مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

دو سال و نیم پس از آغاز بحران سیاسی در این کشور هر روز بر تعداد تلفات شهروندان غیرنظامی افزوده شده و خبرهایی نیز از انتقال موشک های اس 300 روسی به سوریه وجود دارد . همچنین جدا از مذاکرات امریکا و روسیه شاهد سفر مک کین به سوریه و احتمال توسل واشنگتن به گزینه نظامی و توجه به نشست ژنو 2 هستیم. در این راستا برای شناخت بیشتری از آینده رویکرد امریکا در حمله به سوریه یا توسل به گزینه سیاسی گفتگویی با دکتر شهروز ابراهیمی، استادیار روابط بین الملل دانشگاه اصفهان، انجام داده ایم:

واژگان کلیدی: آینده رویکرد امریکا در بحران سوریه، حمله نظامی به سوریه ، امریکا و سیاست امریکا در سوریه، شمشیر دو لبه سوریه، رویکرد سیاسی امریکا در ژنو دو، تقویت نظامی مخالفان سوریه

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا می توان گفت اوباما در چند ماه گذشته از شدت رویکرد تهاجمی خود در سوریه کاسته است؟

رویکرد اوباما همانند سابق این بوده است که به جای دخالت مستقیم در سوریه از طریق متحدین منطقه ای خود (در رأس آن: ترکیه، قطر و عربستان سعودی ) اوضاع را تحت کنترل درآورد. به نظر می رسد که آمریکا و همین طور اتحادیه اروپا از دوسال و نیم پیش که اوضاع داخلی سوریه متشنج شده است بر پیچیدگی اوضاع در سوریه واقف نبوده اند. در نهایت اوضاع سوریه را همچون مورد لیبی و تونس و مصر ارزیابی می کردند که بین 1 الی دو سال به سقوط بشار اسد خواهد انجامید، ولی امروزه می بینند که تغییر چندانی در اوضاع حاصل نشده و بعلاوه که ارتش سوریه در برخی جبهه ها (در القصیر) به موفقیتهایی دست یافته است. این چیزی است که آنها پیش بینی نمی کردند. در واقع می توان گفت که آمریکا امیدوار بود که ازطریق کنترل اوضاع از راه دور ، مخالفان بتوانند بشار اسد را سرنگون کنند. از طرف دیگر ، اوباما با تشدید جنگ در سوریه و مطرح شدن نیروهای معارض تندرو، در تردید بوده و هست که در صورت پیروزی مخالفان آینده سوریه آیا به نفع مصالح و منافع آمریکا و اسرائیل خواهد بود یا نه؟ واقعیت تشدید فعالیت نیروهای تندرو جهادی در این تردید اوباما نقش داشته است. حتی رژیم اسرائیل هم نسبت به آینده سوریه در صورت سرنگونی اسد بیمناک است. به هرحال در طی چهار دهه حاکمیت خاندان اسد بلندیهای جولان امنیت داشته است و از سال 1967 که اسرائیل این بلندیها را در اشغال خود نگه داشته است، خاندان اسد برای تغییروضعیت آن اقدامی نکرده اند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به برخی گزارشها  در شرایط کنونی رویکرد امریکا در سوریه تا چه میزانی با سیاست خارجی ترکیه قطر و عربستان در سوریه همگرا است؟

در این مورد که ترکیه و قطر موافق حمله نظامی و رویکرد تهاجمی بیشتر آمریکا برضد سوریه بوده اند وآمریکا موافقت نداشته است. اما در مورد این که ثبات در سوریه به هر شکل ممکن (چه با دخالت نظامی و چه با راه حل های سیاسی) بایستی برقرار گردد آمریکا و متحدین منطقه ای اش هماهنگ هستند. یعنی استراتژی یکسان و تاکتیکهای متفاوت. البته این طبیعی است. ترکها در مرز جنگ داخلی سوریه هستند. برای آنها هر چه جنگ به درازا بکشد ریسک جنگ و تسری آن (به علت موضوعات مربوط به علویان و کردها) بالاتر است. عربستانی ها هم که در رقابت با ایران باخت و پیروزی را برای خود حیثیتی می بینند و قطریها پیش قراول و حامی حرکتهای دمکراتیک در منطقه شده و از این حیث برای خود وجهه ای کسب کرده اند.

 برای آمریکا وضعیت سوریه حکم شمشیر دو لبه دارد. ورود و عدم ورود به سوریه برای آنها زیانبار است ولی حیاتی نیست. رویکرد محتاطانه آنها در مورد سوریه موید این امر است. به هرحال تجربه آنها از مصر و عراق و لیبی به آنها دیکته کرده است که رویکرد محتاطانه تری پیش بگیرند. آنها متوجه این امر هستند که نابودکردن و ساقط کردن بسیار آسانتر از ساختن است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با در نظر داشت مذاکرات اخیر روسیه با امریکا آیا ممکن است ایالات متحده با روسیه در زمینه سوریه به توافق برسد ؟

شاید طولانی شدن جنگ هر دو طرف را به این امر واداشته که بالاخره راه حل سیاسی به موضوع پیدا کنند. دو موضوع مهم در این اواخر باعث شده که آنها به این راه حل توجه کنند . موضوع اول طولانی شدن جنگ و موضوع دوم چشم انداز مخوفی از جنگ فرقه ای و تندترشدن گروههای افراطی است. در موضوع ثبات حتی روسها نگرانیشان بیشتر از آمریکاست. روسیه نگرانی بزرگی نسبت به تسری خشونت و افراطی گری به آسیای مرکزی و از آن طریق به جمعیتهای مسلمان فدراسیون روسیه و همینطور چچنستان دارد. به ویژه که ورود نسبتأ مستقیم برخی بازیگران خارجی مثل حزب الله لبنان در ماههای اخیر به موضوع سوریه چشم اندازی به روسها می دهد که این ورود ممکن است نقش بازیگرانی همچون عربستان سعودی را در تشدید بحران بیشتر نماید. روسها خاطره خوبی از نقش عربستان سعودی در جنگ چچن با روسیه ندارند.

آمریکا و روسیه که تا حالا اوضاع را کنترل شده می دیدند ظاهرأ به این نتیجه رسیده اند که در صورت عدم ورود جدی ممکن است اوضاع از کنترل خارج گردد ولی این به معنای این نیست که در جزئیات راه حلها بتوانند به توافق لازم برسند. حتی از هم اکنون نشانه های شکست کنفرانس ژنو 2 به چشم می خورد. تحویل بخشی از محموله دفاع هوایی به سوریه از طرف روسیه و لغو تحریم تسلیحاتی سوریه از طرف اتحادیه اروپا نشانه های شکست این کنفرانس از هم اکنون است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: یک‌عضو کمیته نیروهای مسلح سنای آمریکا تهدید کرد در صورت شکست کنفرانس ژنو ۲ ،‌ آمریکا برای از بین بردن نیروی هوایی دولت سوریه وارد عمل خواهد. آیا احتمال حمله نظامی امریکا به سوریه روز به روز بیشتر میشود؟

در صورت شکست کنفرانس که احتمال آن به نظر من خیلی زیاد است، رویکرد تهاجمی آمریکا به همراه متحدان منطقه ای و ناتو زیاد است. بویژه که اسرائیل تا حالا نسبت به سقوط اسد دودل بوده است ( به علت ترس از آینده سوریه و گروههای افراطی)، با تحویل دادن سیستم دفاع ضد هوایی به سوریه احتمالأ موافق سرنگونی اسد به طریق زور خواهد بود. همینطور ترکیه به این رویکرد بیش از پیش تمایل نشان خواهد داد. به نظر من آینده جنگ داخلی سوریه را نه تهاجم نظامی و نه راه حل سیاسی رقم نخواهد زد. چرا که راه حل سیاسی بعید است برای موضوع پیدا شود. به این دلیل که انعطافی از سوی هیچ یک از دوگروه درگیر دیده نمی شود. مخالفان از هرگونه راه حلی که باعث گردد که اسد در قدرت باقی بماند و یا درآینده سوریه نقشی داشته باشد استقبال نمی نمایند. از طرف دیگر اسد به دست برداشتن از قدرت به هیچ وجه راضی نیست. از طرفی تحویل سیستم دفاع هوایی به سوریه که اسد در روزهای اخیر اعلام کرد که بخشی از آن را تحویل گرفته است (چنانچه حقیقت داشته باشد)، موضوع مداخله نظامی غرب به شکل حمله نظامی و حتی برقراری پرواز ممنوع را با مشکل جدی مواجه می سازد. ولی این دو مانع( امکان پذیری کمتر حمله و نیز به بن بست رسیدن راه حل سیاسی) یک چشم انداز به ما ارائه می دهد و آن این که آینده سوریه را جنگ داخلی رقم خواهد زد و این که در ماههای آتی جنگ شدت خواهد یافت و اروپا و امریکا به همراهی متحدین منطقه ای خود منجمله ترکیه مجبور خواهند شد که ادوات نظامی گسترده ای را در اختیار نیروهای معارض قرار دهند. در آینده اسرائیل نیز رویکرد تهاجمی خود را شدت خواهد بخشید. 

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با در نظرداشت برگزاری نشست ژنو دو  به نظر شما مهمترین متغیرهای دخیل داخلی سوریه در هرگونه احتمال حمله نظامی گسترده امریکا به سوریه چیست؟

آمریکا از گروههای افراطی جهادی همچون النصره بیم دارد. یکی از اقداماتی که آمریکاییها و ترکها به عمل آورده اند، از جمله در نشست هفت روزه اخیر رهبران گروههای اپوزسیون در ترکیه، هدف این بوده که شکافهای داخلی گروههای معارض را کمتر کرده و همین طور عناصر لیبرالی را وارد عضویت نمایند. گفته می شود که در نشست استانبول توافق شد که برخی از این نیروها از جمله جناح میشل کیلو که مورد حمایت ترکیه و قطر هستند و همینطور اعضایی از متحدین مصطفی الصباغ به انجمن 60 نفره ائتلاف ملی سوریه وارد شوند.   در این شرایط آمریکا بعید است که حمله نظامی گسترده ای انجام دهد. ولی مداخله نظامی مستقیم به معنای ورود تسلیحات بیشتر به نیروهای داخلی بسیار محتمل است. همین طور در صورتی که سیستم دفاع هوایی روسیه (چنانچه بطور کامل تحویل اسد شود)، در عمل ناتوان گردد احتمال برقراری منطقه پرواز ممنوع وجود دارد. ولی اگر این سیستم، توانایی خوبی نشان دهد احتمال این امر کمتر است. به هرحال شکست کنفرانس ژنو 2 احتمالأ نقطه عطفی در تشدید جنگ داخلی و رویارویی نسبی روسیه با آمریکا و هم پیمانان آن خواهد بود و حتی احتمال این که از کنترل خارج گردد زیاد است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش احتمالی بازیگران منطقه ای چون  ایران، عربستان، قطر و ترکیه در هر گونه  تصمیم گیری امریکا در مورد آینده سوریه چه خواهد بود؟

ترکیه موافق شرکت ایران در کنفرانس ژنو2 است، ولی عربستان سعودی به شدت مخالف حضور ایران است. برخی از کشورهای اروپایی از جمله فرانسه مخالف حضور ایران در کنفرانس ژنو است. هر گونه راه حل سیاسی بدون حضور این کشورها که مستقیم در سوریه ذی نفع هستند امکان پذیر نیست. ولی واقعیت این است که اختلافات این دو گروه ایران از یک طرف و آن سه کشور دیگر از طرف دیگر به اندازه ای زیاد است که هرگونه اجماع نظر را با بن بست مواجه می سازد. این دو گروه هر یک یکدیگر را بخشی از مشکل تلقی می کنند. هر دو گروه به دنبال این هستند که قبل از نشست اوضاع داخلی سوریه به نفع آنها سوق پیدا کند. با این برداشت سوئ که نسبت به یکدیگر دارند بعید است که بتوان به توافقی پایدار دست یافت. بویژه بین ایران و عربستان موضوع سوریه حیاتی است.  

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  اخیرا جان مک کین” عضو مجلس سنای آمریکا روز دوشنبه با ورود به خاک سوریه از طریق ترکیه، با شماری از مسؤولان و فرماندهان گروه های مخالف حکومت دمشق دیدار کرد. همچنین وزارت خارجه آمریکا ضمن ابراز مخالفت خود با تصمیم روسیه برای ارسال سامانه موشک‌های پیشرفته «اس ۳۰۰» به سوریه اعلام کرد که این یک تصمیم اشتباه است. آیا ممکن است امریکا با روسیه به تقابل نظامی بر سر سوریه رسد؟

باید به یاد داشته باشیم که جان مک کین قبل از ایجاد پرواز ممنوع در لیبی و حمله ناتو از مناطق آزاد شده لیبی دیدن کرد. جمهوری خواهان در پی این هستند که با این اقدامات اوباما را به رویکرد تهاجمی تر ترغیب نمایند. درصورت تحویل این سیستم دفاع هوایی مخالفتها با روسیه بیشتر خواهد شد. روسیه و آمریکا و اروپا به دنبال این هستند که موازنه قدرت تا زمانی که تصمیم قاطعی برسر روسیه اتخاذ نشده است به ضرر متحدین خود رقم نخورد. تصمیم روسیه به واگذاری سیستم دفاع هوایی درست یک روز پس از تصمیم اتحادیه اروپا دایر بر لغو تحریم تسلیحاتی سوریه به مدت دو ماه( از اول ژوئن) بوده است. تصمیم اتحادیه اروپا برای لغو تحریم تسلیحاتی هم درست پس از اعلام موفقیت ارتش سوریه در آزادسازی القصیر بوده است. به نظر من در چشم اندازی به آینده رویکرد امریکا باید گفت که نتیجه جنگ در سوریه را تقویت توان نظامی دوطرف رقم خواهد زد. سیستم دفاع هوایی ممکن است احتمال حمله امریکا و اروپا و ترکیه را متوقف نماید ولی به نوبه خود باعث صدور تسلیحات گسترده به داخل سوریه خواهد شد و این متاسفانه باعث تلفات بیشتر و کشتار بیشتر از سوی هر دو طرف خواهد شد تا آنجا که در نهایت یک طرف در داخل غلبه پیدا کند.

گفتگو از فرزاد رمضانی بونش