذهن بنده خطور می کند این است که به هرحال زن و شوهر باهم نامزد نخواهند شد. چرا که این زوج قبل از انعقاد قرارداد نکاح ابتدا نامزد شده اند و نامزد شدن دوباره دیگر معنایی ندارد، لذا در غایت امر یکی از این دو کاندیدا خواهدشد و الولویت هم با الهام علیف است. نامزدی هر دو نفر هم از سوی خودشان اعلام نشده است. حزب حاکم الهام علیف را معرفی نموده و برخی احزاب هم از جمله بخشی از حزب دنیای دموکراتیک آذربایجان و یکی دو حزب دیگر (که در جامعه آذربایجان همچون بسیاری از احزاب دیگر خیلی مطرح نیستند) از نامزدی مهربان علی اوا اعلام حمایت کرده اند. تصور بنده این است که مطرح نمودن مهربان علی اوا در راستای به انفعال کشانده شدن مخالفین برای معرفی نامزد قوی صورت می گیرد تا به آنان تفهیم شود در صورتی که در برابر نامزدی الهام علیف انتقادات تقویت شود بدانندکه با نامزدی مهربان علی اوا مواجه خواهند شد. به ظن بنده اگر چنین اتفاقی روی دهد حزب حاکم آذربایجان نوین هم از مهربان علی اوا حمایت خواهد کرد و الهم علیف از کاندیداتوری انصراف خواهد داد یا حداقل اینکه برای رقابت با مهربان علی اوا نامزدی ضعیف معرفی خواهد نمود. هر چند که در حال حاضر احتمال این وضعیت اندک است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: الهام علی اف برای انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان اوایل ژوئن رسما از سوی حزب تحت رهبری وی، حزب «آذربایجان نو» اعلام شد. در اين حال با توجه به اينكه در سال 2010 این حزب حاكم در انتخابات پارلمان جمهوری آذربایجان موفق به کسب 72 کرسی شد اكنون حزب حاكم با چه چالشهايي براي پيروزي در انتخابات روبرو است؟
با توجه باینکه تعداد اعضای مجلس ملی آذربایجان 120 نفراست لذا 72کرسی رقم بسیار خوبیست. ازسوی دیگر اکثر نمایندگان مستقل هم حامی حزب حاکم هستند و احزاب مخالف اساس در مجلس ملی از تاثیرگذاری برخوردار نیستند. چند نفری که بعنوان نمایندگان احزاب مخالف در مجلس حضوردارند صرفا در مواقعی از جایگاه مجلس بعنوان تریبونی برای اعلام نظرات خود که چندان هم چالشی نیستند استفاده می کنند. چالشهای حزب حاکم در انتخابات ریاست جمهوری را در حد تحرک مخالفان در جبهه های مختلف از قبیل تلاش احزاب نسبتا مطرحی مانند مساوات ،جبهه خلق، جبهه خلق کلاسیک، لیبرال ،دموکرات، جامعه باز، سوسیال دموکرات و استقلال ملی و شورای ملی جدیدالتشکیل ( که متشکل از همین احزاب و سایر احزاب غیرمطرح هستند) و همچنين ارتباط خارجی اين احزاب با روسیه و غرب و انتقادات برخی دولتها و محافل سیاسی و حقوق بشری غربی از کم وکیف دموکراسی و حقوق بشر و آزادی بیان میتوان ارزیابی نمود. البته اين امر موضوع جدیدی نیست و درسالهای گذشته هم شاهد آن بوده ایم. آنچه که جدید است تشکیل شورای میلیاردهای آذری در روسیه و شورای ملی و پیشتر از آن انجمنی موسوم به EL که در این شورا ادغام شده است. تشکیلاتی که اکنون خود را ظاهرا قوی نشان می دهد و تحرک داخلی و خارجی زیادی دارد. همین شورای ملی است که با عضویت اکثریت قاطع مخالفان سیاسی الهام علیف تشکیل شده و یک کارگردان سرشناس آذری مقیم مسکو را بعنوان نامزد واحد برای ریاست جمهوری معرفی کرده است. رسول قلیف رییس پیشین مجلس ملی و رهبرحزب جامعه باز مقیم واشنگتن که از مخالفان سرسخت دولت باکو ست درمقایسه با سایر رهبران احزاب و شخصیتهای سیاسی مخالف دولت از نفوذ و مقبولیت بیشتری در آذربایجان برخوردار است و از سیاسیون واقع گرا و عملگرا محسوب می شود. حزبش نیز در ترکیب شورای ملی قرار دارد. اخیرا موضع گیری جالب و واقع بینانه ای در مورد پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری نمود . وی گفت اگر صد گام برای شکست دادن الهام علیف ازسوی ائتلاف مخالفان لازم باشد فقط دوگام آن برداشته شده است. یکی تشکیل شورای ملی مخالفان و دومی معرفی نامزد واحد و98گام دیگر باقیست که آنها را هم مردم باید بردارند. اگر مردم به میدان نیایند دولت فعلی پیروز میدان خواهد بود. بنده تصور می کنم شاهد گسترده مردمی در حمایت از مخالفان الهم علیف در انتخابات آتی ریاست جمهوری نخواهیم بود. از سوی دیگر احزاب مطرح مخالف در سال 1371 زمانی که حاکم بودند رضایت مردم را جلب نکردند و در آزمون مردمی رفوزه شده اند. همچنین با یكدیگر اختلاف دارند. وانگهی برنامه ریزیهای حزب حاکم به گونه ایست که باحتمال زیاد نامزد خود را پیروز رقابتهای انتخاباتی خواهد نمود. ضمن اینکه اوضاع اقتصادی کشور و مردم نسبت به سال 2008 بهبودیافته و در بخشهایی از افکار عمومی تاثیر مثبت برجای گذاشته است که این خود نیز در رای مردم موثر خواهد بود. هرچند که در جامعه آذربایجان نسبت به وجود تبعیض ،کم عدالتی ،رانت خواری انتقاداتی از سوی مخالفین صورت می گیرد، اما این بدان معنی نیست که مخالفان با اتکای به محافل خارجی که منافع خود را مد نظر دارند بتوانند در این انتخابات به موفقیتی دست یابند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مجمع عمومي حزب اسلام جمهوري آذربايجان در جلسه خود، موسوم (محسن) صمداف را كه در بازداشت بسر مي برد، رسما به عنوان نامزد اين حزب براي شركت در انتخابات رياست جمهوري اين كشور معرفي كرد. در اين حال وضعيت اين حزب در انتخابات به چه متغيرهايي وابسته است؟
فارغ از اینکه براساس قوانین انتخاباتی آذربایجان فردی که در حبس بسر می برد نمی تواند نامزد انتخابات گردد، با توجه به فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آذربایجان حتی در صورت نامزدی ایشان احتمال پیروزی وی نزدیک به صفراست.حزب اسلام در آذربایجان قانونی نیست. چرا که ثبت نشده است. به هرحال این حزب هم از مخالفان دولت حاکم آذربایجان است و در مسیر اهداف سیاسی خود همچون دیگر احزاب مخالف فعالیت می کند و دولت باکو هم در مقایسه با سایراحزاب نسبت به فعالیتهای این حزب حساسیت بیشتری نشان داده است. برغم همه اینها شانس پیروزی مخالفان در انتخابات پیش رو به دلایلی که اشاره کردم و دلایل دیگری که برای خود محفوظ می دارم اندک بنظر می رسد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: پارلمان آذربایجان احزاب مخالف را متهم کرده است که صرفاً مشغول زیر سؤال بردن انتخاب هستند اما به هدفشان نخواهند رسید. جمهوری آذربایجان قصد دارد از سازمان های بین المللی به ویژه سازمان امنیت و همکاری اروپا برای نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری پیش روی این کشور دعوت کند. نگاه اتحاديه اروپا به انتخابات پيش روي رياست جمهوري چیست؟
در همه کشورها دولت مخالفان دولت و حاکمیت را متهم مي کنند موضوعی عادیست و با حدت و شدت های مختلف و منطقی و غیرمنطقی ، سازنده و غیرسازنده این کنشها و واکنشها صورت می گیرد، اما در جوامع پیشرفته و دموکرات کم وکیف این تحرکات با جوامع در حال توسعه سیاسی و اقتصادی متفاوت بوده و از ردیف بالاتری برخورداراست. دولت آذربایجان همواره از سازمانهای منطقه ای و بین المللی و دولتها دعوت می کند تا نسبت به نظارت بر انتخابات آنها اقدام و ارزیابی خود را اعلام نماید در هر انتخاباتی هم این نظارتها و اعلان مواضع چالشهای نسبی را برای دولت باکو فراهم می کند. اما در غایت امر انتخابات مورد قبول واقع می شود و اتفاق خاصی هم رخ نمی دهد. البته آذربایجان در شورای اروپا و مجمع پارلمانی اروپا عضویت دارد و باید این امکان را برای آنها فراهم کند تا بر انتخاباتش نظارت کنند. مجمع پارلمانی اروپا چند روز پیش تصویب نمود که به دلیل اطمینان از فرایند انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان دیگر هیئت نظارت به این کشور اعزام نخواهد نکرد. باکو این اقدام را مثبت ارزیابی کرد. بنظر می رسد برغم انتقادات کجدار و مریز اتحادیه اروپا و آمریکا در قبل و بعد از انتخابات در نهایت انتخابات آتی مورد رضایت نسبی آنها قرار خواهد گرفت یا در صورت ناراضی بودن سکوت پیشه خواهند کرد و به سوی تلاش برای ابطال انتخابات نخواهند رفت که البته مورد اخیر بعید بنظر میرسد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در سالروز جمهوریت نیروهای مخالف دولت آذربایجان گرد هم آمده و شورای ملی را به ریاست رستم ابراهیم بی‌اف ۷۶ ساله تاسیس کردند. احزاب مساوات و جبهه خلق آذربایجان و همچنین جنبش ایل، حزب همبستگی ملی و چند تشکل سیاسی دیگر از جمله حزب جامعه باز در شورای ملی تحت ریاست رستم ابراهیم بی‌اف عضویت دارند. با تاسیس شورای ملی توجهات نسبت به جبهه متحد مخالفان دولت بیشتر شده است.در اين حال وضعيت احزاب و جريان هاي مخالف باكو در آستانه انتخابات چگونه است؟
همانگونه که پیشتر اشاره کردم شورای ملی به دلیل ترکیب متباین و اختلاف نظر درونی ، عدم یکسان بودن پایگاه مردمی نیروهای سیاسی گردآمده در در داخل شورا، عدم اقبال مردمی برخی احزاب درون شورا به دلیل عدم قبولی در آزمون سال 1371 (که این احزاب بویژه جبهه خلق ومساوات در حاکمیت بودند) ، عدم حضور رهبرشورای ملی در آذربایجان ، حضور مداوم وی در روسیه (بگونه ای که اخیرا اعلام امتناع از تابعیت روسیه را نموده و باید مورد موافقت دولت روسیه قرارگیرد) ، سیاسی نبودن او و عدم تسلط به زبان آذری جملگی هم امکان عدم تایید صلاحیت وی را می دهد هم امکان عدم اقبال گسترده از سوی مردم را. در صورت عدم امکان نامزدی ابراهیم بی اف شکاف در شورا بیشتر خواهد شد و نمود عینی خواهد یافت. با توجه به اختلاف احزاب در این حالت بعید است به نامزد واحد نایل شوند و احتمال نامزدی عیسی قنبر رهبرحزب مساوات بیشتر از دیگران وجود دارد. البته نامزدي وي هم به سرانجامی نخواهد رسید چه تایید صلاحیت شود یا نشود برای بقیه رهبران هم شرایط به همین گونه است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: مخالفان دولت “الهام علی اف” رئیس جمهور آذربایجان همواره وی را به تقلب در انتخابات ریاست جمهوری این کشور متهم کرده اند. همچنين با دیدارهای “رستم ابراهیم بی‌اف”، رییس شورای ملی در آمریکا آيا ممكن است حمایت واشنگتن، مسکو و کشورهای اتحادیه اروپا از ابراهیم بی‌اف امکان پذیر گردد؟
این شیوه همیشگی مخالفان در هر انتخاباتی است که فارغ از اینکه ادعای درست یا نادرستی باشد به جایی نرسیده است. اتفاقا دیدارهای ابراهیم بی اف با مقامات خارجی تاثیر منفی در افکار عمومی آذربایجان گذاشته است. اگر مردم پشت سر ایشان و مخالفان قرار نگیرند شورای ملی کاری از پیش نخواهد برد. ضمن اینکه خارجیها به دنبال منافع خود هستند نه منافع مردم این کشور. اگر فشار برحاکمیت زیاد شود مقامات خارجی امتیاز بیشتری از دولت حاکم خواهند گرفت به مخالفین شاید در موضع گیریهای اعلامی و تصنعی کمک كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا ممكن است انتخابات رياست جمهوري آذربايجان دو قطبي ( حزب حاكم و شوراي ملي) ويا سه قطبي ( شوراي ملي حزب حاكم و حزب اسلام) گردد؟
با توجه به آنچه که گفتم و با شناختی که از مولفه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی و اقتصادی و فضای کلی جامعه آذربایجان بروز چنین وضعیتی را در انتخابات ریاست جمهوری بعید می دانم.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
