آینده حضور نظامی و امنیتی آمریکا در اقیانوس هند- بخش نخست – گفتگو با دکتر سجاد عابدی

کارشناس ارشد مسائل امنیتی

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

اقیانوس هند به عنوان سومین اقیانوس بزرگ جهان از دیرباز جایگاه ژئوپلیتیکی و جهانی آن مورد توجه قدرت ها بوده و امروزه به صحنه ای برای رقابت قدرت های نوظهور تبدیل گردیده است. اهمیت این اقیانوس به دلایل وجود منابع معدنی و نفت فراوان، مرکزیت تجارت جهانی با قرارگیری میان سه کانون اقتصاد جهانی( جنوب شرق آسیا، اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی)، بازار مصرفی بزرگ به دلیل جمعیت زیاد، حضور قدرت های رو به رشد از قبیل هند، چین و کره جنوبی، وجود آبراهه های پر تردد، روز به روز در حال افزایش می باشد به طوری که رابرت کاپلان در نوشته های خود به اقیانوس هند همان جایگاهی را بخشیده که هالفورد مکیندر، یک قرن قبل از او نسبت آسیای مرکزی قائل بود. گفتگوی زیر برای بررسی بیشتر وضعیت، علل و پیامدها و چشم انداز حضور نظامی آمریکا در اقیانوس هند انجام شده است.

واژگان کلیدی: آینده، حضور نظامی، امنیت آمریکا، اقیانوس هند، حضور زمینی، آمریکا

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی آمریکا با چه اهداف ژئوپلیتیکی به اقیانوس هند نگاه می کند؟

تلاش براي موازنة قدرت همـواره يكـي از رويكردهـاي واقـعگرايـي كـشورها در عرصـة روابـط بين الملل بوده است. تلاش براي موازنه يا از منظر حفظ وضع موجود يا با هـدف بـرهمزدن وضـع موجود بوده است. به نظر ميرسد كه تمايل طبيعـي كـشورها بـراي رسـيدن بـه موازنـة قـدرت بـا يكديگر آنگونه كه واقعگرايان ميگويند در حـال حاضـر ايـالات متحـده را در تنگنـاي راهبـردي تاريخي قرار داده است. از يكسو آمريكا درپي حفظ و تثبيت جايگاه خود بـه عنـوان يـك قـدرت هژمون اسـت و از سـوي ديگـر در آسـيا كـشورهايي ماننـد روسـيه و چـين و حتـي هنـد درپـي به چالش كشاندن اين جايگاه و رسيدن به موازنة قدرت با قدرت هژمون هستند. از اين نظر آمريكـا در هيچ جاي جهان به اندازة آسيا با چالشهـاي راهبـردي بـراي حفـظ موقعيـت هژمونيـك خـود روبه رو نيست. آسياي مركزي به عنوان بخشي از زيرمجموعة نظام آسيا يكي از جاهـايي اسـت كـه مبارزه براي به دست آوردن موقعيت هژمون بين آمريكا، چـين و روسـيه جريـان دارد.

 براسـاس واقعگرايي تهاجمي «جنگ» و «موازنه سازي» دو گزينه اي هـستند كـه آمريكـا مـيتوانـد بـدان متوسل شود. بديهي است كه توسل به جنگ بسيار هزينه بردار اسـت. از ايـن رو موازنـه سـازي گزينة مناسبتري است. يكي از راههاي اجراي راهبرد موازنه سـازي تـشكيل اتحـاد و ائـتلاف است. هند مناسبترين كشور براي ايالات متحده آمريكـا در جهـت موازنـه سـازي در آسـياي مركزي است. توانمندي هاي بـالقوه و بالفعـل هنـد توسـعة بـي سـابقة مناسبات هند و آمريكا در سالهاي اخير و مهمتر از همه اشتياق زياد هند براي ورود به آسياي مركزي عوامل زمينه ساز شكل گيري ائتلاف هند و آمريكا براي نفوذ به آسـياي مركـزي هـستند. شايد زماني كه پس از فروپاشي اتحاد شوروي محافل راهبردي هند بـه دولـت ايـن كـشور توصيه كردند كه «دهلي نو تاكنون بر دندة چپ تاريخ خوابيده بود اكنون وقت آن رسيده است كه بر دندة راست تاريخ بخوابد» و اشاره آنها به ضرورت توسعة مناسبات هند با آمريكـا بـود كسي تصور نمي كرد كه روابط دهلي –واشنگتن به اين اندازه به هم نزديك شود. با تأثيرپذيري از چنين نگرشهايي بود كه پس از فروپاشي اتحاد شوروي به تدريج روابط هنـد و آمريكـا رو به گسترش گذاشت و اين مهم با استقبال آمريكا نيز روبرو شد. موافقت آمريكا بـه همكـاري هسته اي با هند با آنكه هند برخلاف پيمان ان پي تي به سلاح هسته اي دست يافتـه بـود. آشكارترين نشانة تغيير در روابـط آمريكـا و هنـد و بـزرگتـرين علامت ورود آمريكا به مناسبات قدرت در آسيا در شرايط جديد بود. صرف نظر از هدفهـاي مختلف، از منظر مناسبات قدرت، هدف آمريكا از توسعة مناسبات با هند تأثيرگـذاري مـستقيم بر روسيه و چين و متأثر از آن رسيدن به موقعيت هژمون در نظام بين الملل است. هـدف هنـد نيز بهره گيري از ظرفيت آمريكا در معادلات منطقهاي و بين المللي قدرت اسـت.

مرکز بین المللی مطالعات مطالعات صلح: فرماندهی اقیانوس هند-آرام ایالات متحده آمریکا از فرماندهی های یکپارچه رزمی ایالات متحده آمریکا نیروی های مسلح ایالات متحده و مسئول منطقه هند-آرام است. این فرماندهی در بین فرماندهی های یکپارچه رزمی از همه قدیمی تر و بزرگتر است. فرمانده آن، مامور ارشد نظامی آمریکا در منطقه اقیانوس آرام، مسئول عملیات نظامی در منطقه ای است که بیش از 100 میلیون مایل مربع(260،000،000 متر کیلو مربع)، یا در حدود 52 درصد از سطح زمین را در بر می گیرد و از ساحل غربی آمریکا تا ساحل غربی هند و از شمالگان تا جنوبگان کشیده شده است. این فرمانده از طریق وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا به رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا پاسخگوست. در این بین حضور نظامی و امنیتی آمریکا در اقیانوس هند چگونه و با چه اهدافی صورت می گیرد؟

مقامات آمریکایی در گزارش خود اذعان کرده اند که نیروهای آمریکا در کشور هند و در مرز کشورهایی همچون نپال، بنگلادش، سریلانکا و مالدیو حضور دارند. همچنین نیروهای ویژه آمریکا با عنوان «تیم‌های همکاری پاسیفیک» علاوه بر هند، در نپال، بنگلادش و سریلانکا نیز حضور دارند.

اخیرا وزارتخانه‌های دفاع و خارجه هند اعلام کرده بودند که حضور این نیروها، به طور موقتی برای انجام مانور نظامی است و نیروهای آمریکایی در هیچ ظرفیتی در خاک هند مستقر نیستند. اما گزارش مقامات بیانگر آن است که نیروهای آمریکایی در جنوب هند مستقر شده‌اند تا جلوی هرگونه حمله احتمالی به هند را بگیرند. دلایل دیگری که توسط مقامات آمریکایی ذکر شده عبارتست از: مبارزه با دزدی دریایی، قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان، مبارزه با فعالیت‌های شورشی، آموزش نیروهای هندی برای مبارزه با تروریسم و تهدیداتی از جمله لشکر «طیبه». هرچند مقامات هندی وجود پایگاه‌های آمریکایی در این کشور را تکذیب کرده‌اند، اما موضوع آموزش و همکاری‌های نظامی و همچنین انجام مانور را تایید کرده‌اند.

با توجه به اظهارات مقامات دو کشور، می‌توان گفت که همکاری هر یک از دو کشور هند و آمریکا بیانگر آن است که در روابط و همکاری‌های نظامی دو کشور منافع موازی و مشترکی وجود دارد که هر یک از دو کشور را به سمت همکاری نظامی با یکدیگر سوق داده است، اما هر کدام از این کشورها می‌خواهند این همکاری را براساس منافع حداکثری خود تعریف کنند، یعنی نوع نگاه دیگر واحدهای سیاسی به این رابطه نیز برای آنها حائز اهمیت است.

رویکرد هند در چارچوب واقعیت‌های داخلی کشور هند و مبادلات منطقه‌ای می‌گنجد. در سطح منطقه همواره همکاری هند و آمریکا عامل نگرانی و گاهی واکنش پاکستانی‌ها به عنوان رقیب منطقه‌ای هند بوده است. اکنون که هند و پاکستان در حال مدیریت بحران روابط دوجانبه هستند، مقامات هند نمی‌خواهند دوباره اوضاع از ثبات به بی‌ثباتی یا به روند اتهام و رفع اتهام تغییر یابد. تاکنون چندین بار مذاکرات هند و پاکستان پس از سال‌ها تنش برگزار شده است. در سطح داخلی نیز همواره مخالفت اساسی از سوی گروه‌های داخلی هند در مورد رابطه با آمریکا وجود داشته است.

در مقابل، رویکرد آمریکا کاملاً متفاوت با هند است. آمریکا به دنبال نمایش قدرت است و حضور نیروهای آمریکا در هند و چهار کشور نپال، بنگلادش، سریلانکا و مالدیو، می‌تواند نشانه‌ای قابل توجه از حضور آمریکا در اقیانوس هند باشد. به عبارتی آمریکا می‌خواهد با پشتوانه نیروهای نظامی خود، افسانه‌های ابرقدرت بودن و کدخدایی آمریکا را احیا کند. حتی می‌توان گفت که آمریکا با انجام این دسته از اقدامات به دنبال افزایش اعتماد شرکای آسیایی خود است تا آمریکا را به عنوان بازیگر کلیدی معرفی کند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط موجود و با نگاهی مقایسه ای حضور نظامی و امنیتی آمریکا در اقیانوس هند نسبت به دوران شوروی تا چه میزانی است ؟

سایت رسمی وزارت خارجه آمریکا در بخش روابط خارجی با هند می نویسد: آمریکا، اتحادیه هندوستان را به عنوان ایالتی مستقل در 15 آگوست 1947 با پیام تبریک رییس جمهور ˈهریترومنˈبه لردˈلوئیسمان تبتنˈبه عنوان حاکم سرزمین هند به رسمیت شناخت. بنا بر قانون استقلال هند که در 18 جولای 1947 به تصویب مجلس انگلستان رسید اتحادیه هند و پاکستان از دل ˈهند بریتانیاˈپدید آمد.

آمریکا به پاکستان به عنوان هم پیمان حیاتی در طول جنگ سرد می نگریست در عین حال هند به عنوان کشوری غیر متعهد در آن زمان به اتحاد جماهیر شوروی نزدیک بود بنابراین شریک استراتژیکی برای آمریکا محسوب نمی شد. این الگو تا زمان فروپاشی شوروی و ظهور قدرت جدید چین ادامه داشت و آمریکا برای ایجاد سد دفاعی برابر چین روابط خود را با هند مستحکم کرد.بخش تاریخ و اسناد سایت وزارت خارجه آمریکا می نویسد: آمریکا سابقه روابط کج دار و مریضی با هند داشت و در دهه 50 میلادی مقامات رسمی آمریکا به مقامات هندی برای عضویت در جنبش عدم تعهد به ویژه در مورد نقش حساس هند در کنفرانس ˈبندونگˈسال 1955 هشدارهاییدادند. 

آمریکا همچنین قصد داشت تا تعادل قوای منطقه را حفظ کرده و از نفوذ سیاسی هند در منطقه و کشورهای همسایه کم کند. اما بعد از جنگ مرزی بین هند و چین در سال 1962 که با شکست هند اتمام یافت، آمریکا و انگلستان را مشتاق به تجهیز نظامی نیروهای هند برای جلوگیری از نفوذ چین و شوروی در منطقه کرد و این عاملی شد تا آمریکا در دهه 60 و 70 میلادی کمک های بی دریغ به هند کند. 

سایت هندیˈشرن افزگلوبال ویوزˈنیز تنش مرزی و جنگ سال 1962 بین چین و هند را عاملی برای نوسازی ناوگان و قدرت نظامی هند در برابر ارتش تا دندان مسلح چین میداند. هند برای مدرن سازی ارتش خود چاره ای جز دوری از شوروی سابق و نزدیکی به غرب و آمریکا نداشت، در همین زمان نیز آمریکا هم دنبال موقعیتی برای ثبات و حفظ منافع خود در جنوب آسیا برای جلوگیری از نفوذ چین کمونیست بود. این عوامل نتایجی جز پیوند مبارک بین هند و آمریکا نداشت. 

بخش مطالعات کنگره آمریکا در مقاله ای می نویسد: هند تسلط ژئوگرافیک و استراتژیکی در منطقه حیاتی جنوب آسیا دارد و اقتصاد پویا، قدرت نظامی، جامعه چند نژادی وتاثیرات عمیق فرهنگی، این کشور را بدل به کلید تمرکز آمریکا در سیاست خارجی خود در قرن 21 کرده است. البته که این نگاه ویژه امریکا به هند مورد رضایت چیننیست اما اهداف و جبهه های مشترک بین آمریکا و هند در حفظ تعادل در این منطقه بسیار حائز اهمیت است. 

بعد از جنگ سرد، هند به عنوان پرجمعیت ترین کشور دموکرات دنیا و همچنین به دلیل موقیعت ژئوگرافیک و ژئو پولتیک خود نقش مهمتری در عرصه بین المللی گرفت. بخش مطالعات کنگره آمریکا در ادامه مقاله خود در خصوص هندوستان می نویسد: هند تسلط ژئوگرافیک و استراتژیکی در منطقه حیاتی جنوب آسیا دارد و جورج بوش پسر( رییس جمهور پیشین آمریکا) نیز در دوران خود سیاست بهبود وتحکیم رابطه سال 2000 بیل کلینتون را با سرعت بیشتری پی گرفت وبیش از شش سال دولت های هند و آمریکا طالب روابط دوستی استراتژیک در زمینه تجارت دو جانبه و رابطه اجتماعی بیشتر بین مردمان این دو کشور هستند .
سایت رسمی سفارت هند در واشنگتن در مقاله ای به اهداف و چشم اندازهای روابط هند و آمریکا اشاره کرده و می نویسد: روابط هند و آمریکا در تمامی زمینه ها از قبیل تجاری، دفاع و امنیتی، آموزش، علم و تکنولوژی، های-تک، انرژی هسته ای، فن آوری فضایی، انرژی پاک، محیط زیست وبهداشت رو به افزایش است. این سایت همچنین به برنامه ویژه آمریکا و هند در راستای تعامل بیشتر مابین مردم دوکشور با ابزار توریسم، تبادل فرهنگی و مذهبی، تبادل دانشجو…اشاره کرده و سفر ˈمانموهانسینکˈنخست وزیر هند در سال 2009 به واشنگتن به عنوان اولین میهمان خارجی باراک اوباما بعد از تحلیف ریاست جمهوری را موکد اشتراک استراتژیک و دوستی دوکشور می داند. هند در اکتبر سال 2010 به عنوان عضو غیر دائم شورای امنیت انتخاب شد که در 20 سال اخیر بی سابقه است و این امر زمینه همکاری های بیش از پیش دو کشور را پدید آورد.