مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
دیدار سران دو کشور آمریکا و افغانستان در واشنگتن و اشاره به دستاوردهایی در مورد پایان دادن به جنگ افغانستان و آينده همكاري ها در حالي است كه نزديك به يك سال ديگر تا سال 2014 و آغاز دور نويني از رخدادها در افغانستان باقي است. در اين راستا با توجه به آينده پيمان امنيتي كابل و واشنگتن و مساله مصونيت سربازان امريكايي در اين كشور براي بررسي پيامدها و دستاوردهاي سفر كرزاي به امريكا و همچنين تعيين آينده همكاريهاي امريكا و افغانستان گفتگويي با محمد ابراهيم طاهريان كارشناس و سفير پيشين ايران در افغانستان داشته ايم:
واژگان كليدي: ديدار كرزاي و اوباما، روابط امريكا و افغانستان، آينده همكاريهاي راهبردي، مصونيت قضايي سربازان امريكايي، پايگاه هاي امريكايي در افغانستان
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به سفر اخير كرزاي به امريكا مهمترين اهداف و دستاورهاي سفر اخير وي به امريكا چه بود؟
به نظر ميرسد كه كرزاي رئيس دولت افغانستان و تيم همراه وي كه از كليدي ترين عناصر هيئت حاكمه تلاش كردند كه پس از پايان دوره دولت خود درخواستهاي حداكثري از امريكا به دست آورند و بر اساس همين نيز گفته شده كه ليستي از درخواست هاي خود را به همراه برده بودند تا در مقابل درخواستهاي امريكايي ها از افغانستان معامله كنند. اما به نظر ميرسد كه نوعي توافق قطعي در مورد درخواستهاي متقابل امريكا و افغانستان صورت نگرفته است. چرا كه فرمول خريد زمان از سوي دو طرف براي اقناع افكار عمومي خود در پيش گرفته شده است. چرا كه اصلي ترين مطالبه اي كه دولت افغانستان ميتواند به امريكايي دهد مصونيت قضايي به سربازان امريكاي ( كه قرار است در افغانستان بمانند است) اما به علت واكنشهاي افكار عمومي در افغانستان و بيرون از آن نسبت به اين امر واگذاري آن حساس است و نهايي نشده است. بنابراين نمي توان قاعدتا دستاورد آنچنان مشخصي براي اين سفر در نظر گرفت.
در گذشته قرارداد افغانستان و امريكا بستري براي بستن پيمان امنيتي شد. پيمان امنيتي هم به معني واگذاري پايگاه به نيروي امريكايي است. واگذاري پايگاه هم به معني حضور نيروهاي امريكايي در افغانستان است و حضور نيروهاي امريكايي نيز به معني مصونيت قضايي اين نيروها است. لذا يكي از اهداف اين سفر هر چند بستن اين پيمان امنيتي بود اما چانه زني دو كشور به نتيجه مشخص نرسيد. در اين حال اين سفر بعد از انتخابات امريكا با اين هدف انجام شد كه در هر صوت برنده انتخابات در امريكا نيز تاكيدي بر توافقات گذشته دو كشور داشته باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ديدار كرزاي با اوباما چه تاثيرات اقتصادي در آينده اقتصاد افغانستان داشته است؟
به هر صورت روابط كابل واشنگتن روابطي يك سويه و به اين معني است كه افغانستان دريافت كننده كمك است. اين امر به منزله روابطه اقتصادي نيست و صرفا دريافت كمك است. به نظر ميرسد با توجه به مساله خروج نيروهاي امريكايي از افغانستان دريافت كمك خارجي هم از سوي امريكا و هم از سوي كشورهاي فرامنطقه اي نسبت به گذشته كاهش يابد. هر چند تاكنون نيز اين كمك ها تاثيري در زندگي غاطبه مردم افغانستان نداشته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: گفته می شود تعداد سربازانی که بعد از سال 2014 در افغانستان باقی خواهند ماند شش هزار تا بیست هزار نفر خواهند بود اما اوباما گفته است شرط واشنگتن برای ماندن این سربازان در افغانستان مصونیت قضایی آنان است. كرزاي هم گفته خروج سربازان خارجی در بهار 2013 ، به وی این امکان را می دهد تا در هنگام بازگشت به کابل درخصوص مساله اعطای مصونیت قضایی برای ماندن نیروهای آمریکایی در افغانستان، را با مردم به بحث بگذارد. در اين حال با توجه به امضاي توافقنامه استراتژیک بين دو كشور سرنوشت تعيين مصونيت قضايي سربازان امريكايي چه ميشود؟
حاكميت در كابل تلاش كرده است تا قبل از پايان دوره به تفاهم مشخصي با امريكا رسد. اما به نظر ميرسد كه در اين حوزه به تفاهم مشخصي با امريكا نرسيده و تلاش مي كند افكار عمومي را مديريت كند و كم كم زمينه اين امر را براي افكار عمومي فراهم سازند. به همين دليل هم در شرايط كنوني به نظر ميرسد كه بخش ايجاد پايگاهاي نيروهايي امريكايي در افغانستان به دليل مصونيت قضايي نيروهاي امريكايي با مشكل مواجه شده است. هر چند برخي نيز بر اين باورند كه در نهايت كابل ها اين امتيازها را به حاكميت امريكا خواهند داد. چرا كه حضور نيروهاي امريكايي در افغانستان و در بسياري از جاهاي ديگر بعد از جنگ جهاني دوم براساس گرفتن مسئوليت و مصونيت قضايي و كنسولي است. لذا به نظر ميرسد اين امر در كنار چانه زني و مديريت افكار عمومي رخ دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: بنا به گزارش ها قرار است نيروهاي امنيتي افغان در ماه آینده، امنیت ۹۰ درصد از افغانستان را بر دوش گيرند و در سال ۲۰۱۴كه دوره گذار تمام می شود و خود افغانها تامین امنیت را بردوش گيرند. در اين حال از نگاه شما ديدار رهبران دو كشور چه تاثيري بر روند بومي سازي امنيت خواهد گذاشت؟
اگر بخواهيم شاخص امنيت در افغانستان بعد از يك دهه در افغانستان را معين كنيم به نظر ميرسد كه اين شاخص شاخص رو به جلويي نبوده است. چنانچه در ده سال قبل زماني كه كشورهاي فرامنطقه وارد افغانستان شدند مردم عادي و نيروهاي نظامي قادر بودند از كابل و… به جاي جاي افغانستان تردد كنند، اما در چند سال اخير كار به جايي رسيده كه حتي نيروهاي نظامي قادر نيستند از كابل به جنوب تردد زميني مناسبي داشته باشند. اين به اين معني است كه شاخص امنيت بهبود نيافته است. در اين حال اينكه وظيفه بومي سازي (با توجه به تكميل روند بومي سازي امنيت در افغانستان) بتواند به خوبي انجام شود نظرات مختلفي وجود دارد. از يك سو برخي معتقدند كه جريان افراط از بومي سازي استفاده خواهد كرد و عمليات هاي نويني را انجام خواهد داد. در مقابل هم برخي معتقدند كه جايگزيني نيروهاي بومي (هر چند مسلح تر نيستند) در مقابل نيروهاي خارجي مي تواند در وضعيت برخي از مناطق موثر باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: سران دو کشور در خصوص مذاکره با طالبان هم با یکدیگر به توافق رسیدند و با تاسیس دفتر طالبان در کشور قطر موافقت کرده اند. اوباما هم حاضر نشد نام طالبان را در کنار القاعده قرار دهد. آيا اين رويكرد به معني رويكرد مشترك دو كشور بر سر نوع مذكراه با طالبان با وجود برخي اختلاف هاي پيشين است؟
در حقيقت گفتگو با جريان افراط پروژه اي خارجي بود. در اين حال كشورهاي فرامنطقه اي و امريكايي ها براي توجيه افكار عمومي به گفتگو با جريان افراط علاقمند هستند و تلاش دارند تا با هزنيه كمتر بدون اينكه چه هزينه هايي بر افغانستان و منطقه تحميل كرده اند با جريان افراط به تفاهم رسند. در اين حال به نظر ميرسد يا حاكميت كابل در مذاكره با طالبان انتخابي ندارد يا به هر دليلي به اين جمع بندي رسيده كه با رويكرد گفتگو همراهي كند. در اين راستا بايد گفت همراهي حاكميت كابل با اين نظريه تاكنون هزينه هاي سنگيني بر افغانستان تحميل كرده است كه آخرين آن ترور ناموفق بالاترين مقام امنيتي افغانستان بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: كرزاي وعده داده که سال آینده آنگونه که قانون اساسی هم بر آن صراحت دارد، از مقامش کناره گیری و مقدمات برگزاری انتخاباتی آزاد و سالم را مهیا خواهد کرد. با توجه به رويكرد امريكادر مورد مسائل سياسي و امنيتي افغانستان نگاه اپوزسيون در اين مورد چيست؟
به نظر ميرسد اپوزسيون قانوني داخل افغانستان نسبت به حفظ تماميت ارضي و دستاوردهايي (از جمله دستاوردهايي كه در چارچوب قانون اساسي به دست آمده است) حساس است. در اين بين چون مساله مصونيت قضايي سربازان امريكايي يكي از كليد ترين بحث هايي كه تاكنون مبهم بوده است به نظر ميرسد اپوزسيون مواضعي كلي گرفته و هر گونه توافقي را كه ناقض حاكميت و دستاوردهاي افغانستان بوده را قبول داشته و مخالفت جدي با آن ندارد. گذشته از اين به طور كلي ناظران بر اين باورند كه حاكميت بنا به طراحي و اداره انتخابات دارد. چنانچه در دور قبلي نيز انتخابات شفاف نبود و در دور دوم متوقف شد. بنابراين نگراني هايي كه از سوي اپوزسيون شنيده ميشود اين است كه بخشي از حاكميت در كابل علاقمند است كه به نوعي راهبرد خود را در انتخابات را پيگيري كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: باراک اوباما رییس جمهوری آمریکا اعلام کرد که آمریکا در حال حرکت به سمت پایانی مسوولانه برای جنگ 12 ساله افغانستان است. از اين نظر جنگ با القاعده در افغانستان تمام شده تلقي شده است؟
امريكا و همه كشورهاي فرامنطقه اي كه در افغانستان نيرو دارند اصرار دارند كه بگويند جريان افراط قابل تفكيك است و القاعده جرياني است كه با آن مبارزه خواهيم كرد و جريان افراط داخلي نيز طالبان ديگري است. اين در حالي است كه برخي با اين نظريه موافق نيستند و معتقدند كه جريان افراط قابل تفكيك نيست. و اين نظريه را در افكار عمومي و تصمم گيري جا اندازند و مديريت بحراني داشته به خوب و بد تقسيم كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با وجود اختلافات قبلي كابل با واشنگتن و همچنين نوع همكاريها آينده همكاري هاي افغانستان و امريكا به چه سمت و سويي است؟
روابط دو كشور را بايد بر اساس حوزه هاي امنيتي، اقتصادي، فرهنگي و .. ديد. در شرايط كنوني افغانستان دريافت كننده كمك است و بر اين اساس به نظر نميرسد اين روابط از نوع متداول در صحنه بين الملل باشد. افغانستان يكي از فقيرترين كشورها و دريافت كننده كمك است و امريكا ده ها ميليارد دلار در اين كشور هزينه كرده است و روابط روابط متقابل نيست. در اين حال جدا از روابط تجاري ناهمسان هر موضوعي ميتواند اين روابط را متاثر و مخدوش كند. در اين بين با توجه به پيماني كه سال قبل امضا شد اين بستر براي دو كشور فراهم شده كه روابط توسعه يابد ولي ملاحضاتي هم وجود دارد. چنانچه رئيس دولت افغانستان چند بار در رسانه ها امريكاييها را به عدم رعايت حقوق شهروندان متهم كرده و كشمكشي در روابط وجود داشته است. لذا بايد گفت اتفاقاتي از جنس امنيتي، نظامي و … ممكن است رخ دهد و بر روابط تاثير گذارد. در اين حال با وجود تلاشهايي براي تقويت روابط بنا به دلايلي همچون عدم وجود زيرساخت ها در روابط نمي توان ارزيابي قطعي از روابط رو به جلو دو كشور داشت. در اين حال نوع روابط امنيتي دو كشور هم همكاري نيست بلكه مساعدت يكطرفه به كشوري كه نيازمند است بوده و كشوري كه دست بالاتر را دارد به تصميم گيري در روابط مي پردازد.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
