سید مهدی مدنی خوانساری

مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC

تنش میان ترکیه و اسرائیل از زمانی شروع شد که در تاریخ 31 می سال جاری نیروهای کماندوی ارتش اسرائیل طی یک عملیات غیر انسانی ناوگان آزادی را که با هدف شکست حصر غزه راهی این مقصد شده بود را مورد حمله قرار داد. در جریان این حمله بسیاری از خدمه و ساکنان این کشتی که از شهروندان کشورهای دیگر نیز بودند زحمی 9 شهروند ترک کشته شدند. پس از این وافعه مقامات بلندپایه ترکیه ضمن محکوم کردن این اقدام اسرائیل و حملات شدید لفظی از اسرائیل خواستند که به طور رسمی از ترکیه عذر خواهی کنند. علاوه بر این ترکیه طی درخواستی از سازمان ملل خواستار تشکیل کمیته حفیقت یاب برای کشف زوایای پنهان این حرکت غیر انسانی شد. در مقابل اسرائیل نه تنها از عذر خواهی رسمی از ترکیه اجتناب کرد بلکه در جدیدترین اقدام بنیامین نتانیاهو طی مراسمی از سربازان حمله کننده تقدیر کرد و اقدام آنها را ستود.

البته باید گفت که تنش های میان ترکیه و اسرائیل از مدتی پیش از آن شروع شده بود زمانی که رجب طیب اردوغان در اجلاس داووس انتقادات تند لفظی خود را نثار شیمون پرز رئیس جمهور اسرائیل کرده و صراحتا به وی گفت که شما از کشتار کودکان بی پناه غزه لذت می برید.

تنش ها در و.رابط دو بازیگر همزمان با تلاش ها برای بهبود روابط ادامه داشت تا اینکه ترکیه رئیس سازمان اطلاعات جدید خود را معرفی کرد. پس از انتخاب «هاکان فیدان» به رئیس سازمان اطلاعات ترکیه بود که دوباره تنشهای موجود میان دو بازیگر رو به فزونی نهاد. بواقع این انتخاب بود که نشان می دهد که ترکیه فاز تنش های خود با اسرائیل را تغییر داده است و تنشهای موجود در حد لفاظی های رسانه ای باقی نمی ماند. در اینجا باید گفت که روابط نظامی و امنیتی ترکیه و اسرائیل از مدتها پیش شروع شده بود. این دو بازیگر هر دو از متحدین ایالات متحده به حساب می آیند و در برخی از زمینه ها نیز این دو بازیگر دشمن مشترک داشته اند. برای مثال روابط تنش آلود ترکیه با سوریه یا مقوله کردها موقعیت مناسبی را برای اسرائیل فراهم می نمود تا دوستی خود را با ترکیه تعمیق بخشد. حتی برخی نیز دستگیری اوجالان رهبر کردهای معترض ترکیه را حاصل اقدام مشترک سازمان اطلاعات ترکیه و موساد می دانند. البته در این مجال کوتاه قصد تشریح مولفه هایی که زمینه های تعمیق روابط نظامی و امنیتی ترکیه و اسرائیل را مهیا می کند نیست و فقط به همین نکته بسنده می شود که حتی بعد از حمله اسرائیل به ناوگان آزادی روابط نظامی و امنیتی اسرائیل و ترکیه چندان دستخوش تغییر نشد. شاهد آنکه در خبرها منتشر شد که روابط نظامی دو بازیگر ادامه می بابد. اما انتخاب هاکان فیدان به عنوان رئیس سازمان اطلاعات ترکیه نشان داد که می توان انتظار داشت که روابط دو بازیگر نمی تواند مانند سابق و یا حداقل در زمان اسلام گرایان به روال سابق پیش رود.

اسرائیلی ها به شدت به انتخاب هاکان فیدان اعتراض کردند چرا که وی را نزدیک به ایران دانسته و معتقد بودند که وی اطلاعات نظامی سری اسرائیل را به ایران منتقل می کند. خاصه انکه وی نماینده ترکیه در سازمان بین المللی انرژی اتمی بود و در همین سازمان بود که از حق ایران برای دست یابی به انرژی صلح آمیز هسته ای حمایت کرد. همچنین برخی وی را از تدوین کنندگان بیانیه تهران که با مشارکت برزیل و ترکیه تدوین شد، می دانند. این انتصاب سبب شد که اسرائیل سفیر ترکیه را احضار کند و از او برای این انتصاب پاسخ بخواهد. امری که با واکنش منفی ترکیه مواجه و اعتراض اسرائیل وقعی ننهاد شد و نهایتا روابط باز هم تیره شد . به این موارد تحقیر سفیر ترکیه توسط اسرائیل و حمله به سفارت ترکیه در تلاویو را نیز باید اضافه کرد که سبب افزایش تیرگی های موجود میان ترکیه و اسرائیل شده است.

اما آنچه در تازه ترن تحولات میان دو کشور بروز یافته و می توان انتظار داشت که روابط دو بازیگر می تواند وارد فاز تنش امنیتی دو چندان گردد تصویب سند شورای عالی امنیت ملی ترکیه است. شورای امنیت ملی ترکیه، با اشتراک قوماندانان عالی رتبه جدید نیروهای مسلح، سند جدید سیاست امنیت ملی ترکیه را تائید کرد. در بیانیه نهایی اجلاس شورای امنیت ملی، ترکیه برای نخستین بار در 60 سال گذشته اسرائیل را تهدیدی اساسی برای ترکیه خوانده است. ترکیه همچنین سیاست های اسرائیل را نا امن کننده و بی ثبات ساز منطقه نامیده است. به اعتقاد تدوین کنندگان این سند بی ثباتی ها و مسابقات تسلیحاتی منطقه نشات گرفته از سیاست های تلاویو است. همچنین در این سند ضمن اشاره به فعالیت های هسته ای ایران و حل وفصل مسالمت آمیز آن، آمده که استراتژی ترکیه خاورمیانه ای عاری از سلاح های هسته ای است. می توان استنباط کرد که منظور از این بند به طور غیر مستقیم سلاح های اتمی اسرائیل است که می تواند به عنوان تهدیدی برای خاورمیانه و ترکیه به حساب آید. علاوه بر این در این سند نام ایران، سوریه، عراق و یونان از لیست کشورهای تهدید کننده امنیت ملی خارج شده و این نشان می دهد که ترکیه سعی دارد تا باب های جدیدی را در سیاست خارجی خود بگشاید.

در اجلاس شورای امنیت ملی ترکیه، حمله اسرائیل به قافله کمک رسانی به غزه نیز، در چهارچوب گزارش 29 ام ماه سپتامبر شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد مورد ارزیابی قرار گرفت و این نشان می دهد که ترکیه قصد ندارد از این مسئله به سادگی عبور کند و مواضع ترکیه نسبت به قبل تغییر نکرده است. ضمن اینکه حدود دو هفته پیش و در زمان برگزاری اجلاس وزرای دفاع ناتو در بروکسل، ترکیه موافقت کرد که در صورتی که نامی از ایران و سوریه در میان نباشد، حاضرند سپر دفاع موشکی را در خاک خود مستقر کنند. این رویکرد برخاسته از استراتژی جدید سیاست خارجی ترکیه است که قائل به هیچ تنشی با همسایگان خود نیست.

اینک باید گفت که شواهد موجود در روابط این دو بازیگر حاکی از تداوم تنشها و تعمیق اختلاف نظرها در زمینه های امنیتی است. بواقع پس از آنکه تنش های سیاسی میان دو کشور در حد انتقادات لفظی شروع شد، ما شاهد برزو اختلافات جدی تر در زمینه های امنیتی هستیم. این امر نشان می دهد که ترکیه و حداقل در زمان وجود اسلام گرایان در ترکیه و راست گرایان در اسرائیل در مسند قدرت نباید انتظار شکل گیری رابطه عادی و عاری از تنش در روابط دو شکور داشت. شاید اسرائیل نیز به فراست دریافته باشد که ترکیه ان ترکیه سابق نیست و به همین دلیل است که بدنیال متحدین جدید مانند یونان می گردد.