اختلافات دريايي چین و آينده رويكرد واشنگتن به ائتلاف کواد پلاس- گفتگو با دكتر محمد عجم 

-بخش نخست

دکترای حقوق بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

در همه مناطق جغرافیایی یک یا چند بحران ثابت چند وجهی وجود دارد که بعضی از آنها خیلی فراتر از حوزه جغرافیایی خود را تحت تاثیر قرار می دهند مثلا در خاورمیانه قضیه فلسطین یک مشکل چند وجهی است که تاثیرات بین المللی گذاشته است. مشکل دریای چین نیز کم و بیش چنین خصلتی دارد و اگر روند به همین شکل فعلی پیش برود تاثیرات جهانی بر جای خواهد گذاشت. در دریای چین 7 کشور ساحلی با چین مشکل دارند این کشورها پای قدرتهای دیگر  فرامنطقه ای را هم به منطقه کشانده اند. آمریکا ، هند ، استرالیا و کانادا کشورهای ساحلی این منطقه نیستند اما با تشکیل ائتلافی بنام کواد (چهارگانه) پای این کشورها برای حضور و  دخالت در منطقه باز شده است اعضای ائتلاف چهار گانه به درخواست ژاپن قرار است افزایش یابد. بنا براین از همین حالا به آن کواد پلاس یعنی 4+  می گویند.  واکنش چین خیلی صریح و تند بوده است چین این ائتلاف را ناتوی اقیانوس آرام بر ضد چین می نامد. گفتگوي زير براي بررسي بيشتر اختلافات دريايي چین و آينده رويكرد واشنگتن به ائتلاف کواد پلاس یا ناتوی اقیانوس آرام است.

واژگان كليدي: اختلافات دريايي, چین , آينده, رويكرد, واشنگتن , ائتلاف, کواد پلاس, دكتر محمد عجم ,دکترای حقوق بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اختلافات دريايي چين از کجا ریشه می گیرد؟ 

اختلافات دریایی چین با هر یک از دولتهای: ویتنام – فیلیپین – اندونزی – ژاپن – تایوان – مالزی – برونئی و  کره جنوبی، ریشه های مشترکی دارد همگی در یک موضوع با چین مخالفند و آن مخالفت با نقشه دریایی 1948 چین و خطوط 9 گانه آن است.

از قدیم چین کشور بزرگ و مشهور بوده و معمولا اسناد و مدارک تاریخی همیشه بنفع کشورهای بزرگ قدیمی وجود دارد اما کشورهای تازه تاسیس و یا کشورهای با شهرت کمتر هم محق بودن خود را به قوانین فعلی حقوق بین الملل مستند می کنند بنا بر این همه طرفهای درگیر برای خود مستندات دارند مثلا رابطه تجاری بین مردم خلیج فارس و مناطق ساحلی دریای چین در هر دو بخش جنوبی و شرقی  بسیار قدیمی است اما معمولا در سفرنامه ها و خاطرات آنها  نمی توانستند نام ها را بخاطر بسپارند پس همواره از سفرهای خود به منطقه از واژه مشهورتر سفر به چین و ماچین را مکتوب می کردند.بطور نمونه قدیمی ترین دستخط فارسی 800 سال قبل  در ژاپن مربوط به یک ملاح ایرانی در چین است که در بندر کوانژو نوشته شده است. دریانوردان از خلیج فارس و دریای مکران تا هنک کنگ و شانگهای و کوانژو تردد داشتند.  

اگرچه اختلافات در منطقه دریای چین سابقه طولانی دارد اما در سالهای اخیر این اختلافات به حد خطرناکی تشدید شده است. چین از سیاست انزواگرایی و درون گرایی به سیاست برون گرایی و تهاجمی روی آورده و بر  90 درصد دریای چین جنوبی ادعای مالکیت دارد اجرای سیاست امنیتی جدید چین در هنگ کنک نیز عامل دیگری در جهت تشدید خصومت در منطقه است از سوی دیگر سیاست ضد چینی سالهای اخیر آمریکا  و دکترین نظامی حزب حاکم ژاپن موسوم به کواد  Quad نیز بر تشدید این اختلافات افزوده است. دولتهای اخیر در ژاپن  بر قدرت تهاجمی ژاپن تاکید دارند و ائتلافی از نیروی دریایی ژاپن- آمریکا – هند و استرالیا در منطقه هندوپسفیک ( اقیانوس هند-آرام)  بوجود آورده اند ژاپن  سیاست کواد پلاس و جذب 6 کشور دیگر منطقه و حتی کانادا را نیز دنبال می کند. در حال حاضر اختلافات و دعاوی کشورهای 7گانه منطقه علیه چین،  مورد حمایت جدی و کم سابقه  آمریکا نیز قرار دارد  و این وضعیت دریای چین را به دریایی نا آرام و آینده ای خطرناک سوق می دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا با رفتن ترامپ سیاست آمریکا در قضیه دریای چین تغییر خواهد کرد؟.

درست است که سیاست اعلامی آمریکا در دوره ترامپ ضد چینی تر شد و ترامپ سر و صداهای زیادی علیه چین براه انداخت اما سیاست نگاه به شرق  و توجه جدی به  هند و اندونزی و ویتنام عملا از دوره اوباما شروع شد. پس سیاست ضد چینی عملا تغییر نخواهد کرد هرچند ممکن است ادبیات آن تغییر کند .  جالب است بدانید وزیر خارجه ژاپن پس از پیروزی بایدن در پاسخ به سوالی مشابه به خبرنگاران گفت:” هر دو حزب دمکرات و جمهوری خواه موضع سختگیرانه ای نسبت به چین دارند و اساساً تغییرات عمده ای به وجود نخواهد آمد.”

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  چرا  امریکا از کشورهای منطقه در مقابل چین حمایت می کند؟

قبل از هر چیزی آمریکا اختلافات تجاری خود با چین را برون سپاری می کند و در هر جایی که بتواند بر منافع چین فشار وارد کند و از هر اهرمی استفاده می کند و چین هراسی به سیاست آمریکا تبدیل شده است یکی از مناطق مستعد و جذاب برای چین هراسی ، منطقه دریای چین است. جنگ تجاری و جنگ تعرفه ها  بین دو کشور در دوره ترامپ اوج گرفت و بدنبال آن در مرداد ماه 99 کنسولگری چین در هیوستون ومتقابلا کنسولگری آمریکا در چنگدو چین تعطیل شد.

  علاوه بر دعاوی دو جانبه آمریکا و چین اما یک عامل دیگر هم برای حمایت از کشورهای منطقه هست. آمریکا بر اساس پیمان امنیتی 8 سپتامبر 1951 معروف به پیمان سانفرانسیسکو و پیمان تکمیلی بعدی 1960 متعهد به دفاع از تمامیت ارضی ژاپن است. بنا بر این بطور طبیعی در دعاوی با سایر کشورها ژاپن مورد حمایت آمریکا قرار دارد. در مورد دعاوی کشورها در دریای چین جنوبی آمریکا تا سالهای اخیر از موضع گیری تند و علنی به نفع کشورهای منطقه پرهیز می کرد اما روز ۲۳ تیر 1399 وزیر خارجه آمریکا طی بیانیه شدید اللحنی اعلام کرد:” دولت ایالات متحده ادعاهای پکن درباره دریای چین جنوبی را غیرقانونی و خلاف حقوق بین الملل می‌داند. مایک پمپئو گفت ما کاملا شفاف اعلام می داریم که ادعاهای پکن درباره منابع فراساحل در سرتاسر بخش عمده‌ای از دریای چین جنوبی، که با زورگویی قصد دارد آنها را کنترل کند، کاملا غیرقانونی دانسته و ادعای چین مبنی بر حاکمیت آب های فراتر از محدوده ۱۲ مایلی این کشور از جمله آب های مناطقی در سواحل، اندونزی، ویتنام، برونئی و مالزی را نمی پذیریم وزیر خارجه آمریکا در چندین مناسبت دیگر نیز همین سخنان را مورد تاکید قرار داد. پمپئو همچنین گفت که آمریکا در حال همسو کردن موضع خود با تصمیمی است که در یک دادگاه داوری مدنی بین المللی در سال ۲۰۱۶ (بدرخواست فیلیپین) گرفته شد و ادعاهای چین را بدون پایه و اساس قانونی خوانده است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  اختلاف دریایی چین با ژاپن و دیگران بر چه مبنایی است؟ 

چین  خطوط نه گانه قرمزی را در نقشه دریایی خود برای دریای چین جنوبی ترسیم کرده که محدوده ای وسیع از این دریا نزدیک به 95 درصد آن را شامل می شود و چین اختصاصا آن را متعلق به خود می داند. اما  آمریکا و 5 کشور حاشیه بعلاوه هند و ژاپن و استرالیا می گویند  مطابق کنوانسیون حقوق دریاها، منطقه اقتصادی انحصاری هر کشوری تنها محدود به 200 مایل دریایی از ساحل آن کشور است و ادعای چین  را کاملا مردود می دانند .چین همچنین در آبهای شرقی این دریا در منطقه  اوکیناوا و جزایر سنگاکو با ژاپن و کره نیز اختلافات مشابهی دارد. ژاپن در مورد جزایرکوریل  با روسیه و  جزایر اوکینو با چین، تایوان و کره جنوبی و در جزایر  Senkaku  با چین  و صخره های Liancourt  با کره جنوبی اختلاف مرزی دارد. اکنون اختلاف با چین در مورد سینکاکوک جدی ترین اختلاف مرزی است. ژاپن آنها سرزمین تفکیک ناپذیر و ملک طلق و سرزمین تاریخی ژاپن می داند. اما چین در سالهای اخیر امواجی از کشتی های ماهیگیری را به سواحل این جزیره فرستاده بطوریکه در 10 ماه اخیر ژاپن به  ۴۱۳۷ قایق چینی برای خروج از منطقه یاماتوتای اخطار داده است.

خوشه جزایر سینکاکو در شرق دریای چین در فاصله 120 کیلومتری از تایوان و 200 کیلومتری ژاپن و 201 کیلومتری چین واقع شده است. این مجموعه جزایر  شامل 8 جزیره و بیش از 35 صخره است هشت جزیره را هر کدام از کشورهای چین ژاپن و تایوان به نامهای مورد ادعای خود می نامند. برای بیطرفی می توان آنها را جزایر پین Pinnacle  نامید و یا بر اساس حروف اول نام هشت جزیره می توان آنها را اوتکموت UTKKMOOT نامید  این جزایر از سال 1895 در تصرف ژاپن قرار گرفته است به عبارتی ژاپن در جنگ‌های اول چین و ژاپن آنها را به عنوان اراضی بلاصاحب تصرف کرده است.  چین برای ادعاهای خود دلایل حقوقی و تاریخی دارد و تایوان نیز به دلیل اینکه کمتر از ۱۲۰ کیلومتر با این جزایر فاصله دارد این جزایر را  در قلمرو آب‌های حوزه ی انحصاری اقتصادی خود و متعلق به تایوان می داند. 

 چین معتقد است که از ۱۵۰۰ میلادی به بعد شواهد و نقشه ها و مدارکی دارد که بر چینی بودن این جزایر گواهی می دهد از طرفی مطابق قرارداد 1945 پتسدام ژاپن  تمام جزایر اشغالی خود را  بجز چند جزیره‌ای که نام آنها در این پیمان آمده است بقیه را باید ترک کند.

 اما ژاپن معتقد است که هنگامی که در سال 1895  این جزایر را تصرف کرده است جزایر فاقد هرگونه سکونت و شهروند بوده  لذا به عنوان جزایر خالی از سکنه و بلا صاحبTerra Utiposidi  به تصرف ژاپن در آمده است همانطور که انگلستان و سایر قدرتها جزایر بلاصاحب را بر اساس همین قاعده تصرف کرده اند. 

پس از جنگ جهانی دوم آمریکا ژاپن را از این جزایر بیرون راند و آنها را اشغال کرد اما مطابق با قرارداد اعاده سرزمین‌های اشغالی به صاحب اصلی،  در سال 1971 مجددا  آنها را به ژاپن برگردانده است. در حالیکه چین تا سال 1972 هیچگاه ادعایی مبنی بر چینی بودن جزایر طرح نکرده ولی از زمانیکه در این حوزه نفت کشف شده چین ادعای خود را مطرح کرده است. ژاپن می گوید از نظر مستندات حقوقی دست پُری دارد .