دکتر رضا صولت
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در راه است به نظر نویسنده این انتخابات به این دلیل که بسیاری از مهمترین اولین ها را در تاریخ سیاسی ترکیه را در بر می گیرد حائز اهمیت است. نخست اینکه انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ جمهوریت ترکیه مستقیماً از سوی مردم و نه از طریق نمایندگان پارلمانی برگزار می شود، دوم اینکه انتخابات برای نخستین بار رقابتی جدی میان دو نامزد اسلامگرا است امری که تاکنون سابقه نداشته است، مسأله زمانی جالب تر می شود که یکی از نامزدها ، نامزد حزب اصلی سکولار ترکیه و میراث دار آتا تورک بنیان گذار ترکیه نوین می باشد. سوم برای نخستین بار در تاریخ ترکیه اوضاع طوری پیش می رود که یک نماینده کرد سابق مجلس نامزد ریاست جمهوری شده است. پس اساساً این سوال مطرح می شود هر یک از این سه مسأله به چه دلیل به رویدادهای قابل مهم تبدیل می شوند؟
1): بحث تغییر سیستم انتخاباتی ترکیه و در کل سیستم حکومتی این کشور سالهاست که مطرح شده و تغییرات کوچک و بزرگ بسیاری در دوره رجب طیب اردوغان در راستای تحقق این هدف انجام شده است، مخالفت ها و موافقت های بسیار در راستای تغییرات قانون اساسی در موارد مهمی که مربوط به تعریف حقوق شهروندی ترکیه شده یا به عبارتی موضوعات قضایی و جزایی را در بر می گرفت بسیار بالا گرفته است و هم اکنون شائبه اصلی اپوزیسیون این است که اردوغان تلاش دارد دیکتاتوری اسلامی خود را در چار چوب قانونی و نه لزوماً دموکراتیک نهادینه کند. موضوعی که حزب حاکم عدالت و توسعه از سال 2001 به بی سابقه ترین حالت در پی تعریف انگاره ها و مفروضات ایدئولوژی حزبی خود بوده است.
امری که اردوغان انرژی زیادی را برای تثبیت برنامه های حزبی خود به کار برده است اما محیط پر تنش سیاسی ترکیه هنوزهم به حزب عدالت و توسعه فرصت برون رفتن از شرایطی که نشان دهد اردوغان نخست وزیر ترکیه است و نه رئیس حزب عدالت و توسعه نداده است چرا که بسیاری معتقدند سیاستهای اردوغان منعکس کننده ایدئولوژی حزب عدالت و توسعه است.
اما نگارنده تاکیداً بر این عقیده است که سیاستهای اردوغان نشأت گرفته است ساختار سیاسی منحصر بفرد ترکیه هست هر چند ایدئولوژی حزبی نیز در بسیاری از برنامه های مربوط به تیپولوژی شخصیتی نخست وزیر دخیل هست تا استراتژیهای کلی ساخت سیاسی و اجتماعی ترکیه.
2): انتخاب اکمل الدین احسان اوغلو دارای شخصیتی اسلامی که یک چهره برجسته دانشگاهی و پژوهشی به شمار می رود و از سوی دبیر کل سابق سازمان کنفرانس اسلامی بوده است از سوی حزب جمهوریخواه خلق چند سوال را مطرح می کند: به راستی با وجود ریشه دار بودن سنت حزبی در ترکیه و قدمت حزب جمهوریخواه خلق در این کشور چرا و چگونه این حزب نتوانسته طی سالهای گذشته شخصیت و رهبر حزبی را تربیت کند و به عنوان نامزد خود معرفی نماید؟
آیا این نشانه ضعف و عدم تفکر راهبردی این حزب را در اجرای وظایفی که بقای حزب جمهوریخواه خلق را تعریف کند نیست؟ در ترکیه بیشتر از این احزاب به دلیل عدم توافق به دنبال گزینه دیگر خارج از سازمان حزبی خود بودند. این اتفاق در دوره احمد نجدت سزر که رئیس دادگاه قانون اساسی وقت بود پیش آمد، اما وی گزینه ای دارای ویژگیهای مورد توجه احزاب مخالف بود و توانست اجماع را بین احزاب ایجاد نماید بخاطر اینکه شخصیتی شناخته شده در ترکیه به شمار ی رفت. (البته بدون حضور حزب عدالت و توسعه) اما انتخاب کنونی احزاب اپوزیسیون با انتخاب دو دهه پیش احمد نجدت سزر متفاوت است. در واقع سوال اصلی این است که چرا باید حزب جمهوریخواه خلق پس از تمام مشورت ها و نظر سنجی ها سراغ شخصیتی اسلامی بروند که قبلاً در سال 2004 با حمایت های حزب حاکم عدالت و توسعه و اردوغان به سمت دبیر کل سازمان کنفرانس اسلامی انتخاب گردیده بود؟
آیا به راستی بافت جامعه ترکیه تا به این حد تغییر کرده است؟ آیا تغییر پوشش برخی از افراد به ویژه در شهرهای محافظ کار تا این حد تغییر کرده است؟ یا اینکه ترس از پیروزی اردوغان و تنها تلاش برای عدم موفقیت وی سبب شده است تا احزاب یاد شده حزب جمهوریخواه خلق و حرکت ملی با پذیرفتن انشعاب درونی خود سراغ چهره ای اسلامی و نه چندان شناخته شده در داخل ترکیه بروند؟ سوال این است چرا احزاب اپوزیسیون به نحوی سراغ اسلام می روند که جز تمسخر و استهزا چیزی نصیبشان نمی شود؟ به نظر می رسد طبق بدبینانه ترین سناریو ، این اقدام احزاب مخالف در راستای موافقتی پنهانی برای پیروز کردن اردوغان است،هر چند با قاطعیت می توان گفت اردوغان نیازی به همکاری با احزاب رقیب ندارد و باید نخست وزیر فعلی ترکیه را رییس جمهور آینده ترکیه بدانیم.3): شانس پیروزی یک نماینده کرد حتی در صورتی که تمام پانزده درصد جمعیت ترکیه به آن رای دهند وجود ندارد. اما این نامزدی چندین نکته را به ما یاد آوری می کند که حزب حاکم ترکیه به خوبی از آن سود خواهد جست: نخست اینکه به میزان نهادینه شدن و پیشرفت دموکراسی در ترکیه اشاره خواهد شد که البته بیشتر اتحادیه اروپا را در نظر خواهد داشت. دوم اردوغان خواهد کوشید تا رای گروه را به ویژه در صورت برگزاری دوره دوم انتخابات به دست آورد و این راه گزینه بد در میان بدترین برای کردها خواهد بود. لذا شانسی موفقیت اردوغان بیشتر است. سوم، حزب حاکم و اردوغان با نحوه برخوردش با این گروه در داخل رضایت و پشتیبانی گروههای خارجی را نیز به دست خواهد آورد. چهارم کردها اعتماد به نفس بیشتری به دست خواهند آورد و از فرصتی که به دست آورده اند تلاش خواهند کرد برای چانه زنی بیشتر استفاده کنند.در انتخابات پیش رو سه نامزد اصلی اعلام آمادگی کرده اند: رجب طیب اردوغان ،نخست وزیر کنونی ترکیه به عنوان نامزد حزب عدالت و توسعه ، اکمل الدین احسان اوغلو دبیر کل سابق سازمان کنفرانس اسلامی ، سیاستمدار مستقل و نامزد دو حزب جمهوریخواه خلق و حرکت ملی و صلاح الدین دمیرتاش نماینده پیشین پارلمان و فعال کرد سیاسی و نامزد دموکراتیک ملت ها. علاوه بر این میتوان به این موارد هم اشاره کرد:
: در ترکیه طبق قانون انتخابات هر فرد بایستی در هنگام انتخابات برای رادی دادن در شهر محل اقامت خود باشد. از این رو تاریخی که برای انتخابات در هر دو دوره رسما اعلام شده مورد اعتراض رسمی و غیر رسمی بسیاری به ویژه اپوزیسیون در ترکیه قرار گرفت. چرا که بسیاری در این تاریخ ها در تعطیلات و دور ا ز شهر خود به سر می برند لذا مشارکت کاسته خواهد شد. ثانیا نتیجه انتخابات می تواند بسیار جالب و حتی غیرقابل پیش بینی باشد. اردوغان مدت ها است که تصمیم دارد ریس جمهور شود و با اراده آهنینی که در این زمینه دارد تمام سعی خود را در هر راهی کرده تا پیروز قاطع انتخابات باشد. تا جایی که حتی در جریان 17 دسامبر رسما اعلام کرد که هر کسی را که بخواهد از این حوادث علیه وی و حزبش تبلیغ کند مجرم تلقی خواهد کرد. از سوی دیگر این انتخابات با انتخابات شهرداری ها متفاوت است. رای افراد با رای احزاب فرق می کند و پراکندی بیشتر است.
موضوع دیگر قابل بحث فرایند انتخابات است. نحوه گزینش و برگزاری انتخابات و اینکه انتخابات چگونه به پایان خواهد رسید؟ آیا نامزدها در صورت کشیده شدن انتخابات به دور دوم همچنان رقابت خواهند کرد یا اینکه کنار خواهند رفت؟ طبق قانون انتخاباتی ترکیه در صورتی که در دور دوم نامزدی انصر اف دهد رفراندوم برگزار خواهد شد. در غیر این صورت دو نامزد با بیشترین رای اکتسابی در دور نخست به رقابت با یکدیگر خواهند پرداخت. برای پیروزی در دور نخست انتخابات هر نامزدی نیاز به کسب اکثریت مطلق آرا یعنی حداقل 51% آرا را دارد.
مساله دیگر نتیجه انتخابات است در صورتی که اردوغان به قدرت برسد چنانچه مدت ها است در سخن و عمل نشان داده به ویژه با توجه به سخنان معروفش در هنگام اعلام پیروزی انتخابات شهرداری ها در بالکن منزلش وی هیچ گونه انعطافی در برابر اپوزیسیون نخواهد داشت. ترس اپوزیسیون نیز بیشتر از تحدید آزادی ها و مشارکت های اجتماعی و سیاسی است. از سوی دیگر مساله ی رهبری حزب عدالت و توسعه است. در صورتی که ترکیه نیز مدل مدودف پوتین را پیاده کند آینده پیش بینی شونده برای حزب مثبت است در غیر این صورت امکان انشعاب در حزب به ویژه در دوره ریاست جمهوری اردوغان زیاد است. بیش از آنکه حزب عدالت و توسعه در سطوح عالی از یک انسجام و ساختار حزبی برخوردار باشد پیرامون اردوغان متمرکز بوده است و بسیاری از صاحب نظران معتقدند با نبود وی در راس این حزب، حزب از هم خواهد پاشید. این در حالی است که به نظر نمی رسد اردوغان بخواهد به هر گونه تفرقه و انشعابی در حزب عدالت و توسعه حتی در دوران ریاست جمهوری اش اجازه دهد.
نکته پایانی اینکه ترکیه به راستی در راستای اهداف 2023 که پس زمینه ای نوعثمانگرایانه دارد در حال حرکت است. پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری این حرکت را بسیار سرعت خواهد بخشید. اما واقعیت این است که معرفی نامزدی اسلامگرا از سوی احزاب مخالف نشان دهنده این است که مسیر حرکت و ساختار درونی دولت و برنامه ای که دارد تغییر نخواهد یافت. بلکه اردوغان با قدرت و انگیزهای بیشتر به تحقق اهداف 2023 خواهد پرداخت. از سوی دیگر اردوغان که پیش بینی می شود پیروز انتخابات آینده شود و از انتخابات پیش رو ترکیه به عنوان میلاد و آغاز دوره ای جدید برای ترکیه یاد کرده است وعده کرده در صورت رئیس جمهور شدن با تمام گروه هایی که تهدیدی برای امنیت ملی و تمامیت ارضی کشور هستند به سختی مجادله خواهد کرد. اردوغان همچنان گولن و هوادارانش را مسئول بسیاری از حوادث و ناکامی ها در کشور می داند.
واژگان كليدي: انتخابات ریاست جمهوری ترکیهْ, انتخابات ،ریاست جمهوری، ترکیه ٌ. رقابت اردوغان با اوغلو، اهداف تركيه
